مقاله ارزیابی و سنجش چابکی در زنجیره ی تأمین ( یک مطالعه ی موردی )

بخشی از مقاله

ارزیابی و سنجش چابکی در زنجیره ی تأمین

چکیده

در بسیاری از بازارها تغییر وآشفتگی جز لایّنفک کسب وکار تبـدیل شـده اسـت. بـه ایـن ترتیب، مدیران زنجیرهای تأمین باید عدم قطعیت را قبول کنند و در عین حال برای هماهنـگ ساختن عرضه وتقاضا با هزینهای قابل قبول، استراتژی مناسبی را سازماندهی و توسـعه دهنـد.

این توانایی، چابکی زنجیرهی تأمین نامیده شده است. از نظر عملی هیچ روشی بـرای طراحـی، اجرا و ارزیابی زنجیرههای تأمین چابک وجود ندارد که محققین وکاربران بـه طـور کامـل آن را قبول داشته باشند. بنابراین دراین مقاله، کوشش شده اسـت بـا در نظـر گـرفتن شـاخصهـای انعطاف پذیری، پاسخ گویی، سرعت و شایستگی به عنـوان شـاخص هـای اصـلی، چـابکی یـک زنجیـرهی تـأمین سـنجیده و عوامـل محـدود کننـدهی چـابکی در همـین زنجیـره ی تـأمین
( زنجیرهی تأمین شرکت مورد مطالعه)، شناسایی شود. بدین منظور با بررسی تحقیقات مربوطه زیر شاخصها استخراج و سپس با به کارگیری مدلهـای ریاضـی و بـه کاربـستن اعـداد فـازی شاخصی برای سنجش چابکی زنجیرهی تأمین، ارائه شده است.

واژه های کلیدی: چابکی،زنجیرهی تأمین چابک، زنجیرهی تأمین، اعداد فازی

-1 مقدمه

امروزه بسیاری از شرکتها با رقابتی بسیار شدید رو بـه رو هـستند کـه از تغییـرات تکنولوژیکی و نوآوری های به وجود آمده در بازار و تغییر درتقاضاهای مـشتریان ناشـی می شود. این وضعیت، باعث تغییر اولویت ها درکسب و کار، چـشم انـداز اسـتراتژیک و زیر سؤال رفتن صحّت مدلهای سنتی و در مواردی حتی مدلهای جدید و معاصر شده است (شیه ولین، .(465 :2002 توانایی پاسخ گـویی سـریع بـه تغییـرات بـازار چـابکی نامیده میشود که در بازار امروز به عنوان عامل اصلی موفقیت و بقـای بنگـاه هـا تلقـی می شود. بنگاهها به منظور همگامی با تغییرات سریع در این بازارهای بسیار رقابتی باید روش های سنتی مدیریت را کنار بگذارند. بنگاه ها با ایجاد مشارکت های پویا، از طرفی با یک دیگر متحد می شوند واز طرف دیگر به صورت مشترک با یک دیگر برای برآورده ساختن نیازهای متغّیر بازار رقابت، و در نهایـت بـه هـدف برنـده – برنـده دسـت پیـدا مـی کننـد (لـو و دیگـران، .(197 : 2003 در نتیجـه، زنجیـره هـای تـأمین جـایگزین شرکت ها و تبدیل به ابزارهای موفقیت در رقابت شـده انـد. عـلاوه بـر ایـن، درون هـر زنجیرهی تأمین شرکت ها باید با یک دیگر همکاری کنند تا به سطحی از چابکی دست یابند که ورای چابکی هریک از شرکت ها به صورت جداگانه است. تمامی شـرکت هـا از تأمین کنندگان مواد خام گرفته تا تولید کنندگان و فروشندگان باید با فرایند دسـتیابی به زنجیرهی تأمین چابک دخیـل باشـند (ون هـوک و دیگـران، .(126 :2001 بـه ایـن ترتیب ارتقای چابکی در زنجیرهی تأمین از مهم ترین عواملی است که باعث برنده شدن در رقابت می شود (لو و دیگران، .(197 :2003 در رابطـه بـا چـابکی زنجیـرهی تـأمین سؤالاتی مطرح است از جمله این که، چابکی واقعـًا چیـست؟ و چگونـه مـی تـوان آن را اندازه گیری کرد؟ سازمانها چگونه متوجه میشوند کـه بـه سـطحی از چـابکی دسـت یافتهاند؟ درصورتی که شرکتی قصد ارتقای سطح چابکی خود را داشته باشد چگونه باید موانع موجود دراین راه را کنـار زنـد؟ (لـین ودیگـران، .(286 :2006 درمقالـهی حاضـر چابکی زنجیـرهی تـأمین، انـدازه گیـری و موانـع ارتقـای چـابکی در زنجیـرهی تـأمین درشرکت مورد مطالعه تعیین می شود.

