بخشی از مقاله
چکیده
بانوان هر جامعه ای بخش زیادی از افراد آن جامعه را تشکیل میدهند، قشری که در دامن خود نسل های بعدی را تربیت می کنند . بنا براین توجه به نیازمندیهای آنان به ویه نیازمندی های فراغتی، تفریحی و به خصوص ورزشی و حرکتی آنان از اهمیت وی ه ای برخوردار است. مجتمع های فرهنگی ورزشی یکی از غذاهای مطلوب برای پرورش روح افراد است، بانوان ضمن استفاده از فضاهای تفریحی و ورزشی با استعدادهای درونی خود نیز آشنا می شوند و در جهت تقویت استعدادهای خود کوشش می کنند و در فرصت های پیش آمده، مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی خود را مطرح و در صدد رفع آن ها برمیآیند. اینجانب با توجه به ابعاد وجودی و ارتقای مقام جایگاه و سطح زندگی زن ایرانی و به منظور کمک به گسترش سطح فرهنگی، اجتماعی و سطح ارتقای فکری بانوان و ایجاد یک فضای روحبخش این فرصت بدست آمده را صرف طراحی مکانی جهت تحقق این مهم در شهر رشت کرده ام.
مقدمه
اکنون با توجه به مقتضیات زمان و حرکتهای تکنولوژی سریع، توان و امکان زندگی به شیوه سنتی گذشته وجود ندارد، مدرنیزه شدن ،گسترش زندگی شهری و فرهنگ آپارتمانی، اگر چه از بسیاری از جهات رفاه و آسایش را برای بشر امروزی به ارمغان آورده است، اما از طرف دیگر با کاهش تحرک و فعالیت بدنی همراه بوده و سلامت جسمانی و آمادگی قلبی - عروقی انسان را تحت تأثیر قرار داده است. در این بین زنان چون نسبت به مردان کمتر در فضا های بیرون خانه هستند، بیشتر دچار بیماریهای جسمی و روحی می شوند.
در جهان مجتمع های فرهنگی، ورزشی بانوان به منظور آموزش مادران فردا برای حضور در جامعه، ارتقای توانایی هایی و تحقق اهداف ورزشی در اوقات فراغت در حین تفریح و بازی و با ایده اصلی خودسازی و تندرستی جسمی و به تبع آن استفاده از فضاهایی با معماری سبز به تندرستی روحی و کسب تجربه شرکت در کارهای گروهی احداث شده اند اما متاسفانه تاکنون فعالیت چندانی در خدمت زنان جامعه مسلمان ایرانی انجام نشده است.
زنان با ایمان داشتن به مسئله حجاب در محدودیتهای خاص بسر می برند و متأسفانه تاکنون به نیازهای بدیهی و اساسی این قشر از جامعه پاسخی مناسب و درخور آنان داده نشده است. با این راه وظیفه معمار مسلمان در این برهه، طراحی و پاسخگویی به سوالات و نیازهای جدید انسان معاصر است که در آن برخوردی صحیح و منطقی با این نیازها صورت بگیرد. طراحی فضایی ایمن و محرم برای بانوان مسلمان که جوابگوی نیازهای آنان بوده و در عین حال آنان را از برخورداری از طبیعت محروم نکند، هدف غایی این طرح است. مکانی کامل از هر حیث که در آنجا ساعاتی را فارغ از هرگونه تنش و مشکلات زندگی به خودسازی جسمی و روحی، آزادانه سپری کند.[1]
امروزه افزایش جمعیت و گسترش بی حدونصاب دربعدشهرسازی ازیک سوونحوه زندگی و گذران اوقات فراغت دراین کلانشهرها ازسوی دیگر میزان آسیب های فرهنگی اجتماعی را افزایش داده بطوریکه برنامه ریزی همه جانبه و نگاه جامع به مسائل فرهنگی اجتماعی و نیازمندی های شهروندان ازضروریات مهم درمدیریت شهری می باشد . در حقیقت امروزه انگیزه مردم دنیا از شرکت در فعالیت ورزشی، کسب سلامت، تندرستی، نشاط، روابط اجتماعی و دوری از بیماری ها است.[1]
امروزه ورزش زنان به عنوان یکی از موضوعات اساسی در حیطه ورزش مطرح است. این مسئله به دلیل ویژگی جسمانی زنان است. تحقیقات نشان داده است که پرداختن به ورزش و فعالیت های بدنی در زنان، تاثیر عمیقی بر دوران بارداری، شیردهی و همچنین سلامتی در دوران کهنسالی خواهد گذاشت. با وجود نقش مهم ورزش در سلامت زنان، هنوز جامعه ایران به اهمیت و ضرورت ورزش در بین دختران که مادران آینده جامعه محسوب می شوند و سلامت افراد جامعه آینده در گرو سلامتی آنان است، پی نبرده است. به عبارت دیگر، عدم تحرک جسمانی دختران و بانوان یعنی محروم شدن بخش مهم جامعه از سلامتی و بهداشت جسمانی و روانی، شادابی و کارایی لازم که بی شک لطمه های جبران ناپذیری برای کل جامعه به دنبال خواهد داشت[2]
