بخشی از مقاله
چکیده
همراه با ر شد روزافزون جمعیت و اقت صاد، بهره برداری گ سترده از انرژی باعث آزاد شدن مقدار زیادی دی اک سید کربن و سایر گازهای گلخانه ای در جو زمین شده ا ست. در نتیجه جامعه جهانی تحت چالشهای سخت گیرانه ی تاثیرات این پدیده ا ست.
ایده جامعه کمکربن در سال 2007 در ژاپن پی شنهاد شد تا گازهای گلخانه ای را از طریق تکنولوژی و سی ستم کمکربن و تغییر م صرف و روشهای زندگی کاهش دهد. این پژوهش بر ا ساس مطالعات کتابخانه ای به برر سی ری شهها و خا ستگاهها، اقت صاد، تحلیل ایده و برنامه ریزی شهری ف ضایی شهر کمکربن میپردازد تا بتواند مبانی نظری مربوط به شهر سازی کمکربن را به دقت مورد برر سی قرار دهد. در پایان نیز مفاهیم کلی شهر کمکربن و مراحل توسعه این شهرها بیان شده اند.
-1 ریشهها و خاستگاههای شهر کمکربن
دو مفهوم "پایداری شهری" و "توسعه پایدار شهری" غالبا به دلیل نزدیکی معنی آنها به جای یکدیگر به کار میروند. برای تمایز این دو باید توجه دا شته با شیم که کلمه تو سعه پایدار شهری در واقع ن شانگر فرآیندی است که در طی پایداری میتواند اتفاق بیفتد، اما پایداری مجموعه ای از و ضعیتها ست که در طول زمان دوام دارد.[3]
پایداری را میتوان در سطوح و مقیاسهای مختلف تحقق بخشید. در سطح بین المللی، برنامه محیط زیست ملل متحد - 1UNEP - و اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت - 2IUCN - درصدد گسترش و بسط مفهوم پایداری ه ستند.
در سطح ملی، کمیتهها و شوراهای تو سعه پایدار که غالبا به بالاترین مراجع تصمیم گیری وابستهاند تشکیل یافته اند. با توجه به تاریخچه شهرسازی از نظر اجرایی، در مقیاس شهری و منطقه ای م ناسب ترین موقع یت را برای تحقق هدف پا یداری در اخت یار میگذارند.[1] برای رسیدن به توسعه پایدار جامعه شهری، در درجه اول ضرورتهای تاریخی طراحی معماری زیست محیطی و ساخت و ساز طبیعی هماهنگ با محیط زیست مورد توجه قرار میگیرد.
شکل 1 ارتباط پایداری و توسعه پایدار شهری
ساخت و ساز هماهنگ با محیط زیست نیز نیاز به یافتن رابطه بین عناصر اصلی محیط زیست و ساخت و ساز دارد. استفاده کامل از عوامل مطلوب محیط زیست، ای جاد محیط ز ندگی بهتر، جلوگیری از بروز عوامل نامطلوب و تاثیرگذار بر محیط، اجتناب از ساخت و ساز آ سیبر سان بر محیط زی ست از سایر عوامل تاثیرگذار میبا شند
انجمن توسعه شهری پایدار - 3SUDA - مدعی شده است که در نتیجه پخشایش نامنظم شهری، استفاده نادرست از زمین و سیستمهای ناکارآمد، مصرف انرژی و ضایعات، توسعه ناپایدار شهری به وقوع میپیوندد.[10] نظریه توسعه پایدار شهری حاصل بحثهای طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی به خصوص زیست شهری است که به دنبال نظریه ی توسعه پایدار برای حمایت از منابع محیطی ارائه شد.
در مقابل جامعه پایدار و تاثیر پذیر از مؤلفههای زیست محیطی، جامعه ناپایدار به جامعهای گفته میشود که از منابع تجدید ناپذیر استفاده بیش از حد دارد، نسبت به فرایند طبیعی سیستم زیست محیطی زباله بیشتری تولید میکند و متکی به منابع سایر کشورها جهت تامین نیازهای اولیه خود میبا شد. شهرها به عنوان مراکز تراکم بالای جمعیت و مصرف انرژی در سراسر جهان به شمار میآیند.
در حالی که تنها 2 در صد از سطح زمین را ا شغال میکنند 75 در صد از انرژی جهان را م صرف مینمایند و منجر به انت شار 80 در صد گازهای گلخانه ای میگردند 40 در صد از انرژی ک شور را م صرف میکنند. در سالهای اخیر، ایدههای جدید و مفاهیمیچون شهر پایدار، شهر سازگار با محیط زیست و شهر کمکربن توسط گروههای دولتی و سازمان محیط زی ست ارائه شده ا ست.