-2 زنجیره ی تأمین چابک

زنجیرهی تأمین شبکهای از ساختار توپولوژیک است که از بنگاههای خودمختـار یـا نیمه مختار تشکیل شده است. این بنگاهها همگی با یک دیگر تدارکات، تولیـد، تحویـل وسایر کارها را انجام می دهند. در هر زنجیرهی تأمین یک بنگاه اصـلی وجـود دارد کـه مسؤول پیکربندی زنجیرهی تأمین برمبنای اطلاعات مربوط به تقاضـا و نیـز اسـتفاده از جریانات مالی، مواد واطلاعات به عنوان ابزاری برای دستیابی بـه ارزش در کـل زنجیـره است (لو ودیگران، .(198 :2004 زنجیره ی تأمین چابک شرکت هایی را شامل می شود که از نظر قانونی ازیک دیگر جدا می باشند، اما ازنظـر عملیـاتی بـه یـک دیگـر وابـسته هستند. از جملهی این شرکتها، تأمین کنندگان، طراحـان، تولیـد کننـدگان و مراکـز توزیع میباشند. این شرکتها با جریان رو به جلوی مواد و جریان اطلاعـات بـازخوردی بایک دیگر پیوند مییابند. زنجیرهی تأمین چابک بر ارتقـای انطبـاق پـذیری و انعطـاف پذیری تأکید دارد و قابلیت پاسخ گویی و عکس العمـل سـریع و مـؤثر را بـه بازارهـای متغّیر دارد. چابکی زنجیرهی تأمین به عنوان پارادایم تأمین قرن بیـست و یـک در نظـر گرفته میشود و استراتژی برنده برای شرکتهایی که قصد تبدیل شدن به رهبران ملـی و بین المللی را دارند، تلقی می شود (لین ودیگران، .(286 :2006

مفهوم چابکی در سازمان ها به کارکرد تولیدی و مفهوم سیستم های تولید منعطـف باز می گردد. تولید چابک را می توان ناشی از ویژگی هـایی دانـست کـه درطـول قـرن بیستم معرّف تولید بودند، از جمله ،عقلانیت، استاندارد سازی وحذف عـدم قطعیـت هـا

(وایت و دیگران،.(398 :2005 مفهوم چابکی دو عامل اصلی را شامل می شود -1 پاسخ گویی به تغییرات ( چه پیش بینی شده و چه غیرمنتظره) به صورت مناسـب و درزمـان مقتضی؛ -2 بهره برداری از تغییرات وتبدیل تغییرات به فرصـت و سـود بـردن از آنهـا

(ژانگ و شریفی ، .(496 :2000
گلدمن چهار بعد اصلی چابکی را شامل -1 اغنای مشتری؛ -2 مشارکت برای ارتقای سطح رقابت؛ -3سازماندهی برای تسلّط برتغییر وعدم قطعیت؛ -4 نفوذ تأثیر اطلاعات و افراد می داند (ون هوک ودیگران، .(129 :2001 ژانگ وشریفی (2000) مشاهده کردند که چابکی اصولاً با توانایی بنگاه درکنترل تغییرات غیرمنتظره، بقای در برابر تهدیـدهای بی سابقه ازطرف محیط کسب وکار و تبدیل کـردن تغییـرات بـه فرصـت هـای مزیتـی

