بخشی از مقاله
چکیده
در جهان امروز نقش دانش مدیریت به عنوان ترسیم گر مدینه فاضله و راهبردهای تحقق آن ، غیرقابل انکار جلوه می نماید . عدم بهرهگیری صحیح از مفاهیم و رویکردهای مدیریتی، متناسب با شرایط و مقتضیات، می تواند بجای تحقق توسعه و پیشرفت همه جانبه عقب ماندگی از کاروان پیشتازان توسعه را به ارمغان آورد.مشارکت شاید رایج ترین موضوع در بررسی و باز کاوی رفتار سازمانی در اداره عمومی باشد.
مشارکت یک مفهوم بنیادی در بررسی انگیزش و نیز موضوعی بنیادی در بررسی تصمیم گیری است، زیرا در گسترده فراگرد انتخاب و گزینش جایگاهی ویژه دارد. با این همه به رغم بسیاری از شواهد حاکی از اهمیت مشارکت در مدیریت ، بسیاری از سازمان های دولتی همچنان ساختار رده بندی شده را حفظ کرده، از راه فرادگردهای غیر مشارکتی، و به نسبت متمرکز، به کار میپردازن.
مقدمه
مشارکت بر این عقیده بنیادین استوار است که همه افراد حق دارند در مورد اموری که مربوط به خودشان است،احساس مسئولیت نمایندبنیادی ترین اندیشه زیرساخت مشارکت،پذیرش اصل برابری مردمان یا همان مردم سالاری است در بنگاه های اداری و اقتصادی مشارکت به مفهوم کوشش دسته جمعی و همکاری تمامی افراد - مدیران،کارکنان و مشتریان - برای دستیابی به اهداف و منافع مشارکت است
مدیریت مشارکتی عبارت است از مجموعه گردش کار و عملیاتی که تمامی کارکنان و زیردستان یک سازمان را در روند،تصمیم گیری های مربوط به آن سازمان دخالت داده و شریک می سازد
در مدیریت مشارکتی فاصله بین کارکنان و مدیران کاهش می یابد، آن ها در تصمیم گیری ها و روند برنامه ریزی دخالت داده می شوند و به همان نسبت از فواید و دستاوردهای ناشی از مشارکت برخوردار خواهند بود . در دنیای مشارکت تضاد منافع و دوگانگی ها جای خود را به منافع مشترک و همدلی می دهد و کارکنان توسعه و پیشرفت سازمان را به نفع خود احساس می کنند و از دستاوردهای مدیریت مشارکتی مراقبت و محافظت می نمایند
به کارگیری مدیریت مشارکت جو بر سازمان،واحدهای کاری آن، فرد فرد مدیران، سرپرستان و کارگران اثری تکان دهنده دارد می توان این گونه بیان نمود که مدیریت مشارکت جو تصمیمی بازرگانی است که در قالب بالا بردن درجه نرمش و انعطاف،کیفیت ،تعهد، و بهره گیری از منابع موجود اثربخشی سازمان را افزایش می دهد،پیش نیاز انجام مدیریت مشارکتی،توجیه هزینه هایی مانند آموزش مهارت،هزینه های اداری و اضافه کاری است که سازمان بایستی آمادگی لازم را برای آن داشته باشد
در این نوشتار سعی شده است ضمن معرفی مشارکت، مدیریت مشارکتی و نحوه اجرای آن در سازمان ها، خواننده را با معایب و مزایای این شیوه از مدیریت و تصمیم گیری آشنا سازیم.
