بخشی از مقاله
چکيده
مناطق روستايي دهستان سامان در بخش جاذبه اکوتوريستي، ديدني ها و چشم اندازهاي طبيعي زيادي را در خود جاي داده که پاره اي از اين چشم اندازهاي طبيعي موثر در توسعه اکوتوريسم عبارت از پل تاريخي زمانخان ،درختان ميوه و جنگلي فراوان و چشمه ها و رودهاي زياد مي باشد .با وجود اينکه اين منطقه با دارا بودن قابليت هاي فراوان و چشم اندازهاي جغرافيايي متنوع داراي توان هاي بالقوه و بالفعل مناسبي براي جذب اکوتوريسم مي باشد، متاسفانه بسياري از اين توان ها به فعل در نيامده و مورد استفاده صحيح قرار نگرفته اند .مسلما با شناخت جامع ، طراحي و مديريت صحيح مي توان به برنامه پايدار اکوتوريسم دست يافت و مانع بحرا نهاي زيست محيطي که اساسا وجود انسا نها و در واقع اکوسيستم ها را تهديد مي کند، گرديد .در اين راستا تحقيق حاضر، بمنظور توسعه اکوتوريسم تدوين شده و هدف آن نيز شناخت اين قابليت ها و انجام برنامه ريزي براي بهره برداري بهينه از آنهاست .لذا با عنايت به اهميت موضوع اين تحقيق مي کوشد تا با استفاده از مدل تحليليSWOT استراتژي هاي چهارگانه رقابتي و تهاجمي يا SO ، تنوع يا ST ، بازنگري ياWO و تدافعي ياWT را در راستاي توسعه اکوتوريسم در مناطق روستايي ارائه نمايد.
کليدواژگان : توسعه اکوتوريسم ، راهبرد ، SWOT.
طرح مساله :
گردشگري علاوه بر تبادلات فرهنگي، سبب و عامل ايجاد اشتغال و بهره وري اقتصادي مي گردد و کارايي مناسبي را بويژه در نواحي روستايي و دور افتاده ايجاد مي کند، چنانکه در سال ١٣٨٢ صادرات صنايع دستي ٦٠ ميليون دلار ارز وارد کشور شده است (مطيعي لنگرودي،١٢٨٤ ) امروزه فعاليت هاي گردشگري بعنوان بخش چهارم فعالي تهاي انسان پس از کشاورزي، صنعت و خدمات محسوب مي شود و کارشناسان پي شبيني مي کنند در سال ٢٠٢٠ ميلادي بعنوان سودآورترين صنعت جهان درآيد، بطوريکه از آن بعنوان صادرات نامرئي نام مي برند .اکوتوريسم در سطح بين المللي بعنوان مفهومي مطرح است که ريشه در حفاظت از منابع طبيعي و آرمانهاي توسعه پايدار دارد .براين اساس تمامي محوطه هاي جهانگردي اعم از جنگل هاي طبيعي، پار کهاي ملي وحيات وحش ، رودخان هها و طبيعت پيرامون آنها، کوهستانها و آبشارها، چشمه هاي آبگرم ، چشمه هاي طبيعي، ييلاق ها و مناطق ويژه شکار و صيد ماهي، درياها ودرياچه ها، سواحل و کرانه هاي پيرامون آنها، زيستگاه هاي طبيعي پرندگان مهاجر و بومي، غارهاي طبيعي و بويژه طبيعت بکر درونشان گستره اکوتوريسم به شمار مي آيد.( رضواني،١٣٧٩ ،٧١)
با وجود اينکه استان چهارمحال و بختياري و از جمله دهستان سامان با دارا بودن قابليتهاي فراوان و چشم اندازهاي جغرافيايي متنوع داراي توانهاي بالقوه و بالفعل مناسبي براي جذب اکوتوريسم مي باشد، متأسفانه بسياري از اين توانها به فعل در نيامده و مورد استفاده صحيح و اصولي قرار نگرفته اند، از اينرو شناخت جامع ، طراحي و آمايش مناسب و مديريت صحيح بمنظور تحقق برنامه پايدار اکوتوريسم امري ضروري و اجتناب ناپذير است .به نحوي که اين امر مانع بحرانهاي زيست محيطي که اساسا وجود انسانها و در واقع اکوسيستم ها را تهديد مي کند، مي گردد.
دهستان سامان در بخش جاذبه توريستي ديدني ها و چشم اندازهايي را از نظر طبيعي و تاريخي در خود جاي داده و در بين دهستانهاي استان حائز اهميت است در اين راستا تحقيق حاضر، با هدف بررسي و تبيين اثرات زيرساختهاي محيطي در توسعه اکوتوريسم در دهستان تدوين شده و هدف از اين پژوهش نيز شناخت اين مکانها و انجام برنامه ريزي براي بهره برداري بهتر از آنهاست .لذا با عنايت به اهميت موضوع تحقيق حاضر مي کوشد تا به سوال اصلي زير پاسخ دهد.