ارتباط دارد. آنان چابکی را توانایی تسلط برچالش های غیر منتظـره، بـه منظـور بقـا در برابر تهدیدهای محیطی غیرمنتظره و سود بردن از این تغییرات و تبدیل آن ها به مزیت تعریف کرده اند (ژانگ وشریفی، .(496 :2000 درحالی کـه گلـدمن و دیگـران سـازمان چابک را سازمانی پویا و دارای قابلیت دستیابی به مزیت رقابتی می داننـد. پویـا بـودن، یعنی استراتژی رقابتی سازمان برتوسعهی دانش و فرایندهای انعطاف پذیر تکیه داشـته باشد که آن را قادر به پاسخ گویی به این موقعیت های متغّیر سـازد: تعریـف جدیـدتر و کامل تری از چابکی را کید ارائه کرده است : » یک بنگاه چابک، کسب وکاری با قابلیت حرکت سریع، قابلیت انطباق بالا و قوی است. این بنگاه قادر به انطباق سـریع در پاسـخ بـه تغییـرات و وقـایع، فرصـت هـای بـازار و خواسـته هـای غیـر قابـل پـیش بینـی و غیرمنتظرهی مشتریان است. چنین کسب وکاری بر فرایندها و ساختارهایی که سـرعت، انطباق پذیری وقدرت را تسهیل می کند سرمایه گـذاری کـرده اسـت، بـه طـوری کـه بنگاهی یک پارچه را به وجود می آورد که توانایی رسیدن به عملکرد رقابتی را در فضای کسب وکار غیرقابل پیش بینی و بسیار پویا بالا می برد و مناسب فعالیـت هـای جـاری بنگاه است« .این تعاریف و تفاسیر به خوبی نشان می دهد که چابکی سازمانی مفهـومی بسیار گسترده و چند بعدی است و جنبه هـای متفـاوتی از سـازمان را در برمـی گیـرد

(سوافورد و دیگران، . (119 :2006 کریستوفر و تأویل چابکی را قابلیتی درکـسب وکـار می دانند که تمامی ساختارهای سازمانی، سیستم های اطلاعاتی، فرایندهای لجستیک و به خصوص نگرش ها را دربر می گیرد . ویژگی کلیـدی یـک سـازمان چابـک، انعطـاف پذیری است. آنان بیان می کنند که قطعاً، ریشهی چابکی به عنوان یـک مفهـوم کـسب وکار به سیستم های تولید انعطاف پذیر باز میگردد (کریستوفر و تاویـل، 2002؛ .(301

با وجود این که انعطاف پذیری وبه خصوص انعطاف پذیری تولید در تحقیقـات مربوطـه به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است، چابکی کمتر مـورد توجـه بـوده اسـت. درابتـدا، فرض براین بود که اتوماسیون راه تولید انعطاف پذیر است که باعث سرعت در تغییـرات می شود، مثل کاهش زمان تنظیم ماشـین آلات، و درنتیجـه، پاسـخ گـویی بیـشتر بـه تغییرات در ترکیب محصول وحجم به وجود می آیـد. بعـدها ایـن ایـدهی انعطـافپـذیر درتولید به زمینهی گسترده تر کسب و کار نیز بسط یافت و مفهـوم چـابکی بـه عنـوان رویکردی سازمانی به وجود آمد (کریستوفر، .(37 :2000 بسیاری از محققان چـابکی را

به عنوان بسط انعطاف پذیری درنظرگرفته اند. اساس بسیاری از تحقیقات انجـام گرفتـه دررابطه با چابکی از تفاوت بین چابکی و انعطاف پذیری دارد. با وجود این کـه هـر دوی این مفاهیم به قابلیت تغییر مرتبط هستند، رابطـهی انعطـاف پـذیری- چـابکی از نظـر سوافورد و دیگران به صورت یک رابطهی شایستگی- قابلیـت درنظرگرفتـه شـده اسـت.

