بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر طراحی برنامه آموزش مهارتهای ذهن خوانی مبتنی بر نظریه ذهن برای کودکان اتیستیک با عملکرد بالاست. نظریه ذهن توانایی استنتاج حالات ذهنی - برای مثال افکار، باورها، علایق، نیات و هیجانات - دیگران و استفاده از آنها جهت پیش بینی و تبیین رفتار دیگران می باشد و طبق نظر بارون-کوهن1 که افراد مبتلا به طیف اختلال های اتیسم نه تنها در اکتساب نظریه ذهن، بلکه در فرایند ذهن خوانی نیز شکست می خورند.
و از آنجایی که نبود مهارت در ابراز و بازشناسی هیجانها از برجسته ترین مشخصات کودکان اتیسم است واحتمالاً یکی از اصلی ترین موانع در برقراری یک رابطه صمیمانه با سایرین و ایجاد روابط اجتماعی تلقی می شود برنامه آموزشی شامل؛ آموزش سه حالت ذهنی - هیجان، حالت اطلاعاتی و بازی وانمودی - طراحی شد. این آموزش طی 14جلسه به صورت انفرادی و گروهی برنامه ریزی شد، به این طریق که در تمام مراحل ابتدا فرد به صورت انفرادی مورد ارزیابی قرار می گرفت اگر سطح پایه را کسب می کرد مرحله را گذرانده و وارد مرحله بعد می شد در غیر این صورت آموزش مجدداً از همان سطح آغاز می شد.
مقدمه و هدف
اختلال اتی سم یکی از اختلال های ر شدی ا ست که بر تمام وجوه ر شدی کودک اثر می گذارد. ویژگیهای ا صلی این عار ضه عبارتند از: فقدان تماس عاطفی با دیگران، فقدان یا نقص در گفتار، پژواک گویی، یکنواختی صدا و کلام، حافظه طوطی وار عالی، محدودیت در انواع حرکات خودبخودی، رفتارها و ادا و اطوارهای قالبی، اصرار بر یکنواختی محیط وممانعت از تغییر در آن، تماس چ شمی ضعیف، رابطه غیر طبیعی با دیگران و ت صاویر و ا شیاء بی جان.
علائم این اختلال درسالهای اول زندگی شروع می شود. والدین اغلب در سالهای دوم و سوم به ناراحتی کودک پی می برند. آنچه مسلم است والدین در سالهای نخست، درگیر مسائل شناختی و سپس رفتاری کودک می باشند. بارزترین اختلال در این کودکان نقص در تعاملات اجتماعی می باشد. گرچه این نقص از همان سال های اولیه تولد در کودک مشهود است ولی با بزرگتر شدن کودک نمود گسترده تری پیدا می کند. طیف وسیع نقص در تعاملهای اجتماعی از ساده ترین سطوح مانند درک حالات هیجانی، بروز حالات هیجانی چهرهای در موقعیتهای خاص، درک عقاید و اندیشههای دیگران و درک عقیده غلط دیگران، تا سطوح پیچیده تر تعاملات اجتماعی مانند: دوست یابی، برقراری ارتباط، همدلی و حتی حل مسئله را در بر می گیرد
درک و بازشناسی هیجانهای سایرین یک عامل مهم در ارتباطات اجتماعی تلقی می شود و به دلیل اهمیت تظاهرات چهره ای هیجان ها در برقراری روابط اجتماعی،طبیعتاً نقص در این توانمندی به شدت بر کیفیت ارتباطها اثر می گذارد.
ذهن، حالت های ذهنی، اعتقادات، نیات، آرزوها، ادعاها و دانش ن سبت به خود و دیگران ا ست و همچنین فهمیدن این مطلب که دیگران اعتقادات و نیاتی متفاوت از اعتقادات و نیات ما دارند. دا شتن نظریه ذهن به فرد اجازه می دهد افکار، آرزوها و نیات را به دیگران ن سبت دهد و بتواند اعمال آنها را پیش بینی یا تو صیف کند و نیات آنها را بفهمد.