یکی از این روشها مدل شهر کمکربن است که به عنوان روشی موثر در جهت سازش یا آب و هوا و محیط زیست شهری در نظر گرفته شده است. توجه به مؤلفههای زیست محیطی و کاهش مصرف سوخت فسیلی در تمام مراحل توسعه شهری یکی از زیربناهای ا صلی پیدایش شهر پایدار میبا شد که میبای ست به عنوان یک عامل تعیین کننده از مراحل اولیه توسعه شهری مدنظر قرار گرفته شود. ساخت شهر با هدف کاهش کربن یک راهکار اصلی در جهت کاهش م صرف سوختهای ف سیلی، کاهش زباله، خوداتکایی در تولید انرژی و کاهش آلودگی هوا و درنهایت ایجاد شهر پایدار است.
در راستای مقابله با چالشهای جهانی محافظت از انرژی، تغییرات آب و هوا و رشد اقتصادی، نیاز مبرم به سرعت بخشیدن به توسعه فناوریهای کمکربن وجود دارد. این چالش در نشست ژوئن 2008 وزرای کشورهای G8 - که عبارتند از: کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، روسیه، انگلستان و امریکا - در آئوموری4 ژاپن مطرح شد و توسط کشورهای عضو آژانس انرژی بین المللی - 5IEA - مورد تایید قرار گرفت.
برای رسیدن به اهداف بلندپروازانه کاهش کربن IEA یک سری از فناوریهای کاهش کربن را تحت حمایتهای بین المللی و با مشاوره نزدیک دولت و صنعت توسعه میدهد. هدف کلی پیشبرد توسعه جهانی و دستیابی به تکنولوژیهای اصلی به منظور کاهش 50 در صدی میزان دی اک سید کربن تا سال 2050 میبا شد. چارچوب در نظر گرفته شده برای چشم انداز IEA با توجه به سناریوی ETP 2œC است. چشم انداز فناوری انرژی6 که مجموعه ای از مسیرها به منظور دستیابی به پایداری انرژی در همچون انتخاب گزینههای مطلوب در هزینههای تکنولوژیها، حفاظت از انرژی و شاخصهای محیطی را مطرح میکند.
این سناریو توضیح میدهد که چگونه فناوریهای مختلف در تمام بخشهای انرژی تا سال 2050 منجر به شانس 80 درصدی در محدود کردن متوسط دمای کره زمین تا 2 درجه سانتیگراد میشود و تضمین میکند که همچنان در سطح پایین باقی بماند. محیط زیست سالم، تضمین کننده سلامت افراد جامعه یا همان سرمایههای اجتماعی است که در این میان آلودگی هوا بیش از مسایل دیگر تهدید کننده است. هر انسان در طول حیات خود میلیونها متر مکعب هوا را تنفس میکند و حاد بودن عفونتهای مجاری تنفسی، توجه محققان را به بحران آلودگی هوا معطوف کرده است. زیرا هوا به عنوان یکی از سه راه اصلی - آب، هوا و غذا - ورود آلایندههای شیمیایی و عوامل بیماری زا به داخل بدن است. از طرفی از آن جا که یکی از عناصر حیاتی و ضروری زندگی بشر نیز هست، پرداختن به آن، به عنوان یکی از مسایل شهروندی اهمیتی دو چندان پیدا میکند.
-2 اقتصاد کمکربن
همراه با رشد روزافزون جمعیت و اقتصاد، بهره برداری گسترده از انرژی باعث آزاد شدن مقدار زیادی دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانهای شده ا ست. در نتیجه جامعه جهانی تحت چالشهای سخت گیرانه ی تاثیرات گازهای گلخانه ای است. حقیقتهای غیر قابل انکار، گرم شدن جهانی،کاهش یخچالها و بارش برف، افزایش سطح دریاها و حتی تهدید ناپدید شدن برخی ک شورهای جزیرهای مانند مالدیو وجود دارد. در راستای توسعه پایدار برای رسیدن به یک تعادل بین توسعه اقتصادی و حفاظت از منابع زیست محیطی، اقتصاد کمکربن بر پایه مصرف بهینه انرژی و آلودگی کم به یک مسئله مهم بین المللی تبدیل شده است و گرایشی است که بعد از انقلاب صنعتی و انقلاب اطلاعاتی تاثیر زیادی بر اقتصاد جهانی به جای خواهد گذاشت.
