بخشی از مقاله
چکیده
زنجیرههای تأمین در سالهای اخیر به سرعت رشد یافتهاند و تنها تمرکز نمودن بر عملکرد اقتصادی برای بهینهسازی هزینهها یا بازگشت سرمایه نمیتواند باعث توسعه یا پایداری در زنجیره تأمین گردد. به همین منظور مفاهیم مدیریت زنجیره تأمین سبز و مدیریت زنجیره تأمین پایدار به منظور تأکید اهمیت نگرانیهای اجتماعی و زیستمحیطی همراه با عوامل اقتصادی در برنامهریزی زنجیره تأمین ظهور یافتند.
هدف از پژوهش حاضر تحلیل کیفی نتایج پژوهشهای انجامشده در حوزه زنجیره تأمین پایدار است. بدین منظور با بهکارگیری روش فرامطالعه - فرا ترکیب و فراروش - تعداد 40 مقاله موردبررسی قرار گرفت. در پژوهش حاضر 295 کد در نرمافزار MAXQDA10 ارجاعی شناسایی شد.
در میان کدهای شناساییشده، لجستیک معکوس 35 - ارجاع - ، نوآوری شرکتی 30 - ارجاع - ، یکپارچگی زنجیره تامین 26 - ارجاع - ، در زمره مهمترین کدهای شناساییشده بودند.ازجمله نوآوریهای پژوهش حاضر شناسایی شاخصها و ابعاد زنجیره تأمین پایدار با بهرهگیری از روش پژوهش کیفی فرا ترکیب و فراروش و نرمافزار مکس کیودا در حوزه زنجیره تأمین پایدار است. عدم دسترسی تمام متن به برخی از مقالات موردبررسی نیز ازجمله مشکلات اصلی این پژوهش میباشد. از دیگر موانع این پژوهش عدم وجود منبع فارسی در حوزه زنجیره تأمین پایدار بود.`
مقدمه
سیر صعودی جهانیشدن و افزایش سطح رقابت جهانی در دهههای اخیر تأثیر شگرفی بر صنایع در سراسر جهان داشته است، بهگونهای که صاحبنظران علوم مدیریت در طول این دههها تلاشهای خود را حول محور ایجاد، گسترش و بهکارگیری سازوکارهایی متمرکز کردهاند که به کمک آنها بتوان در بهبود سطح بهرهوری و کیفیت محصول و درنتیجه کاهش هزینهها گام برداشت. به نظر بسیاری از صاحبنظران برای دست پیدا کردن به چنین مقاصدی حرکت بهسوی پایداری زنجیره تأمین یکی از الزامات اجتنابناپذیر و ضروری شرکتها میباشد. امروزه بسیاری از شرکتهای تولیدی پیشرو، پایداری زنجیره تأمین را بهعنوان یک استراتژی برای افزایش قدرت رقابتی جهانی خود پذیرفتهاند. این شرکتها پیشرفتهای قابلملاحظهای را با بهکارگیری زنجیره تأمین پایدار تجربه کردهاند.
زنجیرههای تأمین حلقههای کلیدی هستند که ورودیهای سازمان را به خروجیهای آن متصل میکنند. درواقع شبکهای ایجاد میشود که تأمینکننده تأمینکنندگان تا مصرفکننده مصرفکنندگان را در برمیگیرد. چالشهای که این شبکه با آن مواجه است پیرامون کاهش هزینهها، تضمین تحویل بهموقع و کاهش زمان حملونقل بهمنظور عکسالعمل بهتر به محیط کسبوکار است؛ اما از طرفی افزایش هزینههای زیستمحیطی در این شبکهها و رشد فشار مصرفکنندگان بهمنظور ارائه کالاهایی که ازنظر زیستمحیطی استاندارد باشند
و از سوی دیگر آگاهی جامعه بیرونی و کارکنان شرکت از مسائل اجتماعی مرتبط با سازمانها و ایجاد گروههایی در حمایت از جامعه و افراد و افزایش مسئولیت اجتماعی سازمانها و شرکتها، موجب گردیده است که بسیاری از سازمانها به سمت پایداری در زنجیره تأمین حرکت کرده و معیارهای جدیدی را در عملیات خود مدنظر قرار دهند. این معیارها علاوه بر الزامات سودآوری شرکت مسائل اجتماعی و زیستمحیطی را نیز مدنظر قرار میدهند؛ اما بسیاری از شرکتها فاقد دیدی جامع پیرامون مسائل مرتبط با پایداری و معیارهایی که بتواند آنها را موردسنجش قرار دهد میباشند.