قابلیت ها تمرکز برخارج دارند؛ درحالی که شایستگی ها بردرون تأکیـد دارنـد و مقـدم برقابلیت ها درنظرگرفته می شوند. در واقع به این معنا که قابلیـتهـا از شایـستگی هـا مشتق میشوند. با درنظرگرفتن ایـن پـارادایم اسـتراتژیک، سـوافورد و دیگـران چـابکی زنجیره ی تأمین را به عنوان قابلیتی با تأکید خارجی در نظرگرفتـه انـد کـه از انعطـاف پذیری موجود درفرایندهای زنجیرهی تأمین ناشی می شوند که خود این قابلیـتهـا بـه صورت شایستگیهای مؤکد برخارج درنظرگرفته می شوند (سـوافورد و دیگـران، :2006 .(120 به این ترتیب چابکی را میتوان به صورت مفهومی مدیریتی حول پاسخ گویی به بازارهای متلاطم و پویا و تقاضاهای مشتریان توصیف کرد. درواقع، چابکی نه تنها درگیر پاسخ گویی به مشتریان است که با بهره برداری و کسب مزّیت از این تغییرات به عنوان فرصت، نیز مرتبط است. به منظور فراهم آوردن پاسخ گویی شرکتهـا بایـد درچنـدین حوزه مثل، توسعهی محصول، سـاخت ولجـستیک دارای قابلیـت هـای منطبـق باشـند.
درهریک از این حوزه ها، به شایستگی های خاصی برای فراهم آوردن این قابلیتها نیاز است (بیکر، .(28 :2008

پیشرفتهای هم زمان در رابطه با مدیریت تأمین و چابکی باعث بـه وجـود آمـدن مفاهیم زنجیرهی تأمین چابک شد، درحالی که چابکی بـه عنـوان اسـتراتژی بـرد بـرای پیشرفت درنظر گرفته شده است و حتی به عنوان عامل بقا در محیطهـای کـسب وکـار تلقی می شود؛ ایده ی به وجودآوردن زنجیرههای تأمین قدم منطقی بعد در شـرکتهـا می باشد (اسماعیل و شریفی،.(432 :2006 به این ترتیب می توان بیان کرد که چـابکی باید با دیدی کل نگر موردمطالعه قرار گیرد و رویکرد کارکردی به آن چنـدان مفهـومی ندارد و البته باید اهمیت آن را به جای تاکتیکی ، استراتژیکی قملداد کرد. این مفهوم به قدری توسعه یافته است که از مرزهای سنتی سازمانی فراتر رفتـه و عملیـات زنجیـرهی تأمین را شامل میشود. اثر بخشی سازمان به شرایط دائما درحال تغییر بازار، به شرکای تجاری سازمان بسیار بستگی دارد (پاور و دیگران، .(247 :2001 مبنای نظـری چـابکی