مفهوم اقتصاد کمکربن برای نخستین بار رسما در "گزارش هیات دولت در منابع انرژی" بریتانیا در سال 2003 پی شنهاد و برای اولین بار مطرح گردید. این موضوع توجه زیادی را در تمام دنیا به خود جلب کرد. ایده جامعه کمکربن در سال 2007 در ژاپن پیشنهاد شد تا گازهای گلخانه ای را از طریق تکنولوژی و سیستم کمکربن و تغییر مصرف و روشهای زندگی کاهش دهد. کمی بعد ک شورها و شهرهای بی شتری شروع به ج ستجو امکاناتی برای بکارگیری اقتصاد کمکربن نمودند.
-3 شهر کمکربن
شهر به عنوان مرکز زندگی بشر و تولیدات، نقش مهمی در توسعه اقتصاد کمکربن ایفا میکند. شهر حامل مواد اساسی - بنیادی - برای توسعه اقتصادی جامعه است، در حالیکه شهر کمکربن پشتیبان مهمی برای صرفه جویی انرژی، کاهش انتشار و توسعه اقتصاد کمکربن هستند. به عنوان تنها راه برای تحقق توسعه پایدار، شهر کمکربن گرایش جدید برای ساختارهای شهری آینده خواهد بود.
در ابتدای سال 2009 بیش از 20 شهر در چین شروع به برنامه ریزی شهرهای اکولوژیکی کمکربن یا شهرهای اقماری کردند. شانگهای و بائودینگ هر دو بعنوان اولین شهرهای آزمایشی "برنامه توسعه شهرهای کمکربن در چین" انتخاب شدند - تو سط :WWF صندوق جهانی برای طبیعت - . بموجب آن بائودینگ در آشکار ساختن پلان شهر کمکربن پیشروست و هدف اصلی شانگهای، منطقه تجاری کمکربن به عنوان پروژه طرح تفصیلی CBD هنگ کیائو است.
در برنامه انرژی پایدار چین، استانداردهای طراحی شهری برای مجتمعهای کمکربن ارائه شده است. این استانداردها حمل و نقل، پیاده روی و استفاده از دوچرخه یا موتورسیکلت را، بدون سازش با جریان اتومبیلها، تقویت میکنند. بلوکهای بزرگ با شبکههایی با ابعاد انسانی جایگزین میشوند تا ترافیک را متفرق و عبور عابرین پیاده را تسهیل و ایمن سازند.
مسیرهای دوچرخه کاملا از ترافیک جدا شدهاند. پایانه های ح مل و ن قل - ترانزیت - با کاربری مختلط و تراکم تقویت می شوند. و خیابان بی شتر برای آ سودگی و ایمنی عابرین پیاده طراحی میشو ند تا ظرف یت عبوری اتومب یل. ترک یب این »اصول برای مجتمعهای کمکربن« به محیطهای قابل زندگی تر و با مصرف انرژی کمتر، تولید گازهای گلخانه ای کمتر و آسیبهای کمتر منتج میشود. اصول طراحی ارائه شده در این برنامه به شرح زیر است:
- 1 تأمین خیابانهای قابل پیاده روی و بلوکهای با مقیاس انسانی جهت تسهیل جریان پیاده
- 2 پیکربندی بناها و کاربریها جهت تأمین امنیت و راحتی عابرین پیاده
- 3 ساخت شبکههای دوستار دوچرخه جهت کاهش وابستگی به اتومبیل
- 4 ساخت خیابانهای مبتنی بر حمل و نقل عمومی و همسایگی جهت آسودگی استفاده کنندگان حمل و نقل عمومی
- 5 ساخت بلوکها، واحدهای همسایگی و نواحی با کاربری مختلط جهت کاهش سفرهای برون محلهای
- 6 اختلاط فضای باز و خدمات عمومی در فواصل قابل دسترس از طریق پیاده روی
- 7 ساخت بناها و سیستمهای اجتماعی کارا به لحاظ انرژی جهت کاهش تولید کربن
ایده شهر کمکربن تنها حالت ابتدایی در برنامه ریزی یک شهر است و در شهرها تحت بررسی است و سیستمهای تئوریک یا دیدگاههای برنامه ریزی کاملی هنوز مقرر نشده است. اما، اقدامات آزمایشی ابتدایی مقلصد مثبتی در جهت انقطاع سیستم برنامه ریزی شهری سنتی، تئوریهای توسعه و برنامه ریزی مبتنی بر تجربه انجام داده و محرک فرآیندهای کمکربن نمودن شهرها شده است.