اهمیت طرح
همان طور که دربحث قبل هم عنوان شدزندگی و فعالیت روزمره فرد در اجتماع و یکنواختی کار روزانه در طول هفته ها باعث به وجود آمدن نوعی خستگی از کار و ایجاد اثرات نامطلوب روانی جسمانی بر روی فرد می گردد تعطیلات روزانه، نیز اثر این خستگی ها را نمی توان به طور کلی از بین ببرد زیرا که ساعات کوتاه مدت تعطیلی ها نیز صرف کارهای عقب افتاده می گردد.[3] محیط های ورزشی،تفریحی درون شهرها نیز - در صورت وجود - فقط در کوتاه مدت آرامش را به فرد باز می گرداند با این حال انسان میل فراوانی برای گذراندن اوقات در طبیعت دارد، که این خواست او یک نیاز طبیعی برای گریز از روزمرگی زندگی مدرن این دوره می باشد با توجه به این که ساعات زیادی را فرد در محیط شهری می گذارند تنها محیط های طبیعی است که می تواند آرامش و تازگی جسمی و روحی را به او برگرداند.
انچه که درادامه به آن اشاره خواهیم داشت سعی و کوشش است که برای فراهم آوردن محیطی جذاب همراه با امکانات مناسب هم برای وزرشکاران و هم برای افراد عادی شده است.پایین بودن فرهنگ در پذیرش ورزش بانوان باعث گردیده که بانوان با عدم خودباوری در فعالیت های ورزشی روبرو شوند و تمایلی برای شروع و یا ادامه دادن به طور حرفه ای در رشته های ورزشی از خود نشان ندهند[4] از آنجاکه بانوان از روحیه لطیف تریبرخوردارند و ذاتاً طبیعت گرا می باشند وجود مکانی که بتوانند بطور آزاد از امکانات ورزشی و تفریحی استفاده نماید و بدون هیچگونه محدودیتی از نور مستقیم آفتاب بهره مند گردند ضرورتی اجتناب ناپذیر است و این مهم تأثیر بسزایی را در کاهش بیماری های مختلفی از جمله پوکی استخوان بدنبال خواهد داشت.
با عنایت به تراکم ساختمانها و اشراف آنها به یکدیگر امکان استفاده از انرژی مستقیم خورشیددر منازل عملاً وجود ندارد لذا در نظر گرفتن مکانی که بتوان این کمبود را جبران نماید بسیار حائز اهمیت است از طرفی سالنهای ورزشی نیز به جهت بسته بودن فضاها فاقد هوای تازه و نور طبیعی میباشند و معمولاً پس از اندکی ورزش ، شادابی و لذتی که لازمه اینگونه مکانهاست از بین می رود. از این رو بانوان نیاز به فضاهایی دارند که بتوانند در آنجا با پوشش دلخواه و با آرامش خیال از امکانات آنجا استفاده نموده و به دور از هرگونه سر و صدا به ورزش و تفریح بپردازند.[5]
در همین راستا این تحقیق در جستجوی احیای نگرش ها و ارزش ها و فرهنگ در مورد زنان است ،تا امکان حضور زنان در عرصه های مختلف هنری ،اجتماعی و فرهنگی جامعه را در راستای تأمین این هدف با خلق یک اثر معماری تحت عنوان مجموعه فرهنگی- ورزشی بانوان رشت فراهم سازد .رویکردی که دراین مجموعه مورد توجه قرار میدهیم معماری سبز است[9] معماری سبز یکی از گرایشها و رویکردهای نوین معماری است. این معماری که برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار میباشد، در پی سازگاری و هماهنگی با محیط زیست می باشد، که یکی از نیازهای اساسی بشر در جهان صنعتی کنونی است.که در معرفی آن در اینجا به اصولی چند ازین رویکرد بسنده میکنیم :
اصل اول : حفاظت از انرژی
اصل دوم: کار با اقلیم
اصل ششم: کل گرایی
اصل چهارم : احترام به کاربران
اصل پنجم : احترام به سایت
اصول سوم : کاهش استفاده از منابع جدید
اهداف طرح
-1 توجه خاص به نیازهای بانوان در عرصه های فرهنگی ، ورزشی ، اجتماعی و ... به عنوان نیمی از اقشار هر جامعه
-2 زنان به رغم داشتن نقشی مهم و حساس در اجتماع در طول تاریخ از فعالیت های اجتماعی عقب رانده شده و حضور آن ها در فضاهای عمومی کمرنگ شده است . وجود فضاهایی که بتوان با بهره گیری از نیروی متخصص ، توانایی های خفته در این قشر را بیدار کرده و آن ها را برای حضوری متفاوت در اجتماع آماده کند .