بسیاری از پژوهشهای مرتبط با زنجیره تأمین در موضوعات گوناگون از مسئولیتپذیری اجتماعی سازمانی و پایداری بهصورت مستقل از هم انجامشدهاند؛ بهطوریکه شناخت کمی از این موضوعات و روابط میان آنها وجود دارد. محیطزیست، تنوع ، حقوق بشر ، نوعدوستی ، امنیت ، اجزای مفهوم بزرگ و کلی مسئولیتپذیری اجتماعی سازمانی و پایداری هستند که برای مدیریت زنجیره تأمین اجرا میشوند.
حال با توجه به درک نیاز و ضرورت وجود مدیریت زنجیره تأمین پایدار در سازمانها، این مهم پیش میآید که انجام پژوهشهای ترکیبی که عصاره تحقیقات انجامشده در یک موضوع خاص را به شیوه نظاممند و علمی فراروی پژوهشگران قرار دهد و شاخصها و زیرشاخصهای زنجیره تأمین پایدار را مشخص کند ضروری میباشد. ازاینرو این پژوهش سعی نموده به معرفی زنجیره تأمین پایدار و همچنین شناسایی ابعاد و شاخصهای آن با استفاده از رویکرد فرا ترکیب بپردازد.
در ادامه پژوهش بهمرور ادبیات نظری پژوهش پرداختهشده است. سپس روششناسی پژوهش موردبحث قرار میگیرد. بخش چهار به بررسی خروجیهای پژوهش اختصاص دارد. در خاتمه نیز نتایج و پیشنهادهای علمی و کاربردی در راستای توسعه زنجیره تأمین پایدار ارائهشده است.
ادبیات نظری و پیشینه پژوهش
زنجیره تأمین یک فرایند کسبوکار حیاتی شامل برونسپاری مواد خام و قطعات، تولید و مونتاژ محصولات، انبارش، ثبت و پیگیری سفارش توزیع از کانالهای مختلف و سرانجام تحویل به مشتری است. زنجیره تأمین شامل تأمینکنندگان، فروشندگان، تولیدکنندگان و خردهفروشان است که توسط زیرساخت حملونقل اطلاعات و مالی باهم تعامل دارند - ساهین و رابینسون - 2002 و همه فعالیتها با جریان و حملونقل کالاها از مرحله مواد اولیه تا مصرفکننده نهایی به هم مرتبط میگردند
مشارکت در ساختار زنجیره تأمین، مشتمل بر تأمینکنندگان خارجی، فعالیتهای داخلی و توزیعکنندگان خارجی بهعلاوه مشتریان است. درگذشته زنجیره تأمین بهعنوان کانالهای فیزیکی برای حرکت مواد خام با قطعات و توزیع محصولات کاربرد داشت. امروزه زنجیره تأمین بهصورت یک شبکه تغییر شکل پیداکرده است. بهطوریکه شرکتها برای افزایش عملکرد رقابتی خود باید باهم تعامل و مشارکت داشته باشند؛ بنابراین مفهوم قدیمی از یک زنجیره تأمین ایستا به یک شبکه پیچیدهای از روابط پویا تغییر مسیر داده است.