تاریخچه
مشارکت، هم فکری و مشورت انسان ها برای جستجوی را ه حل مشکلات و اتخاذ تصمیم از دیر باز با زندگی اجتماعی انسان پیوند داشته است. در ادیان الهی هم چنین نوشته ها و گفتار های صاحبان خرد و اندیشه به آثار و برکات مشورت و هم فکری اشاره شده و توصیههایی در زمینه شور با دیگران و استفاده از خرد جمعی بیان شده است.از دویست سال پیش شیوه های مشارکتی در نظام های سیاسی کشورهای غربی راه یافت و به تدریج مراحل رشد و بالندگی خود را پیمود، به گونه ای که سرانجام مردم از این حق برخوردار شدند که در تعیین سرنوشت خویش و طراحی آینده جامعه مشارکت جویند
اولین بار در سال 1867 آلفرد کروپ1 در کارخانه فولاد سازی کروپ آلمان سیستم مدیریت بر مبنای پیشنهاد را به کار گرفت. کارکنان تشویق می شدند که در زمینه بهبود کار پیشنهادهایی بدهند و در ازای آن مبلغ مختصری به عنوان پاداش نقدی پرداخت می شد اندیشه مشارکت در آغاز قرن بیستم توسط فردیک تیلور2 به عنوان جزئی از مدیریت علمی مطرح شد و کشور های اروپایی برای فائق آمدن بر آثار مخرب جنگ جهانی دوم و سامان دادن به ویرانه های بر جای مانده به سوی سهیم کردن مردم در امور بازرگانی و صنعتی حرکت هایی را آغاز کردند
در سال های پس از جنگ جهانی دوم،دو کشور ژاپن و آلمان غربی برای شکوفایی اقتصادی و نوسازی صنایع خود راهی تازه در پیش گرفتند
در این زمینه شرکت های ژاپنی پیشگام هستند زیرا رقابت فزاینده دهه 1960 ژاپن را ناگزیر ساخت افزایش کیفیت محصولات خود را مورد توجه قرار دهند. برای تحقق این هدف همراه با اجرای برنامه های وسیع آموزشی و ایجاد گروه های کنترل کیفی مشارکت کارکنان را از طریق سیستم پیشنهادات در رابطه با کیفیت محصولات کارخانه ها اجراء نمودند
در ایران سابقه این موضوع در شکل جدید خود، به اقداماتی مربوط می شود که در سالهای اخیر صورت گرفته است. در سال 1367 نظام پیشنهادات به طور آزمایشی در چهار شرکت اجرا شد و نتایج آن موفقیت آمیز بود. دولت در چند سال گذشته بر اساس ضرورت ایجاد تحول در سازمان های دولتی را آغاز نموده است و شورای عالی اداری در » نظام پذیرش و بررسی پیشنهادها « اجرای سال 1377 به منظور بالا بردن کارآیی و اثربخشی دستگاه های دولتی و افزایش رضایت و توان کاری کارکنان، استقرار این نظام را در کلیه وزارت خانهها، شرکت ها، بانک ها و کلیه شرکت های دولتی تصویب نمود
ٌ-َ- مفهوم مشارکت و مدیریت مشارکتی
مشارکت در لغت به معنای شرکت کردن،شرکت دادن و سهیم کردن و بهره برداری است - آتش پور و همکاران،ٌََْ - .مشارکت در اصطلاح عبارت است از کلیه اقداماتی که میزان نفوذ و مسئولیت کارکنان را در فرآیند تصمیم گیری از طریق نمایندگی مناسب در سطوح مختلف سازمان افزایش می دهد
مدیریت مشارکتی3 عبارت است از مجموعه گردش کار و عملیاتی که تمام کارکنان و زیردستان یک سازمان را در روند تصمیم گیری های مربوط به آن سازمان دخالت می دهد و شریک می سازد و نیز میتوان آن را بدین گونه تعریف نمود که مدیریت مشارکتی عبارت است از به وجود آوردن فضا و نظامی که تمام کارکنان و مشتریان یک سازمان در روند تصمیم گیری و حل مسائل سازمان همکاری و مشارکت کنند. در این شیو ه مدیریت، مدیر به کمک ایده ها و نظرات کارکنان و مشتری ها تصمیمات اساسی سازمان را اتخاذ می کند و با کمک و همراهی کارکنان آنها را عملی می سازد. در مقابل مدیریت مشارکتی، واژه های اختیار دادن4، خود مدیری5 و مسئولیت دهی به کارکنان6 آمده است
