بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر نسخه اولیه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت شامل اسناد پنج گانه مبانی، آرمان ها، رسالت، افق و تدابیر اریه شده است. مهم ترین سوال پیش رو در این مقطع، چگونگی تفصیل الگو به عرصه های گوناگون و زمینه سازی برای اجرای آن است. از یک سو افق نسبتا بلند مدت الگو اقتضا ی آن را دارد که در تفصیل الگو، به عوامل پیشران و راهبرد های اساسی توجه شود و از سوی دیگر پیاده سازی الگو مستلزم زمینه سازی لازم و نظام سازی متناسب با ساختار الگو و عوامل پیشران است.
در این مقاله در ابتدا با بهره گیری از رویکرد های مختلف، بررسی اسناد، مرور ادبیات، تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها، عوامل پیشران و راهبرد های اصلی برای تحول در نظام اسلامی احصا و ارایه شده است. سپس با استناد به منابع دینی و بهره گیری از دستاوردهای تجربه شده ، طرح کلی دولت اسلامی تحول گرا، به عنوان زمینه و بستر اجرای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارایه شده است. در ادامه بیم و امید ها و هشدارهای مهمی که ممکن است در مسیر اجرای موفق الگو چالش ساز باشد، بیان گردیده است. در انتها نیز نتایج حاصل از پیاده سازی طرح که زمینه سازی برای شکوفایی قابلیت ها و پیدایش تمدّن نوظهور اسلامی است، ارایه شده است.
.1 مقدمه
نظام اسلامی اکنون در سال های پایانی دهه چهارم و در حال اجرای برنامه ششم توسعه و نیز سومین برنامه از چشم انداز 1404 قرار دارد. طی این سال ها، کشور در بخش ها و حوزه های مهم و تاثیر گذاری نظیر حضور فعال و نقش آفرین در عرصه های سیاسی اجتماعی، حوزه های دفاعی و امنیتی ، فن آوری های پیشرفته ، تولید علم و توسعه زیر ساخت های مهم در بخش، انرژی ، حمل و نقل و صنایع مادر و نیز محرومیت زدایی از مناطق نابرخوردار ، تجربیات ارزشمندی را به دست آورده است. اما در بخش های دیگر با چالش های اساسی روبرو است .
مشکلات موجود در کشور در عرصه های مختلف ،عدم تحقق عدالت مطلوب، وجودفساد و تبعیض در برخی دستگاه ها و عدم تعالی اخلاقی مورد توقّع، وابستگی به نفت و خطر اشرافی گری شرایط دشواری را پیش روی نظام اسلامی قرار داده است. از یک سو تجارب حاصل از تفکر مدیریت جهادی دستاوردهای چشمگیری را به دنبال داشته است و از دیگر سو نفوذ تفکر محافظه کار وابسته به نظریه های بی اساس غربی مانند آفتی فراگیر در بخش هایی از بدنه اجرایی، کل نظام را در لایه های مختلف، با چالش نا کار آمدی مواجه ساخته است .
فقدان دانش و بینش کافی نسبت به ارزش های دینی و ملی, کمبود اطلاع از تجربیات ارزشمند مدیریتی دوران دفاع مقدس و نبود مستندات کافی و ساخت یافته از این تجارب به همراه عواملی همچون ترس از شکست و نداشتن جوهره شجاعت و خود باوری ، رسوخ خوی دنیا طلبی و اشرافی گری و فقدان روحیه معنوی در برخی از لایه های مدیریتی، دیوان سالاری معیوب و بیمار به ارث مانده از دوران طاغوت و تشکیلات مبتنی بر نظام سکولار ، درک ناقص از مشکلات و به دنبال آن به کار گیری برخی از راه حل های مقطعی یا نا مرتبط ، فضای تصمیم گیری را با دشواری های بیشتر همراه کرده است .
از این رو طراحی و پیاده سازی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به عنوان یک الزام در فرآیند پیشرفت کشور مطرح شده است. این الگو بایستی بتواند زمینه ساز تحولات اساسی در ساختار نظام، قوانین وفرآیندها باشد و رویکردهای جدیدی مبتنی بر نظام ارزشی، آرمان های انقلاب اسلامی و متناسب با زیست بوم کشور و شرایط نظام اسلامی و با تفکر جهادی و با روحیه تحول گرا ، در کلیه سطوح و لایه های نظام ، تبیین و جایگزین کند.
نگاه به آینده، خلق فرصت های جدید با تکیه بر سرمایه های ملی و تجارب ارزشمند انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و دفاع از حرم، آرمان گرایی، حکمت مداری و حرکت در چارچوب نظام ولایی و اعتقاد به توان عظیم سرمایه های انسانی در داخل کشور و باور نیروهای جوان، مومن و انقلابی و اعتماد به آنها از ویژگی های بارز رویکرد جدید خواهد بود.
پیاده سازی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، خود نیازمند بستر نرم افزاری و سخت افزاری مناسب است، تا بتواند تحولات اساسی در همهی عرصه و کلیهی سطوح و ساختار نظام پدید آورد و جامعه و انسان ها را به سوی کمال معنوی هدایت کند. فراهم سازی بستر تحول همانا ایجاد دولت اسلامی مطلوب است. مباحث اساسی مربوط به دولت در عصر حاضر را می توان در چند بخش زیر مورد بررسی قرار داد؛
· تحلیل مفهومی و واژگانی دولت مدرن، در مقابل دولت سنّتی از منظر غربگرایان معاصر.