در زنجیرهی تأمین از همان منطقی پیروی میکند کـه در مفهـوم اصـلی سیـستمهـا و تولید چابک وجود داشت. مفهـوم زنجیـرههـای تـأمین چابـک بـه منظـور انتقـال و بـه کارگیری استراتژی چابکی به عنوان مفهومی جدید در زنجیـرههـای تـأمین بـه عنـوان واحدهای کسب و کار جدید، معرفی شد. ایدهی چـابکی در مـدیریت زنجیـرهی تـأمین بیشتر بر»پاسخ گویی« تأکیـد دارد (شـریفی و دیگـران، . (1097 :2006 در تحقیقـات مربوطه، مقالات متعددی را میتوان یافت که چابکی را محور بحث خود قـرار دادهانـد و روشهایی را برای دست یابی به چابکی در زنجیرهی تأمین ارائه کـرده انـد؛ (بـه عنـوان مثال جین و دیگران، 2008؛ لـین و دیگـران،2006؛ سـوافورد ودیگـران ،2006؛ یانـگ ولی،2002؛ پراتر ودیگران،2001؛ کریستوفر و تاویـل،2002؛ پـاور ودیگـران،2001؛ ون هــوک ودیگــران،2001؛ شــریفی وژانــگ،2001؛ کریــستوفر ،2000؛ میــسون جــونز و دیگران،2000؛ بک هاوس و برنز،1999؛ نیلور و دیگران،.(1999 کریستوفر -38 :2000) (39 تعدادی از ویژگیها را نام می برد که یک زنجیرهی تأمین برای کاملاً چابک بـودن باید ازآن ها برخوردار باشد. این ویژگیها شـامل حـساسیت بـه بـازار (ازطریـق بـه روز رسانی اطلاعات مربوط به فروش ) به وجود آوردن زنجیره های تأمین مجازی (برمبنـای اطلاعات به جای موجودی)، یک پارچهسازی فرایند (همکـاری بـین خریـداران وتـأمین کنندگان، توسعه ی محصول به صورت مشترک و غیره) و شبکهها (کنفدراسیون اعضای مرتبط با یک دیگر به جای سازمان های منفرد) مـیگـردد. فـرض اصـلی درایـن مـدل ارتباطات باز بین اعضای زنجیرهی تـأمین، بـه اشـتراک گـذاری اطلاعـات و اسـتفاده از تکنولوژی برای سهیم کردن سایر اعضا در اطلاعات است.

لین و دیگران (2006) و شیه و لی (2002) در مقالاتی جداگانـه بـا بررسـی تحقیقـات زنجیرهی تأمین چابک مدلی مفهومی مطابق شکل شمارهی دو ارائه دادهاند.

شکل شماره ی دو - چارچوبی برای ارزیابی چابکی زنجیرهی تأمین

محرّک های چابکی (تغییر در فضای کسب وکار)

- نیازمندی های مشتری
- معیار رقابت

- بازار

تعیین سطح چابکی مورد نیاز

قابلیت چابکی:
اهداف زنجیرهی تأمین
چابک: - پاسخ گویی
اغنای و ارضای مشتری: - شایستگی
- هزینه - انعطاف پذیری
- زمان

توانمند سازی ها / ارکان چابکی

- تشریک مساعی (استراتژی)
- یکپارچه سازی فرایند (اساس)

- یکپارچه سازی اطلاعات (زیرساخت)
- حساسیت بازاریابی / مشتری (مکانیزم)

(منبع: لین و دیگران، :2006 شیه و لی، (2002

-3 روش تحقیق:

درچند سالهی اخیر ارزیابی شاخص چابکی بنگاههای تولیدی مـورد توجـه بـسیاری بوده است ( وانیو و لی،.(2032 :2005 تحقیقات بسیاری بـرای انـدازه گیـری شـاخص

چابکی در سازمان صورت گرفته است. یوسف ودیگران (1997) از روش فرایند تحلیـل سلسله مراتبی استفاده کردهاند. سورولودیس و والاوانـیس (2002) قـوانین اگـر- آنگـاه برمبنای منطق فازی را برای اندازه گیری چابکی بنگاه به کارگرفته اند . ژانگ و شـریفی

