بخشی از مقاله
چکیده
رشد فزاینده شهرنشینی سبب از هم گسیختگی و حتی نابودی زیست بوم ها گشته است. جداسازی و عدم هماهنگی میان لکه های سبز مصنوع و طبیعی ،عدم توجه و تخریب کریدورها و لکه های سبز طبیعی نه تنها عاملی در جهت از بین بردن محیط زیست می باشد. بلکه سبب بوجود آمدن تغییرات در شرایط اقلیمی ، بالا رفتن مصرف سوخت ، آلودگی هوا و آب، نابودی حیوانات ،جانواران و عوامل دیگر نیز میگردد. هدف ازاین پژوهش حاضر بررسی روش های طراحی شهری بر مبنای ویژگی های اکولوژیکی و نظریه لکه ها و کریدورها می باشد،بر این اساس ابتدا به بررسی بیشینه تحقیق و سپس مبانی نظری مربوط و در انتها به ارائه راهکارهایی مناسب طراحی پرداخته می شود.
مقدمه:
تمایل برای داشتن زندگی هماهنگ با طبیعت موضوع جدیدی در تاریخ بشر نیست - ونگ و همکاران ،1392،. - 26 اما بشر با پیشرفت در تکنولوژی، طبیعت را برای رسیدن به اهداف خود تخریب ، تغییر و یا به صورت کامل ازبین برد. به گونه ای که پس از گذشت سالها اثرات مخرب این نابودی را در زندگی خود به صورت ملموسی ملاحظه می کند . تغییر در شرایط اقلیمی ، بالا رفتن آلودگی - ناشی از کارخانه ها و استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی در منازل و اتومبیل - ، از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری و ... از جمله عواملی هستند که در اثر فراموشی انسان از محیط طبیعی و تخریب آن بوجود آمده است. برای ایجاد شرایط مطلوب و هماهنگی دوباره با طبیعت و ساکنان آن، باید به بررسی ساختارهای اجتماعی، زیستی، کالبدی و ... پرداخت تا بتوان به کمک آن برای رسیدن به شرایط مطلوب تلاش نمود.
مفهوم اکولوژی
واژه ی اکولوژی از دو کلمه یونایی - - ایکوس - - به معنی مسکن و بستر زیست یا محل زندگی و - - لوگوس - - به معنی شناخت ،علم یا دانش تشکیل شده و معنای تحت الفظی آن عبارتست از بررسی یا مطالعه موجودات زنده در بستر زیستی شان
از لحاظ معنایی اکولوژی به معنای "محیط شناسی " عبارت از مطالعه زیست، یا بوم و چگونگی اشغال زمین با موجودات زنده و نحوه تنسیق آنان در اماکن و چگونگی کنش و واکنش بین این موجودات با یکدیگر است. بنابراین محیط شناسی، دانش شرایط هستی و مرتبط با روابط موجود زنده و محیط است
دانش اکولوژی مجموعه شناختهایی است که انسان درباره تاثیر محیط بر روی موجودات زنده و تاثیر موجودات زنده بر روی محیط و ارتباطات متقابل بین موجودات زنده به دست می آورد. به عبارت دیگر اکولوژی درباره تاثیر متقابل موجودات زنده با یکدیگر و با محیط بحث میکند
تاریخچه پیدایش اکولوژی در شهر
با انقلاب صنعتی و بوجود آمدن شهرهایی که ازتمامی وجوه با شهرهای قدیمیشان متفاوت بودند، قشر کثیری از مردم که تاآن زمان کشاورز بودند تبدیل به کارگران صنعتی شدند و در این دوره نوع و شکل زندگی دچار تغییرات شد. که یکی از عارضه های آن منجر به پایین آمدن سطح بهداشت و از بین رفتن محیط زیست شهری بود.
در چنین شرایطی و انتقاد از وضع موجود در شهرها،اندیشه های ایجاد آرمانشهری نوین که بر مباحث اجتماعی ، بهداشتی و بعضا کالبدی نظر داشتند،وارد میدان شدند.در تفکرات برخی از اندیشمندان نظیر راسکین ،موریس،انگلس،زولا،کامیلو سیت و....،جنبه هایی از مفهوم پایداری در حالت کلی و پایداری در شهرها به گونه ای خاص را مشاهده می کنیم. مانند مخالفت شدید جان راسکین با شبکه های شطرنجی و ستایش او از تنوع و گوناگونی الگوهای خیابان سازی قرون وسطی و توجه به مقیاس انسانی و حرکت پیاده ها،حمایت ویلیام موریس از طبقه کارگر و توجه به مسئله فقر و یا سخن گفتن از زشتی ها ،فقر و بی عدالتی موجود در آثار چارلز دیکنز و امیل زولا کاملا قابل مشاهده است.
در این میان بررسی اندیشه های افرادی مانند ابنزرهاواراد در سال های پایانی قرن نوزدهم برای دست یابی به پایداری در شهرها قابل تامل است. هاوارد در روزگاری می زیست که افکار عمومی در انگلستان نگران هجوم پیوسته مردم به شهرهای پر تراکم بودند،بنابراین تلاش می کرد تا جایی که ممکن است زندگی خانوادگی را از آشفتگی و بی نظمی شهرهای بزرگ جداسازدو زندگی شهری را با روستایی در هم آمیزد،مسئله ای که تا پیش از این نیز مورد توجه جان راسکین نیز قرار گرفته بود. باغشهر را باید تصوری از یک شهر مستقل دانست که استقرار صنعت فقط در اندازه هایی که برای زندگی اجتماعی بسنده باشد،مجاز شده است. ایده استقرار کارخانه ها و کارگاه های پیرامون شهر،در پاسخ به مشکلات سفرهای روزانه به محل کار در شهرهای بزرگ بود.
