بخشی از مقاله
چکیده
امروزه انسان در تمامی عرصهها نیازمند اطلاعات است؛ از این رو وجود فضایی برای دسترسی به دانش و مکانی که در آن شکلی از کنش اجتماعی میان مردم و کتاب امکان پذیر باشد، یکی از بهترین پاسخها به نیاز جامعه خواهد بود. پژوهش پیش رو به بررسی عوامل موثر بر حضور و سرزندگی افراد، از قبیل نقش پتانسیلهای فضای باز و نیمه باز بر کشش افراد به سوی کتابخوانی و یادگیری و تاثیر فضاهای متنوع که با ایجاد فرصت توقف و گفتگو موجب افزایش حس سرزندگی و رضایتمندی میشود، پرداخته است.
روش انجام این پژوهش کیفی و به صورت توصیفی- تحلیلی بوده و برای این منظور از منابع کتابخانه-ای اعم از مقالات و کتابهای تخصصی معتبر بهره گرفته شد تا نتایج پژوهشهای متنوع سایر محققین در حوزه رشد سرزندگی در کالبد فضا موردمطالعه قرار گیرد. در این پژوهش مؤلفههای مؤثر در ارتقای سرزندگی کاربری فرهنگی - پروژه باغ کتاب - استخراج و راهکارهای طراحی متناظر با آن پیشنهاد شده است.
مقدمه
امروزه یکی از مشکلات اصلی نظامهای مدیریت شهری تأمین نشاط و سرزندگی است. اندیشیدن درمورد سرزندگی پرسشها و دغدغههای متعددی را بوجود میآورد؛ از جمله این که چه رابطهای میان کیفیت طراحی و نیل به سرزندگی وجود دارد؟ با افزایش جمعیت شهر نشین و تغییر در الگوی زندگی نیاز به تفریح و فراغت در میان شهرنشینان افزایش یافته است.
گذراندن اوقات فراغت مجموعه فعالیتهایی را در بر میگیرد که شخص به میل خود خواه برای استراحت، خواه تفریح و یا گسترش اطلاعات آموزش شخصی یا مشارکت آزاد اجتماعی در زمانی فارغ از تعهدات شغلی خانوادگی و اجتماعی به فضای مورد نظر رجوع میکند
نبودن عرصه مناسب برای فعالیتهای مربوط به گذران اوقات فراغت علی الخصوص در زمینهی کتابخوانی در جامعه شهری ایران، موجب مشکلات عمدهای از جمله پایین بودن میانگین ساعات مطالعه میشود و از آنجایی که ترکیب پارک با مجموعههای فرهنگی و هنری در جذب و خدمت رسانی به مردم موثرتر است، میتوان پروژه باغ کتاب را راه حلی نوین برای دعوت مردم به کتابخوانی دانست. آنچه که باغ کتاب به دنبال آن است، ایجاد فضایی متفاوت از طریق ارتقاء حس سرزندگی برای کاربران آن است.
فضایی که بر انسان تاثیر بگذارد و روح و روان آدمی را طراوت بخشد. بشر از زمانی که سرپناه را مورد بهره برداری قرار داد همیشه به عوامل موجود در طبیعت توجه داشته است و طبیعت را به عنوان یک عامل مهم واساسی درطرحها مورد استفاده قرار داده است
همزیستی میان انسان و طبیعت در تمدن اسلامی نیز به صورت آشکاری وجود داشته است. ساختههای موجود در جهان اسلام همچون در تمدن-های سنتی دیگر با طبیعت همسو و هماهنگ بودهاند. اهمیت این همزیستی علاوه بر دستاوردهای مادی، نه تنها سبب آشنایی انسان با طبیعت میگردد، بلکه رابطه فرد را با محیط اطرافش تداوم میبخشد و باعث حداکثراستفاده بهینه از عوامل طبیعی موجود میشود. اما امروزه یکی از مشکلات گریبان گیر تمدن معاصر فراموش کردن این بعد از معماری است.
در نتیجه درحال حاضر بسیار سخن از آن میرود که معماری را به صورتی در آورند که چشم اندازهای بشری با طبیعت همسو باشد زیرا تجربه ثابت کرده است این همسویی در شکل گیری شخصیت، رفتار و نظام عملکردی انسان موثر است
نقش طبیعت در معماری، به عنوان راهبرد نوآورانهی ارتقای کیفیت محیطی در فضا سازی و خلق مکان و همچنین تاثیر آن بر افزایش رغبت جوانان به کتاب خوانی، مهمترین دغدغههای امروز است. به طور قطع وجود مراکزی برای تعامل میان مردم با کتاب امری ضروری میباشد. در عصر امروز که افراد جهت دستیابی به اطلاعات و منابع کتابخانهای کمتر به کتابخانه مراجعت میکنند، کتابخانه با مفهوم سنتی در حال فراموش شدن است. درصورتی که کتابخانه باید گام به گام با جامعه و تغییرات و تحول آن پیش رفته و ضمن ارائه اطلاعات به روز و مستند به طرق مختلف سعی در جذب مخاطبین بیشتر کند.