-3 طراحی فضایی ایمن و محرم برای بانوان که جوابگوی نیازهای آن ها بوده و در عین حال آنان را از برخورداری از طبیعت محروم نکند. -4طراحی مکانی کامل از هر حیث که در آنجاساعاتی را فارغ از هرگونه تنش و مشکلات زندگی به خودسازی جسمی و روحی،آزادانه سپری کند هدف غایی این طرح است.
سؤالات و فرضیات
-1 آیا ایجاد مجموعه فرهنگی وفضاهای خاص زنان نظیر مجموعه فرهنگی ورزشی بانوان رشت می تواند بر کیفیات زندگی آن ها تاثیرگذار باشد ؟
-2 آیا تفاوت میان بانوان و آقایان تاثیری در طراحی این مجموعه دارد ؟
- 3 تاثیر گرایش فمنیستی بر یک فضای زنانه چگونه است ؟
خصوصیات اقلیمی محدوده مورد مطالعه
شهر رشت مرکز شهرستان و استان گیلان است . که خود در بخش مرکزی شهرستان واقع شده است و بزرگترین شهر کناره دریای خزر است که مرکز ثقل نقاط توریستی مهم استان گیلان به حساب می آید . و از طریق محورهای نام برده به شهر ها و مناطق مهمی چون بندر انزلی از جانب شمال ، امامزاده هاشم و رودبار از جانب جنوب به کوچصفهان و لاهیجان از شرق و فومن و ماسوله از غرب منتهی می شود .[7]
شهر رشت در 49 درجه و 35 دقیقه و طول شرقی و 37 درجه و 16 دقیقه و عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و مساحت آن طبق آخرین آمار موجود - 1392 - حدود 18300 هکتار می باشد. این شهر از شمال به بخش خمام، از جنوب به دهستان لاکان و شهرستان رودبار، از غرب به صومعه سرا و شهرسان شفت و از شرق به بخش کوچصفهان و سنگر محدود می شود. رودخانه زرجوب از جهت شرق و شمال شرقی و گوهررود از جانب جنوب و غرب، شهر رشت را در میان گرفته اند.[7]
مهمترین عوامل اثر گذار بر اقلیم رشت عبارتند از : وجود دو رودخانه سفیدرود که به نواحی ساحلی خزری می پیوندند، وجود هسته های بارندگی ، یک هسته انرژیک بارندگی در دهانه این دره و همچنین اراضی وسیع کشاورزی به علت اقلیم مطلوب ازجمله عوامل موثر بر اقلیم شهر رشت می باشند . جهت عمومی شیب شهر در دو سمت جنوب به شمال و جنوب شرقی به شمال غربی است که منطبق بر جهت گیری کوه ها و ساحل است و به دلیل آنکه کوه ها در جنوب شهر قرار دارند ، از سمت دامنه به شهر ،شیب ملایمی جریان دارد.