از سوی دیگر پاتریک گدس تحت تاثیر مفاهیم اکولوژیک مطرح در اواخر قرن نوزدهم و آغاز سده بیستم ،بر مفهوم اکولوژیک شهری تاکید و از تاثیر انسان بر محیط و تاثیرپذیری دو سویه ی انسان و محیط سخن می گفت. به عبارت دیگر گدس از هواداران آمیزش دوباره ی انسان با طبیعت بود و شهر گذشته رابه دلیل آنکه با ویژگی های مکانی و زمانی آن همپوشانی داشت ،موفق می دانست. وی معتقد بود که شهر از محیط طبیعی آن جدایی ناپذیر بوده وتنها با شناخت و ژرفکاوی در پایه های اکولوژیک ،آب و هوایی ،ریشه های تاریخی و بنیان های اقتصادی و معیشتی آن رامی توان شناخت.
مفهوم اکولوژی شهری
افرادی چون آلدو لئوپولد ،جین جیکوبز و مک هارگ و غیره از پیشگامان اکولوژی شهری بودند،از حدود یک دهه پیش واژه اکولوژی شهری در مقالات مجله ها،کتابها و حتی برنامه های تلویزیونی ظاهر شد. در مطالعات اولیه به شیوه هایی توجه می شد که بوسیله آن بتوان در شهرها محیط زیستی سالم و شاداب ایجاد کرد،آب وهوا یی تمیز و فضای سبز مناسب برای استفاده مردم و مکان کافی برای طبیعت و حیات وحش درون شهرها فراهم نمود
امروزه یک حرکت جهانی به سوی شهر سبز به صورت های گوناگون مانند اکوشهر،شهر پایدار و شهرهای اکولوژیکی بوجود آمده که بعنوان اکولوژی شهری شناخته شده است. در همه جای دنیا به دنبال یافتن پاسخ عمیق تر به مسایل شهری بوسیله تکنولوژیهای برتر هستند.
شهر اکولوژیک، یا شهر پایدار شهری است که فرایند های استفاده مجدد از منابع ، بازیافت ،کاهش مصرف و بازتولید در مدیریت و برنامه ریزی بخش های مختلف آن لحاظ شود که هدف از اجرای این فرایندها رسیدن به توسعه پاید ار زیست محیطی درمحیط شهری است
گیریم و همکاران دو طبقه بندی متفاوت برای بررسی اکولوژی شهری قائل است:عبارتند از:فراوانی و گسترش جمعیت جانوران و گیاهان،آلودگی هوا،فرایندها و الگوهای اکولوژیکی لکه ها، اثرلبه و...اکولوژی شهری :مطالعاتی است که در آن شهر به عنوان یک اکوسیستم تلقی می شود. مطالعات عمده آن عبارتند از تعادل چرخه مواد درسیستم ،دینامیزم لکه - شامل نوع لکه،تغییرات درون آنها و بینشان - ،اثرات اکولوژیکی تغییرات کاربری اراضی
طراحی اکولوژیکی
فعالیتهای انسانی در محیطزیست و افزایش غلبه انسان در منظر، باعث تکه تکه شدن محیط های طبیعی شده که بهدنبال آن تمرکز بر مفاهیم اکولوژیک از انزوا به اتصال و از حفاظت محوطه به حفاظت شبکههای اکولوژیک تغییر یافته است . - Jongman and Pungetti, 2004 - در این میان مفاهیمی همچون طراحی شبکه اکولوژیکی شهرها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است
چنین رویکردهایی، موجب ایجاد نگرشی سیستماتیک به ساختار اکولوژی شهرها شده و آن را همچون شبکه اکولوژیک به هم پیوسته از عناصر طبیعی و مصنوع با عملکردهای اکولوژیک متصور میکند. از این رو توجه به شبکه اکولوژیک شهر امروزه بیش از پیش به عنوان رویکردی برای افزایش ارزشهای اکولوژیکی سیستمهای فضاهای باز شهری در نظر گرفته میشود
ساختار شبکه اکولوژیکی شامل چگونگی توزیع فضایی لکهها و چگونگی پیکربندی و اتصال و هم پیوستگی عناصر پایهای منظر بوده و خود مبین کیفیت عملکرد منظر،خصوصاٌ عملکردهایی همچون جابه جایی گونهها، مواد غذایی و جریانهای آبی خواهد بود
ساختار شبکه اکولوژیکی را باید ترکیبی از عناصر پایه ای شامل لکه ها،دالان ها - کریدورها - و شبکه دانست که اجزای آن در محیط های شهری شامل سیستمی به هم پیوسته از لایه های طبیعی - قطعات پوشش گیاهان طبیعی،دریاچه ها،رودخانه ها و دیگر جریانات آبی طبیعی - و مصنوع - پارکها،باغ ها،برکه ها و جریان های آبی مصنوع ،دالان های حمل ونقل - اکولوژیکی است
این اتصال در محیطهای شهری به علت بالا بودن میزان مداخلات انسانی، تضعیف شده و این امر به تکه تکه شدن، جدایی و منزوی شدن عناصر منظر و در نهایت اختلال در فرایندهای اکولوژیکی وابسته به اتصال، میشود