مدیریت در چنین زنجیره تأمینی باید به روش استراتژیک تر و گستردهتر عمل کند. حوزههای زنجیره تأمین باید دربرگیرنده همه فرایندهای کسبوکاری باشد که موجب سرعت و دقت در انجام انتظارات مشتری میگردد. این فرایندها از مرحله توسعه محصول تا مدیریت روابط گسترش مییابند - در آغاز قرن 21 در پی یک دوره جهانیسازی، برونسپاری فعالیتهای کلیدی، گفتگو و همکاری ذینفعان، لجستیک معکوس، توسعه مسئولیتپذیری اجتماعی سازمان، حساسیت زمانی تکمیل سفارش، توسعه فناوری اطلاعات پیشرفته و ... -
یکی از این مفاهیم اخیر، مفهوم مدیریت زنجیره تأمین، بهعنوان یک بخش مهم مدیریت زنجیره تأمین پایدار، باید به موضوعاتی مانند سیر تکاملی زنجیره تأمین و توسعه مدیریت توجه شود
در 20 سال اخیر، بیشتر تحقیقات در زمینهی زنجیره تأمین پایدار، روی جنبه زیستمحیطی آن متمرکز بوده است. محیطزیست
یکی از عناصر کلیدی از خطمشی سهگانه پایداری و یک واسطه برای موضوعاتی مانند تغییرات آبوهوا و افزایش قیمت انرژی بوده است. تااندازهای هم واژه پایداری و محیطزیست بهجای هم توسط محققان مدیران بکار میرود. اینسوءتفاهم خصوصاً در سالهای اخیر بسیار رایج بوده است. محیطزیست گرچه بهعنوان آغاز یک چشمانداز برای شروع زنجیره تأمین پایدار بود، اما اکنون یک درک کاربرد یکسان از واژه پایداری بهصورت خطمشی سهگانه - اقتصاد، محیطزیست، اجتماع - به وجود آمده است که در حال گسترش است
بسیاری از تحقیقات زنجیره تأمین در موضوعات گوناگون از مسئولیتپذیری اجتماعی سازمانی و پایداری بهصورت مستقل از هم انجام شدهاند؛ بهطوریکه شناخت کمی از این موضوعات و روابط میان آنها وجود دارد. محیطزیست، تنوع ، حقوق بشر ، نوعدوستی ، امنیت ، اجزای مفهوم بزرگ و کلی مسئولیتپذیری اجتماعی سازمانی و پایداری هستند که برای مدیریت زنجیره تأمین اجرا میشوند.
به همین دلیل، مدیران زنجیره تأمین اغلب پروژههای مربوط به این زمینه را بهصورت مستقل از هم اجرا و مدیریت میکردند بدون اینکه یک درک واضح کلی و استراتژیک از چگونگی تناسب این اجزا باهم برای ساخت یک موقعیت پایدارسازمانی داشته باشند. مدیران اغلب فرصتهای موجود جهت یادگیری موفقیت یا شکست یک حوزه، بهطور مثال در عرصه زیستمحیطی را بررسی میکنند و این دانش را برای پروژههای آینده در بخشهای سازمانشان و حوزههای پایداری مانند تنوع و موضوعات ایمنی اجرا میکنند
پایداری علاوه بر اینکه از محیطزیست حمایت میکند باعث افزایش سود شرکت نیز میشود. زنجیره تأمین پایدار به معنای زنجیره تأمین سودآور از هر سه بعد پایداری یعنی اقتصادی، اجتماعی و محیطزیست میباشد. بهطورکلی، زنجیره تأمین تمرکزش تنها در جریان محصولات یا خدمات از تأمینکننده برای رساندن محصول به مشتری از طریق تمام اشخاص واسطه است، اما در زنجیره تأمین پایدار تمرکز بر لجستیک معکوس است که یک چارچوب برای بازیابی مواد در انتهای چرخه محصول وجود دارد؛ که جملگی بر اهمیت و جایگاه زنجیره تأمین پایدار در توسعه پایدار صحه میگذارد .
کارتر و راجرز - 2008 - بر این عقیدهاند که معاملات اقتصادی میتواند بینشی را جهت چونوچرایی توسعه زنجیره تأمین پایدار فراهم کند. هال - 2000 - پیشنهاد میکند درحالیکه معاملات اقتصادی یک تئوری مفید برای شروع است؛ اما بهطور کامل نمیتواند نوآوری را در زنجیره تأمین پایدار توصیف کند و ادبیات زنجیره تأمین در مورد مشارکت و دیدگاههایی بر مبنای اعتماد را موردبحث قرار دهد. ایشان پیشنهاد میکنند که بهکارگیری پایداری بخصوص SSCM داوطلبانه نیست بلکه یک نیاز و الزام میباشد. SSCM شامل یک بهبود درازمدت از خطمشی اقتصادی سازمان میباشد
