بخشی از مقاله
چکیده
شکوائیه از فروع ادبیات غنایی است و شاعر در آن به بیان ناملایمات زندگی می پردازد و از روزگار، بخت و اقبال، پیری و ناتوانی، نابسامانیهای اجتماعی و سیاسی و… شکایت می کند. شکوائیه ها انواع مختلفی دارند و به پنج دسته اجتماعی، سیاسی، عرفانی، فلسفی و شخصی تقسیم می شوند. هدف این پژوهش بررسی این شکوه ها و گلایه ها در دو یادگار مولانا، مثنوی معنوی و دیوان کبیر است که هردو از پررنگترین میراث عرفانی و معنوی بزرگان ادب و عرفان به شمار می روند. جامعه آماری این پژوهش دو اثر مذکور و روش پژوهش نیز به شیوه کتابخانه ای و تحلیلی است. با توجه به شواهد موجود در اشعار وی ، پژوهنده به این نتیجه دست یافت که مولانا به طور مکرر و ریزبینانه از امور اجتماعی عصر خود به طرح شکوه ها و گلایه هایی پرداخته است و در مباحث عرفانی و نیز شکایت هایی دارد.
مقدمه
مجموعه ادبیات ایران و حتی جهان سرشار از شکواییههایی است که حقایق زیستی و وقایع درونی و پیرامونی شاعران را بر ما روشن میگرداند. ما نیز به مدد این روزنهها، به دنیای حیات آنان و حوادث حاکم بر زمان و مکان زندگیشان پی میبریم. در واقع شکواییهها ندای درونی هر شاعریست که گاه در بیان شاعران عارفمسلک، به شکل شکایت از فراق و جدایی از نیستان عالم بالا - که وطن اصلی انسان است - نمود یافته است و گاهی آنان به شکلی زمینیتر از مرگ و فراق عزیزان، غم پیری و فرسودگی، فقر و پریشانی و ستم پیشگی حکام و زمامداران و ... که جز انفکاکناپذیر حیات انسانی است، نالیدهاند.
از پیشمعیّن، به مولوی اجازه میدهد که بیمزاحمت معنیاندیشی که سبب جدایی او از حالت عاطفیاش میشود، با ساز غزل هیجانات عاطفی خویش را آسانتر بنوازد« - پورنامداریان،1380، ص. - 186 از آثار وی می توان به مجالس سبعه، فیه مافیه، دیوان کبیر، مثنوی معنوی و... اشاره کرد . قرن هفتم؛ یعنی درست زمان زندگی مولانا، به علت هجوم مغولان، از آشوبترین و متزلزلترین دورههای حکومت در آسیای صغیر است و موجبات گلایه و شکوه بسیاری از شاعران و نویسندگان در این دوره رابه شیوه های مختلف، فراهم آورد.
اگرچه مولانا بدور از این ناآرامی ها بود؛ اما وی نیز جهت انجام رسالت خویش، در جای جای آثارش بسته به شخصیت و روحیه اش، شکوه ها و گلایه هایی در موضوع های متنوع دارد که برای بشر سرگشته امروز پیام رهایی و وارستگی دارد و سرشار از مضامینی نظیر: عشق، آزادی و اختیار، زیبایی، تکاملمادّه تا انسان و حرکت به سوی انسان کامل، حقیقت حیات، مرگ، و راههای رسیدن انسان به خدا و ... است. محور کار پژوهنده در این پژوهش، استخراج و تحلیل شکوائیه های او بویژه در مثنوی و دیوان کبیر است. قابل ذکر است که شکواییه های فلسفی مولانا به دلیل این که موضوع این مقاله نبوده بررسی نگردیده است و شکواییه های شخصی و سیاسی نیز به دلیل بافت شخصیتی وی در اشعارش چندان نمودی نیافته است. ارائه تحلیل این شکوائیه ها در شعر وی چنین است:
متن اصلی شکوائیه های اجتماعی
ادبیات آیینه تمامنمای رویدادها، آیین ها، رفتارهای اجتماعی و اندیشه های یک جامعه است و هنرمند مانند هر انسان اجتماعی، از هنگام تولد تا دم واپسین، تحت تأثیرهای همه جانبه اجتماع است. تا جایی که جهان در نظر او پیش از آن که طبیعت و پدیده های آن باشد، در نخستین وهله اجتماع است. اهمیت این تأثیر تا جایی است که شخصیت شاعر که سازنده سبک شاعری اوست متأثر از حیات اجتماعی و فرهنگی اوست - جامعه شناسی و ادبیات، علیاکبر ترابی، 1370، ص. . - 58 -16
مولانا با بینشی عمیق و روشنفکرانه به طرح دقیق شکوائیههای اجتماعی می پردازد. او برخلاف اغلب شاعران که در شکوائیههای خود کلیات امور را در نظر گرفتهاند و شخصیتهای اجتماعی مورد شکایت آنها، شمولی اجمالی دارد؛ جزئیات آنها را نیز درنظر می گیرد. او شخصیت های مورد بحث خود را براساس هدف و نیتی که دارد، اغلب در قالب تمثیل و در دستههای گوناگون مورد شکایت و سرزنش قرار میدهد.