بااین حال شهر در محدوده تقریباً مسطحی قرار گرفته است درصد شیب عمومی شهر 0 تا 2 درصد است. که به سمت شمال از درصد شیب کاسته می شود.از لحاظ ساختار زمین شناسی شهر در پهنه گرگان - رشت قرار گرفته است و بخش بیشتر آن به وسیله رسوبات کواترنر ، رودخانه ای ، دلتایی و ساحلی پوشیده شده است. از لحاظ زلزله خیزی شهر در محدوه ی خطر نسبی بالا قرار گرفته است و جنس خاک شهر رشت عمدتاً از جنس رس و ماسه و غالباً سست و با مقاومت کم است . بویژه که نزدیکی سفره های زیر زمینی آب به سطح زمین این مسئله را تشدید کرده است.[7]
ضوابط برنامه - استانداردهای برنامه ریزی طراحی
از آنجا که این مجموعه به صورت یک مجموعه ورزشی - تفریحی - فرهنگی - البته با تأکید بر بخش ورزشی - تفریحی آن - فعالیت می کند. در این بخش به برخی ضوابط و نکات مربوط به برنامه ریزی فضاها در سه قسمت: ورزشی، تفریحی و فرهنگی به صورت مجزا و به طور اجمالی مورد بررسی قرار می گیرد. لازم به ذکر است که فضاهای رفاهی - خدماتی و پشتیبانی مجموعه با توجه به اینکه این فضاها با وجود فضاهای اصلی معنا پیدا کرده و در ارتباط مستقیم با آنها هستند. بعد از ارائه برنامهریزی فضاهای اصلی به آنها اشاره می کنیم.[6]
فضاهای ورزشی
یکی از پر طرفدارترین الگوهای گذران اوقات فراغت پرداختن به فعالیتهای ورزشی است. تاثیر وجایگاه ورزش در سلامت جسم و روح همواره مورد توجه بوده است، آنچنانکه ابو علی سینا می گوید: از آنجا که اساس تندرستی به ترتیب اهمیت بر ورزش و غذا و خواب قرار دارد، بهتر است اهم را بر مهم ترجیح دهیم و موضوع ورزش را پیش کشیم و می گوئیم: ورزش حرکتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس بلند و بزرگ و پی در پی می آید. هرکس بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با اعتدال مزاجش و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند، از چاره جویی - پیشگیری - و تداوی بیماریهای مادی و بیمارهای مزاجی که در دنباله آن می آید بی نیاز می گردد.
ملاحظات اولیه طرح
فضاهای ورزشی، محیطی برای منظورهای متفاوت هستند که شامل تفریح، تمرین ومسابقه می باشند. چنین فضاهایی باید علاوه برداشتن کیفیت های استاندارد ورزشهای مختلف، تسهیلات لازم را برای تماشاچیان و ورزشکاران در برداشته باشد. جهت سالن های ورزشی به موقعیت قرار گیری در سایت، شیب زمین و دسترسی های آن بستگی خواهد داشت و کمتر تحت تاثیر عوامل اقلیمی خواهد بود ولی در مورد زمینهای بازی روباز بهترین جهت، شمالی - جنوبی می باشد.
فضاهای مورد نیاز برای جایگاه تماشاچیان، در صورت استفاده از صندلی های مستقل، 1 متر مربع برای دو نفر و در صورت استفاده از نیمکت یک متر مربع برای سه نفر کافی خواهد بود. - به طور میانگین سرانه 0/4 متر مربع در نظر گرفته می شود - . مهمترین و اصلی ترین فضای سرویس های ورزشی، رختکن و ملزومات مربوط به آن است. رختکن باید در ارتباط با هال ورودی ورزشکاران و سالن ورزش باشد و اندازه و ا بعاد آن بستگی به تعداد بازیکن ها دارد. البته رختکن هر تیم باید جدا در نظر گرفته شود و ورودی های جداگانه ای به طرف سالن داشته باشد.
برای هر کدام از رختکن ها نیز دوش و سرویس جداگانه در نظر گرفته می شود. برای مربیان نیز رختکن و دوش جداگانه مورد نیاز است. محاسبه مساحت مورد نیاز برای فضای رختکن بر اساس میزان حدود 0/7 متر مربع به ازاء هر نفر پیش بینی می شود. فضای انبار لباس و کمدهاحدود 0/25 متر مربع به ازاء هر نفر باید پیش بینی شود که ممکن است به صورت انفرادی و یا دسته جمعی در نظر گرفته شود. - در مجموع سرانه 0/95 متر مربع به منظور فضای رختکن و کمدها - در طراحی سرویس های بهداشتی و فضای دوشها، تعداد آنها بر اساس جمعیت ورزشکار که در بالا اشاره شد، برآورد و مطابق معیار زیر تعیین می شود:
- توالت - حداقل دو واحد - به ازاء هر واحد 20 تا 25 نفر
- دوش - حداقل دو واحد - به ازاء هر واحد 10 نفر
- دستشویی - حداقل دو واحد - به ازاء هر واحد 15 نفر
نور مورد نیاز سالن به ویژه در مواقع مسابقات باید به صورت مصنوعی فراهم گردد. میزان نور طبیعی نیز باید در حدی باشد که در روز بتوان نور کافی جهت انجام تمرینات را برای سالن تأمین کرد. ولی از تابش مستقیم آفتاب به درون سالن باید جلوگیری کرد.[6]