مراحل "طرح مدیریت مشارکتی"7 در سازمان ها
طرح و ایجاد مدیریت مشارکتی در سازمان ها باعث ایجاد استانداردهای کیفیت می شود.در PmP مدیران از کارکنانی که در یک کار دخیل هستند داده هایی را کسب و ضمن حمایت از آن ها،باعث ترویج رفتار مشارکتی می شوند - محبی، ًٌََ - .در اجرای این طرح، تمام کارکنان زیر نظر مدیران ارشد طرح انجام وظیفه می کنند .افراد در این حالت،پیوسته در جهت کاهش نواقص موجود کار و هم چنین اصلاح آن ها گام بر می دارند که این رفتارها همچنین پایه ای برای دریافت پاداش می شود .رفتار مشارکتی ایجاد شده در این حالت به نوبه خود روحیه تیمی می سازد و باعث ارزشمندی افراد و همچنین توسعه و بهبود به کار می شود
اهداف مدیریت مشارکتی
هر برنامه یا طرحی دارای اهدافی می باشد.مدیریت مشارکتی نیز به عنوان یک برنامه منظم دارای اهداف ذیل می باشد
الف - شنیدن صدای دیگران را آسان می سازد ؛مدیریت مشارکتی ساختار سازمان ها را به گونه ای تغییر می دهد که نه تنها اندیشه و صدای کارکنان در سازمان به خوبی شنیده می شود،بلکه به عنوان مایه هستی و حرکت بخش سازمان در هدف گذاری موثر قرار می گیرد.
ب - احساس مالکیت را فراهم می کنند ؛ هر گاه انسان در پدید آوردن و ایجاد چیزی سهیم گردد و یا احساس تملکی نسبت به آن داشته باشد از آن حمایت و پشتیبانی می کند،به آن تعلق و دلبستگی پیدا می کند و در حفظ و بقای آن می کوشد.
ج - حاشیه نشینی را از میان می برد ؛ انسان مو جودی اجتماعی بوده و با حاشیه نشینی سازگاری ندارد . تعالی و رشد انسان در گرو مشارکت و درگیری او در فعالیت های گوناگون اجتماعی و همر اهی با سایر مردمان می باشد و در این مشارکت است که ارزش و توان خود را بروز می دهد.
د - ناتوانان را نیرومند می سازد ؛ مشارکت انسان را به درون فعالیت های گروهی کشانده،بستر لازم را برای به کارگیری استعدادها و پرورش آن ها فراهم می آورد.
و - فرهنگ سکوت را می شکند ؛ انسان ها به وسیله قوه ناطقه با دیگران ارتباط برقرار می کنند .مشارکت انسان در فعالیت های اجتماعی،فرهنگ سکوت را از بین برده و احساس جدیدی از پذیرش و وجود جایگزین آن می گردد.
مزایا، محدودیتها و موانع مدیریت مشارکتی در سازمان ها :
مزایا
عمل مشارکت به خودی خود به دلیل آن که مردم درباره دشواری های کارشان به روشنی نشان می دهند که مشارکت دارای اثرهای سراسری و گسترده ای است،با این همه،بهره های مشارکت شاید بی درنگ آشکار نگردد
به طور کلی برخی از مهمترین مزایای مشارکت عبارتند از :
ارائه تصویر مشترکی از اهداف و معیارهای موفقیت
ایجاد ظرفیت محلی مستحکم برای برنامه ریزی اشتراکی و اجرا
بروز نقش های واضح،مسئولیت ها و قالب های زمانی جهت اجرا
افزایش تعهد و مشارکت سهامدار در اجرا
تقویت سیستم های ارزیابی و نظارت بر پروژه
