بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری مذهبی یکی از رایجترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقهی آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط میگردد. مدارک واسناد تاریخی موجوداز تمدن های کهن بینالنهرین،مصر،ایران،هند،چین،...و نیز آثار و قراین برجای مانده از روزگار پیش از تاریخ حکایت از سفرهای زیارتی انسانهای متعددی دارد که از دیر باز به منظور انجام فرایض دینی و مذهبی، مسیرهای طولانی را جهت مقصد زیارت طی می کردند و شاید به دلیل مخاطرات فراوان به مقصد نمیرسیدند.
به این ترتیب در مقالهی حاضر ضمن تبیین مقولهی گردشگری مذهبی و اهمیت آن در دین اسلام، بهخصوص در مذهب شیعه این سؤال مطرح میشود که عوامل تأثیرگذار بر توسعهی گردشگری مذهبی کدامند؟با این فرض که گردشگری مذهبی ریشه در فرهنگ و ایدئولوژی انسان دارد و علیرغم دشواریهای جغرافیایی، اقتصادی و سختگیریهای سیاسی که این پدیده همواره با آن مواجه بوده هرگز متوقف نگردید.
بنابراین جاذبههای مذهبی، زیارتگاهها و اماکن مقدس مناطق مختلف جهان هرسال تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند. در این میان، مسلمانان شیعه نیز بنا به فرامین قرآنی و مذهبی که ائمه اطهار - ع - در مورد اهمیت گردشگری داشتهاند، همواره، مبادرت به گردشگری مذهبی را ضروری دانسته و دشواریهای زیادی را در این راه متحمل شدهاند اما یافتههای تحقیق حاکی از توسعه و پیشرفت انگیزه ی گردشگری در نزد شیعیان می باشد.
مقدمه
در قرن بیست و یکم به دلیل فراهم آمدن زیر ساختهای تکنولوژیکی،سیاسی،فرهنگی،اجتماعی واقتصادی،پدیده گردشگری به عنوان واقعیت اجتناب ناپذیر تلقی می شود.به طوری که یکی از صاحب نظران به نام "دوکت"1 گردشگری را گذرنامه توسعه نامیده است.
مؤسسه آینده نگری و برآورد اقتصادی وارتون2،برآورد کرده است که در بین شاغلین سراسر جهان،از هر 16نفر،یک نفر به نحوی در بخش جهانگردی شاغل است.گزارش مؤسسه تأکید می کند که صنعت گردشگری،از نظر اشتغال بزرگترین صنعت جهان است.
در این میان گردشگری مذهبی یکی از رایجترین نوع گردشگری در سراسر جهان به حساب می آید که سابقه آن به اعصار و قرون گذشته بر می گردد.بدون تردید یکی از مهمترین و کهن ترین عوامل و انگیزه های مسافرت انسان باورهای مذهبی و احساسات دینی وی بوده است.انسان از ابتدای تاریخ،مکانهایی را مقدس می دانسته است و به منظور تأمین نیازها و خواسته های روحی و روانی و از ترس بلایای طبیعی و غیر طبیعی،که زندگی او را تهدید می کرده به زیارت مکانهای مقدس می رفته است،که از آن جمله می توان به کعبه اشاره نمود،که قبل از اسلام به عنوان بتخانه اعراب تلقی می گردید و با پیدایش اسلام زیارتگاه میلیونها مسلمان گردیده است.بودائیان،مسیحیان و قوم یهود نیز مانند دیگران برای زیارت به مکانهای مقدس خویش سفر می کنند.
جهانگردی با انگیزه مذهبی و زیارتی در عصر حاضر رونق زیادی یافته است به طوری که عبادتگاهها ، مساجد، آرامگاهها،امامزاده ها،کلیساها وغیره،هر ساله پذیرای میلیونها نفر زائر و معتقد به خود هستند.امروزه گردشگری مذهبی به سبب ویژگی های ساختاری وکارکردی خاص توانسته خود را در متن گردشگری جهانی جای دهد به طوری که حوزه نفوذ آن،سراسر جهان را فرا گرفته است و بر اساس برآوردهای صورت گرفته،26 درصد از کل جریانهای گردشگری جهان به گردشگری مذهبی اختصاص داده شده است.