پیشینه تحقیق
دو تن از سرشناسترین صاحبنظران بین المللی که به طور خاص به موضوع سرزندگی پرداختهاند، جین جیکوبز و کوین لینچ هستند. این دو هرکدام با رویکردی خاص به این مفهوم نگریستهاند که شایسته بررسی و تحلیل است. جیکوبز چهار شرط اصلی را برای خلق تنوع بارور در خیابانها و نواحی شهری و در نتیجه سرزندگی شهری بیان مینماید:
-1 محدودهترجیحاً دارای بیش از دو کارکرد اصلی باشد. -2 غالب بلوک ها کوتاه باشند. -3 منطقه ترکیبی از ساختمانهایی با سن و شرایط متفاوت باشد. -4 تراکم فشردهی کافی مردم صرف نظر از علت حضورشان وجود داشته باشد
او در شرط اول بر روی تنوع کاربری، در شرط دوم و سوم بر روی تنوع کالبدی و در شرط چهارم از تنوع فعالیتها سخن میگوید؛ در واقع به اعتقاد او تنوع، سرزندگی را به دنبال خواهد داشت و با وجود عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری، خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم" مرکز خرید پیاده" کاربریهای مختلط،قطعاً تنوع فعالیتی نیز بالا میرود و در نتیجه آن تنوع افراد مراجعه کننده در ساعات متفاوت روز افزایش مییابد.
تنوع تنها یکی از ملزومات ایجاد سرزندگی و پویایی در یک فضا است و عناصر قدرتمند دیگری نیز وجود دارند که در ایجاد فضای شهری سرزنده تأثیرگذار هستند؛ به عنوان نمونه در مقیاس خرد، طراحی شهری جذاب و متناسب با فعالیتها که باعث جلب افراد به آنجا میشود و در مقیاس کلان، عوامل اجتماعی، فرهنگی، محیطی که از برون بر فضا تأثیر میگذارند، نادیده گرفته شده است.
کوین لینچ در کتاب " تئوری شکل شهر" مدتاًع سرزندگی را در مقیاس کلان مورد بررسی قرار میدهد و معتقد است سرزندگی به همراه پنج عامل دیگر معنی، تناسب، دسترسی، نظارت و اختیار، کارایی و عدالت، محورهای عملکردی شکل خوب شهر را تشکیل میدهند. او سرزندگی را به چند بخش تقسیم میکند که عبارتند از : بقا، کفایت مقدار لازم آب، هوا، غذا، انرژی و خدمات مواد زائد.
پامیر1 در کتاب "خلق یک مرکز شهری پرجنب وجوش" عوامل موثر بر یک مکان عمومی موفق و پر جنب و جوش را این چنین معرفی مینماید "جایگاه یک فضای عمومی موفق بایستی به گونهای باشد که پذیرای جمع کثیری از افراد باشد. اندازه آن باید به گونه ای باشد که گنجایش تفریحات جمعی و رویدادها را داشته باشد ولی نه آن قدر بزرگ که محصوریت فضا از بین رود". طراحی یک مکان باید ظرفیت فضا را برای جذب و مطابقت فعالیتها افزایش دهد. در این رابطه به مواردی نظیر نشیمنگاه مناسب، کاربری منعطف، راحتی، سازگاری وکیفیت بالا در عین سادگی اشاره میکند.
پس از مطالعه و طبقه بندی و تحلیل مطالعات محققان قبلی، این پژوهش به جمع بندی این اصول و ارائه پیشنهاد معیارهای سرزندگی فضایی در زمینه طراحی بنای فرهنگی بویژه در تعامل با طبیعت میپردازد.
مفهوم سرزندگی
فرهنگ لغت معین واژهی »سرزندگی « را مسرور، معروف، مشهور و مهم تر تعریف میکند. اما آنچه در ادبیات تخصصی طراحی شهری در این خصوص از سال 1981 با انتشار اثر »دانلد ایلارد« مطرح گردیده است بیشتر حول مفهوم واژه "livability"و""liveliness است که معنی آنها به زبان فارسی سرزندگی است. جان روس2 رئیس کمیسیون معماری و محیط مصنوع انگلستان معتقد است برای ارجاع به سرزندگی باید به جای استفاده از واژه "livability" از واژه " Quality of "life به معنای کیفیت زندگی استفاده نمود. در جدول 1 تعریف سرزندگی از دیدگاه صاحبنظران جمع بندی شده است.
جدول : 1 تعریف سرزندگی از دیدگاه صاحبنظران
سرزندگی محیطی
سرزندگی محیطی دو دیدگاه مشخص را در نظر میگیرد. پایداری اکولوژیکی در ارتباط با تغییر پذیری از قبیل آلودگی صوتی و آلودگی هوا، مصرف بیهوده انرژی و اتلاف آن و فضای سبز. دوم، مسئلهی دیدگاههای طراحی میباشد که شامل تغییراتی از قبیل خوانایی، حس مکان، تمایزات معماری، ضوابط در بخشهای مختلف، کیفیت روشنایی و چگونگی آن است
