بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در جامعه ایران شاهد افزایش سطح بیماری سرطان در بین اقشار مختلف جامعه هستیم.خطر این بیماری گریبان گیر کودکان بیگناه این سرزمین نیز گشته است که تهدیدی جدی برای آینده این کشور بشمار می آید؛ در این راستا عواملی وجود دارد که در درمان هرچه بهتر این کودکان تأثیر بسزایی دارد، یکی از این عوامل، رابطه نزدیک آنها با طبیعت و فضای سبز است . فرایند رشد کودک در محیط اتفاق می افتد و فقر محیطی میتواند رشد روانی کودک را دچار اختلال کند، که این امر مشکلات روانی جبران ناپذیری را در آینده برای وی رقم می زند. استرس و اضطراب میتواند اثر زیادی روی کیفیت درمان کودک مبتلا به سرطان داشته و حتی روی پاسخ بدن او به شیمی درمانی و واکنشی که با درد دارد نیز اثرگذار باشد.
بهترین برنامه های درمانی چه در هنگام معالجه درازمدت در بیمارستان و چه به صورت سرپایی، نیاز به فضای آرامش بخش دارد که برای کودک و خانواده او، فضای محیطی مناسب موجب کاهش استرس می شود. لذا موضوع اصلی این پژوهش شناخت فضای روحی کودکان است، آن هم در زمانی که روح او دستخوش بیماری، رنج و احساس نا امیدی گشته که حل این موضوع تا حد قابل توجهی می تواند از طریق ارتباط با طبیعت میسر گردد.
سپس پیشینه تحقیقات انجام شده در زمینه تاثیر طبیعت بر فضاهای درمانی و زمینه های مرتبط مورد بررسی قرار میگیرد تا پیشنهادات طراحی و اهداف در این تحقیق به روشنی بیان گردد. در این مقاله روش تحقیق به صورت رویکرد توصیفی بوده و اطلاعات به صورت کتابخانه ای و مشاهدات نمونه ای جمع آوری شده است. امید آن که با در نظر گرفتن موارد و پیشنهادهای ذکر شده بتوان گامی مثبت در جهت هرچه مطلوب تر و مؤثرتر شدن فضاهای درمانی این کودکان برداشت.
.1 مقدمه
با توجه به این نکته که کودکان سهم بزرگی از جامعه جوان ایران را تشکیل می دهند، کمبود مکان هایی مناسب و مرتبط با نیازهای فیزیکی و روانی آنها محسوس میگردد . توجه به خصوصیات کودکان و نیز رابطه سلامتی و نشاط با فضای سبز و طبیعت از مهمترین اهداف این پژوهش است، چرا که نمی توان تاثیر طبیعت و فضای طراحی شده مناسب برای کودکان را در تسریع روند بهبودی آنها نادیده گرفت. سالانه دو هزار مورد سرطان کودک در ایران گزارش می شود که باعث تعجب بسیاری از پزشکان شده و فقط همین آمار کافی است تا اهمیت پرداختن به موضوعی چون سرطان کودکان مشخص گردد. اگر چه سرطان ها در دوران کودکی شایع نیستند اما دومین علت مرگ و میر درکودکان زیر 14 سال میباشد.
در این پژوهش، کودک بیمار به عنوان کاربر اصلی فضاهای درمانی مطرح می شود. در واقع ایجاد فضاهای مناسب برای مراقبت و درمان کودکان با توجه به نیازهای روانی و خصوصیات سنی و جسمی و کمک به آنها در جهت بهتر سپری نمودن دوره درمان از الزامات یک مرکز درمانی می باشد.
.2 چهارچوب نظری
هنگامی که شرایط مناسب برای رشد کودکان فراهم نباشد صدمات جبران ناپذیری به خود، خانواده و جامعه وارد می آورند. سهمی از دوران کودکی را والدین و اطرافیان می سازند و سهم دیگر را مکانها. نیاز های محیطی کودک گذشته از یک ساختار فیزیکی، یک فضای ذهنی را هم جستجو می کند. ذهن کودک به چهارچوب های عرفی و محدودیت های پیرامونی وابسته نیست و قابلیت تاثیر پذیری بیشتری را از عناصر محیطی خواهد داشت.
درگیر شدن طبیعت فعال و خلاق کودک با بیماری روحی و جسمی، یک مسأله خاص تر با نیازهای خاص تر را پیش رو قرار می دهد که تعمق در این مسأله را نیازمند می سازد. کودکان سرطانی بخش موثری از دوران درمان خود را در بیمارستان می گذرانند که این دوران برای کودکان پیوند مغز استخوان به مراتب حساس تر و بین 3 تا 6 ماه می باشد. بنابراین کودک با این روحیات لطیف، حساس و تاثیر پذیر در شروع دوره رشد و شکوفایی با مسأله ای مواجه است که ممکن است امید خود به زندگی را از دست بدهد.