نمودار شماره :1درصد گردشگری مذهبی در جهان
کنفرانس بین المللی گردشگری مذهبی،در آمد صنعت گردشگری مذهبی جهان را 18 میلیارد دلار تخمین زده است وبر اساس برآورد سازمان گردشگری جهانی هرساله330 میلیون زائر،از مکانهای مذهبی دیدن می کنند.سیرو سیاحت و گردشگری در مکتب اسلام جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است.
به طوری که با نگاهی به آیه های مختلف قرآن کریم و احادیث پیامبر - ص - و ائمه اطهار - ع - می توانیم به ارزش و جایگاه مسافرت در دین اسلام پی ببریم.تأکید اسلام به سیر وسیاحت بنا به فواید و آثار گوناگونی است که در سفر نهفته،و انسان در طی مسافرت به آنها می رسد.از جمله فواید سیر و سیاحت که در آیات و روایات متعدد به آنها اشاره شده می توان به مطالعه آثار تاریخی،عبرت گیری از گذشتگان،رشد نیروی تعقل انسان،تفکر در اسرار آفرینش،دانش اندوزی،کسب تجربه،تحصیل منافع اقتصادی،سلامت جسم وروح و دفع اندوه ها و ناراحتی ها است
در میان مسلمانان پیروان مذهب شیعه با توجه به فرامین قرانی وتوصیه های ائمه اطهار - ع - مبنی بر اهمیت سیر وسیاحت،همواره گردشگری مذهبی را ضروری دانسته و در هر فرصتی سعی کرده اند تا به زیارت اماکن مقدسه بروند به طوری که مقوله گردشگری مذهبی در نزد شیعیان از ارج و قرب خاصی برخوردار بوده و اماکن و بقاع متبرکه و آرامگاههای بزرگان شیعه پیوسته مملو از زائران بوده است.
سوال اصلی پژوهش
-1 گردشگری در دین اسلام از چه جایگاهی برخوردار است؟
-2 عوامل تأثیر گذار بر توسعه گردشگری مذهبی در مکتب تشیع کدامند؟
اهداف پژوهش در این پژوهش اهداف زیر دنبال می شود:
-1 مطالعه،شناخت و معرفی مقوله گردشگری در اسلام
-2 تبیین جایگاه گردشگری مذهبی و زیارتی در نزد شیعیان
-3 ارائه راهکارهایی جهت رفع موانع پیش روی گردشگری مذهبی ضرورت انجام کار
به طور کلی با توجه به جستجوهای مختلفی که انجام شد،پژوهش های محدودی پیرامون گردشگری مذهبی صورت گرفته و هیچ پژوهشی که به طور خاص به بررسی مقوله گردشگری مذهبی با رویکرد شیعی پرداخته باشد وجود ندارد. از این رو با توجه به اهمیت دو موضوع گردشگری و مذهب شیعه از یک سو ولزوم معرفی مقوله گردشگری مذهبی وزیارتی در مکتب تشیع از سوی دیگر،انجام این پژوهش،ضروری به نظر می رسد.
روش تحقیق این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه ای،انجام گرفته است.در این رابطه در گام نخست از قرآن کریم واحادیث مختلف بهره گرفته شده و در ادامه منابع مختلفی که در زمینه جهانگردی،گردشگری مذهبی و زیارتی موجود بوده و مقالات تخصصی فصلنامه ها،منابع اینترنتی،مورد مطالعه و فیش برداری قرار گرفته است.
قلمرو تحقیق از آنجایی که اکثرجمعیت شیعه در منطقه خاورمیانه و علی الخصوص در کشور ایران پراکنده شده اند از این رو در این تحقیق گردشگری مذهبی،بیشتر در محدوده کشور ایران به عنوان کانون تشیع و مناطق شیعه نشین خاورمیانه،مانند:عراق،عربستان و غیره مورد توجه قرار گرفته است