ر شد نظریه ذهن که توانایی درک حالات ذهنی خود و دیگران را ن شان میدهد، در روابط اجتماعی، عاطفی و ارتباطی موفق با دیگران حیاتی است. نظریه ذهن، اغلب در کودکانی که طی سالهای پیش دبستانی به طور طبیعی رشد می کنند آشکار می شود، در حالی که کودکان اتیسم در یادگیریشان با تأخیرهای مهمی روبهرو می شوند این تأخیرها به ویژه در زمینه دیدگاه پیدا کردن نسبت به توانایی فرد برای تفسیر شرایط اجتماعی از نظر شخص دیگر، ملاحظه می شود به دلیل مشکلاتی که آنها در درک افکار و عواطف دیگران با آن روبرو می شوند.
ولمن در خصوص اهمیت نظریه ذهن معتقد است که نظریه ذهن پیش نیازی برای درک محیط اجتماعی و لازمه درگیری در رفتارهای اجتماعی رقابت آمیز است. افزون بر این در پژوهش های مختلف تأثیرات نظریه ذهن بر خودتنظیمی ومهارت های حل مسأله ، فرایندهای کنترل اجرایی خودپنداره، تشخیص بازنمون از واقعیت، کفایت اجتماعی و مهارت های بین فردی، هیجانات، تفسیر و درک تصاویر مبهم، رفتارهای جامعه پسند، همدلی و همدردی، مشخص شده است.
تئوری و پیشینه تحقیق
کاستلی و همکاران[8]در پژوهشی مشاهده نمودند که مبتلایان در مقای سه با کودکان بهنجار، تفسیرهای کلی و غیر دقیقی را از تعاملات اجتماعی بیان می کنند. محققان دیگر نیز، با ارائه تصاویری برجسته از یک فیلم مشهور هالیوودی و ثبت م سیرهای نگاه مبتلایان، دریافتند که کودکان بهنجار بی شتر به چ شمهای بازیگران نگاه می کنند. در حالی که کودکان مبتلا به اختلال اتیسم، بیشتر روی دهان تصاویر تمرکز نمودند. اما وقتی صحنه فیلم دست یافتن هنرپیشه اصلی به اسلحه را نشان می داد، چشم های کودکان مبتلا به اتیسم مستقیما به سمت اسلحه حرکت نمود، در حالی که کودکان گروه کنترل، به چهره بازیگر نگاه کردند تا اطلاعات بی شتری را در مورد ق صد بازیگر از د ست یافتن به ا سلحه، از چهره وی به د ست آودند.
بخشی بارزیلی و همکاران[1]در پژوهشی تحت عنوان "تاثیر آموزش نظریه ذهن بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان با ناتوانی هوشی تحولی" نشان دادند که آموزش نظریه ذهن به دانش آموزان دچار ناتوانی هوشی تحولی، موجب بهبود مهارت های اجتماعی و مؤلفه های آن می شود . بهمن زادگان جهرمی[2]در تحقیقی تحت عنوان»برر سی اثربخ شی آموزش مهارتهای اجتماعی بر رفتارهای اوتی ستکی و ر شد اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال اتی سم« ن شان داد که آموزش مهارت های اجتماعی از طریق طریق داستان های اجتماعی موجب کاهش رفتارهای اتیستیک و بهبود رشد اجتماعی در آزمودنی ها بوده است.