· تحلیل و نقد مؤلفهها و شاخصههای گفته شده در بارهی دولت مدرن مصطلح در مقایسه با دولت سنّتی.
· چالشها و کاستیهای قابل مشاهده در برابر دولت مدرن ومؤلّفههای آن.
· طرح دولت اسلامیتحوّلگرا به عنوان فرضیهی رقیب در برابر دولت مدرن مصطلح. مؤلفه های دولت مدرن در اندیشه غربی را عبارت از؛ سرزمین، مردم، حکومت و اعمال حاکمیت می دانند - عبد الحمن عالم، بنیاد های علم سیاست، 1391، ص - 139 و در برابر آن ادعا شده است که در دولت سنّتی این مؤلفه ها، یک جا، قابل مشاهده نیست، در حالیکه تمامی این مؤلفهها را همچنانکه امروزه در کشورهای جهان در عصر حاضر و عصر فناوری و به گفته اندیشمندان غربی، عصر مدرنیته میتوان یافت، در عصر گذشته نیز این مولفه ها وجود داشته است.
اگرچه تحوّل در نظامهای مختلف اجتماعی و تغییر در ابزار و شیوههای زندگی این مؤلّفه با تفاوتهای تدریجی مواجه شده اند. از این رو، دوگانهی دولت سنّتی و دولت مدرن از جهت واژگانی و از جهت مضمونی با چالش جدی مواجه است. در رابطه با آنچه برخی از روشنفکران و غربگرایان به نام دولت مدرن می نامند و حقیقت آن را چیزی جز همان مفهوم کشور با چهار مؤلفه سرزمین، مردم، حکومت، و اعمال حاکمیت نمیدانند.
چنانچه خود ایشان در تحلیل و مسمای دولت مدرن به این مؤلفه ها اذعان دارند؛ - مارتین گریفیتس، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، 1394، صفحات 502 و - 503 مناسب است به نقد این مفهوم پرداخته شود و شاخصه هایی را که برای آن ذکر کرده اند؛ مثل مفهوم دولت، ملّت و تکیه بر رأی مردم و آزادی، قانونمندی، بوروکراسی، شهروندی، مالیات ستانی، ملت سازی، اقتدار و مشروعیت، استفاده ازقدرت غیرشخصی، قلمرو سرزمینی معین و مشخص و کنترل انحصاری ابزارهای خشونت که شاخصه های دولت مدرن شناخته می شود، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و نشان داده شود کهاولاً کدامیک از این شاخصه ها نشان از تحوّل در مصداق دولت و پیشرفت به سمت تکامل و تعالی دارد.
بعلاوه در مقام تطبیق مفهوم دولت بر اندیشههای سیاسی دیگر، باید اذعان کرد؛ اندیشه سیاسی اسلام برمبنای فقه اهلبیت علیهم السلام نیز به دنبال مفهوم تحوّل و پیشرفت است و می خواهد عدالت بگستراند، بر اساس مفهوم ولایت حق و ولایت االله، اجتماع آدمی را از ظلمت به سوی نور متحوّل گرداند و به سمت بی نهایت از کمال و جمال و زیبایی و تعالی و سعادت رهنمون گرداند و آنها را از چنگال ولایت دیو صفتان و اهریمنان و طاغوتیان که جامعه بشری را از نور به ظلمت هدایت می کنند برهاند.
فراز هایی از آیه کریمه 9 از سوره شوری "فاالله هو الولی" - شوری - 9 و آیه کریمه 257 از سوره بقره االله" ولیّ الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور والذین کفروا اولیائهم الطاغوت یخرجونهم من النور الی الظلمات" - بقره - 257 بر این امر تاکید دارد. هدف اصلی این مقاله تمرکز بر شاخصه های دولت تحول گرا و متکامل اسلامی و ترسیم مولفه های آن و ارایه تصویر کلی از دولت اسلامی تحول گرا است تا قابلیت های آن در معرض قضاوت اندیشمندان قرار گیرد.
در ادامه پس از ذکر شاخصه های قابل ارزیابی دولت اسلامی تحول گرا در برابر دولت مدرن مصطلح - به منظور زمینه سازی ارایه طرح کلی از دولت متحول اسلامی - موفقیت ها ، پسرفت ها ، فرصت ها و چالش های پیش رو ، مبتنی بر تجربیات چهل ساله نظام اسلامی بیان میگردد. پس از آن راهبردهای اساسی و پیشران در طرح دولت اسلامی بیان می شود و در انتها جمع بندی نهایی ارایه خواهد شد.
.2 شاخصه های قابل ارزیابی دولت مدرن و دولت اسلامی تحول گرا بر اساس معیار فطرت و عقلانیت می توان ویژگی های جامعه جهانی آرمانی را به صورت زیر بر شمرد:
▪ تکیه بر قسط و عدالت در درون جامعه مبدأ و در معیار جهانی.
▪ توزیع عادلانه امکانات برای تمامی بشریت بدون استثناء.
▪ جامعه و جهانی عاری از خشونت و برقراری امنیت و صلح پایدار مطلق.
▪ توزیع عادلانه علم و جلوگیری از انحصار گرایی، بدون فرق میان اروپا و آسیا و آفریقا، سیاه و سفید و غیره در دانش و قدرت ناشی از آن.
▪ جهان عاری از سلاحهای کشتار جمعی.
▪ تکیه بر ارزشهای جهانی و اجماع و اتفاق میان ملل و اقوام با قطع نظر از ملیت برای رسیدن به دولت جهانی، و نگاهی به تفاوت جهانی سازی لیبرال دموکراسی با جهانی شدن مردمسالاری اسلامی.