(2000) نیز اقداماتی در توسعهی مدلی برای دستیابی به چابکی درسازمان هـای تولیـد کردهاند. وبـر (2002) بـا اسـتفاده از مـدل سلـسله مراتبـی چـابکی زنجیـرۀ تـأمین را درسازمان های مجازی اندازه گیری کرده است او دراین مدل واریانس هـا را در زنجیـره تأمین مورد اندازه گیری قرار داده است. چـارچوب درنظرگرفتـه شـده توسـط سـوافورد ودیگران برای زنجیـرهی تـأمین چابـک ، رویکـردی فراینـد محـور از زنجیـرهی تـأمین می باشدکه از سه فرایند کلیـدی منبـع یـابی/ تـدارکات، سـاخت و توزیـع / لجـستیک تشکیل شده است . آنان با استفاده از تکنیک های آماری به توسعه و تست مـدلی بـرای چابکی زنجیرهی تأمین پرداختهاند با این حال مدل آنان قادر بـه انـدازه گیـری میـزان چابکی نیست و فقط از جهت متغّیرهای در نظرگرفته شده برای چابکی زنجیرهی تأمین مد نظر قرار گرفته است (سوافورد و دیگران،.(1222 :2002 از جمله روشهای مهـم در رابطه با اندازه گیری چابکی، استفاده ازمنطق فازی است کـه درمقـالات بـسیاری از آن بــرای انــدازه گیــری چــابکی اســتفاده شــده اســت (لــین ودیگــران، 2006؛ لــین ودیگران،2006b، شیه ولی ،.(2002 این روش به دلیل ذهنی وگنگ بودن شاخصههـای چابکی روشی مناسب شناخته شده است چرا که منطق فازی ابزاری مناسب بـرای حـل مسائلی تلقی می شود که گنگ وغیردقیق هـستند (لـین ودیگـران، .(355 :2006 ایـن روش از مراحل زیر تشکیل شده است:

.1 تعیین شاخص های چابکی با بررسـی ادبیـات تحقیـق؛ ایـن شـاخص هـا در جـدول شمارهی یک نشان داده شده است.

جدول شمارهی یک - شاخص های اندازه گیری چابکی زنجیره تأمین وتعاریف

مربوطه (لین و دیگران، (2006 و ( شریفی و اسماعیل، .(2006

شاخص اصلی تعریف زیر شاخص ها
-1 پاسخ گویی  احــساس، درک و پــیش بینــی -1-1معیارهای اندازه گیـری مـشتری
تغییرات گرا
 عکس العمل آنی به تغییرات -2-1 ارائــهی خــدمات قبــل و بعــداز
 امکان بهره برداری از تغییر فروش سطح بالا
-3-1 محصولات مشتری محور

-2 شایستگی

-3 انعطاف پذیری

-4-1 حفظ وارتقای روابط با مشتریان
-5-1 قدرت پاسخ گـویی بـه تقاضـا بـه
محض دریافت سفارش
-6-1 معرفی سریع محصول جدید بـه
بازار
-7-1 پاسخ گویی به تقاضای واقعی
-8-1 ارتقای کیفیت
-9-1 کاهش هزینه ها
-10-1 افزایش تناوب ارتقای محصول
 چشم انداز استراتژیک -1-2 تعهد مدیریت ارشـد بـه اقـدامات
 تکنولوژی مناسب چابک
 توانایی تکنولوژیک کافی -2-2تصمیم گیری غیرمتمرکز
 کیفیت محصول/ خدمات -3-2 تأکید برشایستگی های اساسی
 نرخ بالای معرفی محصول جدید -4-2 روابط مبتنی بر اعتماد
 مدیریت تغییر -5-2 اهداف ومعیارهای تیم محور
 نیـروی انــسانی شایــسته، قــوی ، -6-2 ساختارهای مشوق نوآوری.
دارای دانش -7-2 یکپارچهسازی عمودی
• اثربخشی وکارایی عملیات

• همکاری
• یکپارچه سازی
• انعطاف پذیری درحجم محصول -1-3 امکان نظـارت برتغییـرات چرخـه

انعطاف پذیری مذل محصولات و کنترل آن ها
 انعطاف پذیری کارکنان -2-3 امکان پاسخ گویی به وقایع پـیش
 انعطاف پذیری سازمانی بینی نشده
 -3-3 توانایی زنجیره درارائه محصولات
گوناگون
-4-3 امکان معرفی محصول جدید
-5-3امکان تمایز سـازی محـصولات در
سطح زنجیره
-6-3 امکــان پاســخ گــویی زنجیــره بــه
محصولات جانشین
-7-3 امکـان پاسـخ گـویی زنجیـره بــه
خواسته های نامشابه مشتریان
-8-3توانایی زنجیـره درتجدیـد سـاختار
همگام تغییرات