مواد و روش ها
نحوه تدوین برنامه به صورت گام به گام انجام شده است که در زیر توضیح داده می شود:
ابتدا متون و پیشینه های پژوهش مرتبط با موضوع پژوهش حاضر شناسایی و بررسی شدند و منابع اطلاعاتی شامل بخش کتابخانه ای و اینترنتی تعیین و کلید واژههای مربوط با مو ضوع ج ستجو شدند. سپس چکیده کلیه مقالات و منابع اطلاعاتی مطالعه و بررسی گردید و مقالاتی که بیشترین همسویی را با هدف برنامه آموزشی پژوهش حاضر داشتند به صورت کامل مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. و با جمع بندی منابع اطلاعاتی که مرتبط با هدف برنامه بود و همچنین کتاب آموزش مهارتهای ذهن خوانی به کودکان اتیستیک مورد تحلیل قرار گرفته و در تدوین برنامه استفاده شد. سپس ابزارهایی که برای آموزش و اجرای برنامه لازم بودند شامل تصاویر آموزشی، اسباب بازی و مواد آموزشی مرتبط با هر جلسه، ساخت پاورپوینت و فیلم آموزشی تهیه شدند.
برنامه آموزش ذهن خوانی
در این برنامه آموز شی سه حالت ذهنی - هیجان، حالت اطلاعاتی و بازی وانمودی - ارائه شده ا ست که به صورت سل سله مراتبی سازمانبندی و مبتنی بر پا سخ در ورای جل سات سخت تر شده و در هر مرحله ابتدا خط پایه سطحی که قرار بود آموزش داده شود برر سی می شود در صورتی که کودک موفق به پا سخگویی نبود آموزش از همان سطح آغاز می گردد. سپس بعد از یادگیری هر سطح، سطح قبلی که آموزش داده می شود ارزیابی شده و آموزش سطح جدید ارائه می شود. در تمامی مراحل در صورت پاسخ صحیح از سوی کودکان، به آنها تقویت ارائه می شود و در صورت پاسخ غلط، پاسخ صحیح بلافاصله به او ارائه می شود.
جلسه اول:
-1عنوان جلسه آموزشی: بازشناسی حالات چهره از روی عکس ها.
-2 هدف جلسه آموزشی: شناسایی و تشخیص هیجان های شادی، غم، خشم و ترس
-3 ابزار آموزش: تصاویری از افراد با حالات چهره ای هیجان - خوشحال، عصبانی، ترسیده و غمگین - .
این جلسه بازشناسی چهره ها از روی عکس است که شامل افرادی با هیجان های شادی، غم، خشم و ترس است، ابتدا هر یک ازعکس ها را به کودک نشان داده سپس از او می پرسیم آیا می توانی چهره - خوشحال، عصبانی، ترسیده و غمگین - را ن شان بدهی؟ در صورتی که کودک در شنا سایی هر یک از چهار هیجان موفق نبود، آموزش را از همین سطح آغاز می کنیم. حالات هیجانی که نشان دهنده هریک از عکس هاست به کودک آموزش داده می شود، سپس تصاویر بیشتر ارائه می شود و در نهایت کودک باید بتواند تصاویر با هیجان های مشابه را کنار هم قرار دهد. پس از اینکه هر کدام از کودکان آموزش از روی عکس ها را آموختند از آنها خوا سته شد پس از گفتن هر هیجان، عکس مورد نظر را ن شان دهند. بعد از این مرحله از هر یک از کودکان خوا سته شد تا نقش یک هیجان را بازی کنند سپس بقیه بچه ها هیجان مورد نظر را شنا سایی می کردند. به این ترتیب از نقش بازی کردن استفاده شد.
جلسه دوم:
-1عنوان جلسه آموزشی: بازشناسی حالات چهره ای از روی اشکال ترسیمی
-2 هدف جلسه آموزشی: شناسایی و تشخیص هیجان های شادی، غم، خشم و ترس .
-3 ابزار آموزش: تصاویر اشکال ترسیمی.
این جل سه شامل باز شنا سی هیجان از روی اشکال تر سیمی ا ست، اگر کودک بتواند به همان طریق قبلی هیجان ها را در ست شنا سایی کند نمره را خواهد گرفت و در غیر این صورت ت صاویر کارتونی به کودک ارائه می گردد و آموزش همانند روش قبلی ارائه می شود.