همین کودک ممکن است در آینده به زندگی عادی خود برگردد و مهمترین دوره زندگی خود را با این بحران طی خواهد کرد. - سجادی،حمیرا،روشنفکر،پیام، - 10:1390 بنابراین در کنار تمامی حمایت ها، نمی توان از تاثیر محیط و فضای معماری که در این دوران با آن سروکار دارد غافل شد، محیطی که میتواند در بهبود شرایط روحی او نیز بسیار موثر باشد.
-1-2 طبیعت
-1-1-2تاثیر طبیعت بر سلامت جسم
محققان در یک کنگره بین المللی که در سئول برگزار شد، ادعا کرده اند سرسبزی و طبیعت، اثرات شفابخش شگفت انگیزی روی سلامت جسم و ذهن انسان دارد. گردش مکرر در جنگل ها و فضاهای سبز، استرس را از بین می برد، خلق و خو را بهبود می بخشد و موجب کاهش خشم و عصبانیت شده و به طور کلی شادمانی و سرخوشی را در انسان افزایش می دهد.فضای سبز و درختان همچنین اثر مثبتی روی سیستم ایمنی بدن دارد چون برخی از فعالیت های سلول های قاتل طبیعی را دستکاری کرده و در نتیجه سلول های سرطانی را نابود می سازد. محققان معتقدند که بهبود فرد در محیط های طبیعی در مقایسه با فضاهای شهری بهتر و سریع تر صورت می گیرد و فضاهای سرسبز ،فشارخون، ضربان قلب، تنش های ماهیچه ای و حتی سطح هورمون های استرس زا را کاهش می دهد.
-2-1-2تاثیر طبیعت بر سلامت روان
برخی از تحقیقات نشان می دهد که بین فضای سبز و احساس شادی یک رابطه مستقیم وجود دارد اما محققان تا کنون یک ارتباط علت و معلولی در این زمینه به اثبات نرسانده بودند . متیو پی وایت و همکارانش از دانشگاه اکستر تصمیم گرفتند که این موضوع را ثابت کنند. آنها برای این موضوع وضعیت سلامت روانی صدها نفر از بریتانیایی هایی را بررسی کردند که از یک محله شهری خاکستری به یک محله شهری سبزتر نقل مکان کرده بودند. آنها با بررسی این اطلاعات طی یک دوره پنج ساله به این نتیجه رسیدند که افرادی که به محله های سبزتر نقل مکان کرده اند شادتر هستند و پس از این نقل مکان شادتر باقی مانده اند
-3-1-2تاثیر فضای سبز - یکی از مظاهر طبیعت - بر سلامتی
فضای سبز از لحاظ روانی و فیزیولوژیکی می تواند تاثیرات مثبتی بر روی ساکنین این فضاها داشته باشد. اصولا فضای سبز مناسب، افزون بر سلامت جسمانی موجب آرامش روان، بازده کاری بیشتر و کیفیت زندگی برتر می شود. از جمله تأثیرات ناشی از زندگی در فضای سبز کاهش تأثیرات منفی ناشی از استرسی است که امروزه به میزان زیادی افزایش یافته است.
در سال های اخیر جامعه با چالش های زیادی در زمینه بیماری های مرتبط با استرس مواجه شده است و این بیماری ها به یک مشکل بزرگ جهانی تبدیل شده اند. این درحالی است که تحقیقات نشان داده اند که بین ادراک محیط اطراف و سلامتی انسان رابطه وجود دارد، بنابراین دانش موجود در زمینه راهی که مناظر دیداری و طبیعت، سلامتی و رفاه افراد را تحت تأثیر قرار می دهد می تواند به کاهش استرس و افزایش ترمیم و بازسازی کمک کند. افزایش دانش درباره اینکه چگونه طبیعت می تواند موجب ارتقای سلامتی گردد در جهت ایجاد راه حل های سودمند برای سلامتی انسان نیاز است.
رویکردها و نظریات مختلفی در جهت توضیح و سنجش تأثیر طبیعت بر سلامت انسان ایجاد شده اند. نظریات معاصری مانند نظریه بهبود استرس اولریش، پیش بینی کرده اند که مناظر طبیعی استرس را کاهش می دهند در حالی که محیط های ساختمانی بهبود استرس را به تأخیر می اندازند. محققان در روانشناسی محیط این مسأله را بررسی می کنند که آیا اثر بهبود دهندگی مناظر طبیعی، دلیلی است که افراد مناظر طبیعی را به مناظر شهری ترجیح می دهند.