کداميک از عوامل محيطي يا چش ماندازهاي طبيعي نقش موثرتري در توسعه اکوتوريسم مناطق روستايي دارند و راهبردهاي پيشنهادي جهت توسعه اکوتوريسم چه مي باشند؟
منطقه مورد مطالعه :
تحليل SWOT بمنظور شناسائي و بررسي عوامل موثر دروني(قوتها و ضعفها) و عوامل تاثيرگذار بيروني(فرصتها و تهديدها )بمنظور ارائه استراتژيهاي توسعه اکوتوريسم بکار برده جدول (١) براي تحقق اين امر ابتدا با توجه به ادبيات تحقيق و مطالعات انجام شده فهرستي از نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهديد مورد شناسائي قرار گرفته و سپس با نظرخواهي از مديران محلي و همچنين مسئولان و کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري و اهميت دادن به هريک از اين مسائل و سپس محاسبه و تحليل آنها الويت ها را مشخص کرده و جهت برطرف نمودن و تقليل نقاط ضعف و تهديد و بهبود و ارتقاء نقاط قوت و فرصت در خصوص توسعه اکوتوريسم ، استراتژي هاي مناسب و کارآمدي ارائه گرديد.
ماتريس شماره ١: نقاط قوت و ضعف و تهديد و فرصت منطقه گردشگري
ميانگين رتبه ها براي هر مولفه (رتبه ١ خيل يکم ، رتبه ٢ کم ، رتبه ٣ تا حدودي، رتبه ٤ زياد و رتبه ٥ خيلي زياد)
ماخذ :محاسبات انجام شده بر روي اطلاعات اخذ شده از پرسشنامه
- تشکيل ماتريس هاي ارزيابي عوامل داخلي و خارجي
همانطوريکه پيشتر آمد، پس از شناخت عوامل محيطي و خارجي، پرسشنامه اي با همين فهرست از ديدگاه روستائيان روستاهاي مورد مطالعه تکميل گرديد. طيف جوابهاي رتبه اي براساس طيف ليکرت بين يک (خيلي کم ) تا پنج ( خيلي زياد) داده شد. سپس براساس نظر پاسخگويان ، يک ضريب وزني بين صفر تا يک محاسبه شد. جمع اين ضريب مي بايد ١ شود. در مرحله بعدي طبق نظر کارشناسان ، به هريک از عوامل امتيازي بين ١ تا ٤ بر حسب ميزان اهميت آنها داده شده است و در مرحله بعد، ميزان ضريب اهميت را در مقدار وزني عوامل ضرب نموده و حاصل جمع اين اعداد در ستون امتيازات موزون ثبت مي گردد. جمع اين امتياز حداقل ١ و حداکثر ٤ مي باشد. اين مراحل در جدول شماره آمده است که در نهايت مشخص کننده وضعيت و موقعيت گردشگري در منطقه مورد مطالعه جهت
انتخاب و ارايه راهبردهاي مناسب بمنظور دستيابي به توسعه پايدار روستايي مي باشد:
جدول شماره ٢: ماتريس ارزيابي عوامل داخلي موثر بر گسترش موقعيت گردشگري در منطقه مورد مطالعه
يافته هاي تحقيق
جدول شماره ٣ : ماتريس ارزيابي عوامل خارجي موثر بر گسترش موقعيت گردشگري در منطقه مورد مطالعه
يافته هاي تحقيق
مطابق ماتريس فوق و همچنين از نتايج بدست آمده مولفه وجود چشم اندازهاي طبيعي منحصر به فرد مثل ،
ارتفاعات و قلل مرتفع ، رودهاي پرآب ، جنگل هاي انبوه و . . .در اين ناحيه به عنوان نقطه قوت ، مولفه نامناسب بودن امکانات و تجهيزات اقامتي و رفاهي به عنوان نقطه ضعف ، مولفه افزايش انگيزه بخش خصوصي به سرمايه گذاري در اين به عنوان مهمترين فرصت و نيز تغيير کاربري اراضي شهرها و روستاهاي اطراف ناحيه مورد مطالعه به عنوان مهمترين تهديد مي باشد. همچنين مطابق ماتريس فوق جمع کل عوامل داخلي برابر با ٣.٣٢ و جمع کل عوامل خارجي برابر با ٣.١٩ مي باشد.
- تشکيل ماتريس ارزيابي موقعيت و اقدان استراتژيک :
مرحله دوم روش SWOT تشکيل ماتريس تطبيق سوات است . در آن ماتريس در هر مرحله يک مرحله دو عامل با هم مقايسه شده تا راهبردهاي قابل اجرا و ممکن تعيين گردند. اين ماتريس متشکل از يک جدول مختصات دو بعدي است که هر يک از چهار نواحي آن نشانگر يک استراتژي مي باشد. اين استزاتژي ها عبارتند از:
