بخشی از مقاله
چکیده
در دهه اخیر یکی از مهم ترین مباحث مطرح شده در علوم بانکی، تأمین مالی است. یکی از ابزارهای مالی جدید، اوراق - صکوک - اجاره می باشد که امروزه در کشورهای اسلامی جایگزین اوراق قرضه نظام مالی سرمایه داری، به دلیل عدم مشروعیت ربا و نرخ بهره ثابت شده است. صکوک اجاره اوراق بهاداری است که دارنده ی آن، مالک مشاع دارایی است که منافع آن براساس قرارداد اجاره به شخص مستاجر واگذار می شود. در کشور ما همچون دیگر کشورهای اسلامی، این اوراق که مبتنی بر موازین اسلامی است بسیار رایج شده است. لذا در این مقاله ابتدا به بیان مفهوم صکوک اجاره و انواع و ارکان آن و در ادامه به بررسی ریسک ها و روش های پوشش آن و همچنین تفاوت این اوراق با اوراق قرضه و اوراق مشارکت منتشره توسط بانک مرکزی و بورس، آثار و کارکردهای اقتصادی و مشخصه های بازار سرمایه اسلامی و توسعه بازار صکوک اجاره پرداخته شده است.
مقدمه
پس از انقلاب اسلامی و تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در شهریور 1362 ، علاوه بر عملیات بانکداری متعارف، بهره گیری از سایر ابزارهای ربوی نیز ممنوع و بدین ترتیب پرونده استقراض عمومی از طریق انتشار اوراق قرضه بسته شد. - نعمت اللهی ، - 62 : 1389یکی از راهکارهای منطقی برای توسعه بازار پول و سرمایه در کشور بهره برداری از ابزارهای نوین تأمین مالی اسلامی از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه است .
صکوک اجاره به عنوان ساده ترین روش تأمین مالی و نقدینگی مطرح بوده که ضمن تکیه بر دارایی فیزیکی و پایین بودن ریسک های اعتباری مترتب بر آن هیچ گونه مشکل شرعی در بازار اولیه و ثانویه سرمایه نداشته و تجربه سال های اخیر حکایت از کارایی بالای این ابزار در تقویت بازار سرمایه کشور دارد . با نهادینه شدن اوراق - صکوک - در بازار سرمایه ضمن ایفای رسالت بازار سرمایه در تأمین مالی بخش مولد از منظر خرد مهم ترین ابزار سیاست پولی بانک مرکزی یعنی عملیات بازار باز احیا شده و مدیریت نقدینگی کشور با توانمندی بالاتری نسبت به قبض و بسط پول اقدام خواهند نمود
یکی از ابزارهای تأمین مالی که به وسیله کارشناسان مالی اسلامی پیشنهاد شده و در برخی از کشورهای اسلامی به مرحله اجرا در آمده، اوراق بهادار اجاره است. این اوراق افزون بر فراهم کردن شرایط لازم جهت تأمین مالی بنگاه های تو لیدی و خدماتی ، قابلیت خرید و فروش در باز ار ثانویه را نیز دارند و می توانند به عنوان ابزار مالی کارآمد مورد استفاده قرار گیرند. ایده انتشار اوراق اجاره بر ای نخستین بار به وسیله منذر قحف1در مقاله معروف وی با عنوان » استفاده از اوراق اجاره عین مستأجره برای پوشش شکاف بودجه« در سال 1977 مطرح شد.
با نهایی شدن دستور العمل صکوک اجاره در سال 1389 شرکت های خصوصی اقدام به انتشار این اوراق بر اساس داراییهای ثابت خود نمودند و نسبت به فروش آن در بازار اولیه بورس و اوراق بهادار اقدام نموده و تجربه این شرکت ها با توجه به نرخ های اجاره بهای - سود - تعیین شده حکایت از مقبولیت عمومی و استقبال خوب مردم دارد
شرکت ماهان - 1 - به عنوان نخستین شرکت ایرانی اقدام به انتشار صکوک برای خرید هواپیما نمود و شرکت های سرمایه گذاری امید ، بانک سامان، شرکت ماهان - - 2 و شرکت جوپار تا به حال اقدام به انتشار اوراق صکوک در ایران نموده اند .نکته مهم در انتشار صکوک از طریق سازمان بورس فراهم شدن امکان فروش اوراق در بازار ثانویه بورس بود که کارکرد این اوراق را مشابه اوراق قرضه کرد و تداوم این کار می تواند مهم ترین ابزار سیاست پولی یعنی عملیات بازار باز را از این طریق حل نماید
اوراق اجاره
به طور کلی اوراق صکوک برگرفته از فرآیند تبدیل به اوراق بهادار کردن است که در آن، واسط دارایی هایی را به دست آورده و بر مبنای آنها اوراقی را منتشر می کند که نشان دهنده ذینفع بودن دارندگان اوراق از آن دارایی ها است .در نتیجه، شرط اصلی انتشار اوراق صکوک، وجود دارایی مشهود در ترازنامه نهادی است که قصد تجهیز منابع مالی خود را دارد.
مدت قرارداد اجاره مشخص است و می توان اجاره بها را در ابتدای دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت کرد .از آن جا که صکوک اجاره اوراق بهاداری است که بیان گر مالکیت مشاع فرد است؛ می توان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که به وسیله عامل های بازار تعیین می شود، معامله کرد
صکوک اجاره اوراق بهاداری است که دارنده ی آن، مالک مشاع دارایی است که منافع آن براساس قرارداد اجاره به شخص مستاجر واگذار می شود. به عنوان مثال چنانچه یک شرکت حمل و نقل هوایی بین المللی نیاز به یک فروند هواپیمای جدید داشته باشد ولی سرمایه لازم جهت خرید آن را نداشته باشد در این صورت یک نهاد مالی در راستای تأمین مالی ، وارد گشته و با انتشار اوراق بهادار به جمع آوری وجوه اشخاص همت می گمارد. نهاد مالی در واقع واسطه مالی میان ناشران اوراق بهادار و سرمایه گذارن هستند که وظیفه تسهیل فرآیند فی ما بین را برعهده دارند. نهاد مالی به وکالت از سرمایه گذاران، اقدام به خرید یک فروند هواپیما می کند. سپس هواپیما خریداری شده را به شرکت حمل و نقل هواپیمایی اجاره می دهد .شرکت مذکور نیز اقدام به پرداخت اجاره بها به نهاد مالی به عنوان وکیل دارندگان صکوک اجاره می نماید تا وکیل نیز آن را به موجرین - دارندگان صکوک اجاره - پرداخت کند
ارکان اوراق اجاره
جهت انتشار اوراق اجاره وجود حداقل سه نهاد مالی ضروری می باشد که عبارتند از بانی، واسط و امین . بانی شخص حقوقی است که صکوک اجاره با هدف تأمین مالی آن منتشر می شود و می تواند اقدام به اجاره نمودن دارایی مبنای انتشار صکوک اجاره از واسط به نمایندگی از سرمایه گذاران نماید .واسط نهاد مالی است کهصرفاً به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می شود .امین نیز شخص حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه گذاران و به منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره مسئولیت نظارت بر کل فرآیند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد. - صادقی و سروش، : - 5 در جدول 2 ارکان انتشار اوراق را در شبکه بانکی نشان می دهد.