رنگ ها تأثیرات هیجانی و شناختی مختلفی را بر می انگیزانند. قرمز که به احتمال بیشتری توجه را جلب می کند موجب فعال سازی وبرانگیختگی می شود و هیجان پذیری و زنده دلی را افزایش می دهد و نشانی است از پرخاشگری، خشم و اضطراب، درحالی که سبز که به احتمال کمتری توجه را جلب می کند دارای تأثیری مسکن و آرامش بخش است. هم چنین بنظر می رسد که رنگ ها شناخت و هیجان افراد را تحت تأثیر قرارمی دهند. در ارتباط با اثرات ذکرشده مطالعات نشان داده اند که زندگی در طبیعت عملکرد قلبی و عروقی را به گونه ای مثبت تحت تأثیر قرار می دهد، میزان پاسخ های فیزیولوژیک به استرس را کاهش می دهد و توانایی سازگاری با وقایع استرس زا را بهبود می بخشد.
هم چنین مشخص شده است که دیدن طبیعت ضربان قلب را کاهش می دهد، تنش های ماهیچه ای را از بین می برد، فشار خون را کاهش و هدایت الکتریکی پوست را افزایش می دهد. هم چنین مشخص شده است که محیط های طبیعی کارکردهای شناختی کودکان را افزایش می دهند. فراتحلیلی که به وسیله بارنون و پرنی انجام گرفت، نشان داد که زندگی در طبیعت و فعالیت درطبیعت عزت نفس و خلق و خو را بهود می دهد. هارتینگ و همکاران کاهش استرس را در نتیجه مواجهه با طبیعت و زندگی در فضای سبز گزارش کرده اند
-4-1-2دلایل تاثیر درمانی طبیعت بر انسان در مراکز درمانی از دیدگاه پروفسور اولریش
راجر اولریش، روانشناس محیط، استاد و مدیر مرکز طراحی سیستم های بهداشتی دانشگاه تگزاس به منظور مشاهده، بررسی و تحقیق موقعیت های طبیعی برای کاهش و بهبود استرس با توجه به تقویت احساسات مثبت و کاهش احساسات منفی و تثبیت علاقه مندی و رفع یا کاهش افکار استرس زا نتیجه گیری میکند که افراد مورد آزمایش به صورت شبانه روزی هنگام مشاهده پوشش گیاهی بر خلاف صحنه های شهری، وضعیتی آرام داشته اند.
تحقیقات بیشتر اولریش در مورد بیماران جراحی شده نشان می دهد که بیمارانی که پس از عمل جراحی، با منظره شاداب و روح افزا طبیعی مواجه می شوند نسبت به بیمارانی که دیوار های آجری را مشاهده می کنند از داروی کمتری استفاده کرده و زمان بهبود بیماری هم کاهش می یابد و عوارض بعد از بیماری کمتری دارند.اولریش معتقد است که ارتباط با طبیعت همراه با کاهش استرس، به بدن کمک می کند که در وضعیت تعادل قرار گیرد و دلایل این کاهش استرس را اینگونه عنوان می کند: تفاوت مقیاس داخلی ساختمان و فضای سبز در خارج از ساختمان ، تجربه ی اشکال طبیعی در مقابل خطوط مستقیم داخل ساختمان، مکانی برای تنهایی و خلوت گزیدن در مقابل فضای غیرخصوصی داخل ساختمان، هوای تازه ی طبیعت در مقابل هوای کنترل شده است. به طور خلاصه مزایای حضور طبیعت در مراکز درمانی عبارت است از :
فیزیولوژیکی: کاهش علائم فیزیکی بیمار به ویژه بعد از عمل جراحی، افزایش سیستم ایمنی و تنظیم ترشح غدد درون ریز در اثر کاهش استرس،کاهش فشار خون، کاهش کلسترول، کاهش ضربان قلب، کاهش تنش عضلانی، بهبود فعالیت مغز،کاهش عوارض داروهای مسکن.
روانی: کاهش استرس، کاهش احساس خستگی، افزایش سطح آسایش، بالا رفتن آستانه ی تحمل درد، افزایش سطح هوشیاری، افزایش اعتماد به نفس.
اجتماعی : افزایش روابط اجتماعی، بهبود حس خوب بودن، افزایش امید به زندگی، کاهش رفتار تهاجمی، افزایش لذت از محیط کار.
اقتصادی ذخیره ی منابع مالی به جهت استفاده ی کمتر از داروهای ضد درد و کاهش زمان بستری شدن در بیمارستان
