بخشی از مقاله
چکیده
طراحی هدفمند اماکن فرهنگی از جمله مسائلی است که اهمیت زیادی در توسعهی فرهنگی و اجتماعی یک جامعه بر عهده دارد. در این میان، در نظرگیری تعاملات اجتماعی در طراحی اینگونه اماکن میتواند نقش بسزایی در ارائهی یک طرح پویا ارائه دهد، چراکه هدف اصلی طراحی اماکن فرهنگی، تبادل اطلاعات، فرهنگ و آداب و رسوم میباشد و این مهم تنها در سایهی تعاملات اجتماعی امکانپذیر است.
در این مقاله، به طراحی معماری مجتمع فرهنگی در شهر توریستی سرعین واقع در استان اردبیل پرداخته میشود. تمرکز اصلی این طراحی، در نظرگیری و اولویتبخشی به تعاملات اجتماعی میباشد. همچنین، مواردی مثل مبانی معماری اسلامی و بومی منطقه نیز در نظر گرفته می شود. در این راستا، سه طرح بر اساس مطالعهی طرح های مشابه ملی و جهانی پیشنهاد میشود. سپس با بررسی نقاط ضعف و قوت این طرحها، یک طرح جامع و منسجم بهعنوان طرح معماری نهایی برای این مجتمع ارائه میگردد.
مقدمه
فضاهای فرهنگی، بخشی از فضاهای عمومی شهری هستند که مردم را برای انجام فعالیت های فرهنگی و اجتماعی، بهصورت اختیاری در درون خود گرد هم می آوردند. این فضاها مکان مناسبی برای برقراری تعاملات اجتماعی می باشند و نقش مهمی را در ایجاد و ارتقای تعاملات و ارتباط بین مردم بازی میکنند. بر اساس نظر لنگ، در قلمروهای عمومی شهری الگوهای تعامل اجتماعی و قابلیتهای فضای معماری ساختهشده دارای اهمیت ویژهای میباشند؛ دلیل اصلی این موضوع آناست که میان تعامل اجتماعی و دلبستگی مردم به محیطهای اجتماعی، رابطهای تنگاتنگ وجود دارد
پژوهشهای گوناگونی در مورد چگونگی ارتباط بین محیط انسانساخت و روابط اجتماعی توسط محققین مختلف انجام گرفته است که با مطالعهی پیکربندی فضا و انتظام فضایی به بررسی چگونگی این تعامل با ساختارهای اجتماعی و رفتارها و فعالیتهای کاربران فضا پرداختهاند .[2] همچنین در تحقیقات موجود، بر درک تعامل میان مردم و محیط ساختهشده و تبیین رابطهی فرم و کارکرد تأکید شده است و بهعنوان نتیجهای از این تعاملات، تصریح شده است که بناها، فضا را سازماندهی میکنند و روابط و فعالیتهای اجتماعی را در بیرون و درون خود شکل می دهند. بنابراین، محیط فیزیکی به عنوان انعکاسدهنده و حاصل ساختار و کنشهای اجتماعی در نظر گرفته میشود . [3] بر مبنای این نتایج، پژوهش های متعددی در حوزه فضاهای عمومی انجامشده است که از آن جمله میتوان به منابع [4] تا [7] اشاره کرد.
بخش مهمی از تعاملات اجتماعی و فرهنگی در فضاهای شهری محقق میشود، بنابراین نقش فضاهای شهری در تقویت بنیانهای اجتماعی و فرهنگی شهر بسیار دارای اهمیت است. بر این اساس هنر ایجاد تعاملات اجتماعی در شهر و هنر شهری در این فضاها از اهمیت اساسی برخوردار بوده و با جذب طیف وسیعی از گروه های اجتماعی، حس همگرایی و تعامل مستقیم شهروندان را با وجود بینشها، احساسها، خواستهها و گرایشهای مختلف تقویت میکند. همچنین هنر ایجاد تعاملات اجتماعی در شهر با آشتی دادن مردم با فضاهای عمومی شهری، بحران خالی شدن عرصههای عمومی از حضور مردم و کاهش کنشهای اجتماعی -که امروزه اغلب کلانشهرها دچار آن شدهاند- بهبود میبخشد
افزایش مشارکتهای اجتماعی بین شهروندان از اصول اساسی ارتقای کیفیت اجتماعی فضاهای عمومی شهری به شمار میآید. بحرینی معتقد است که فضاهای عمومی شهری از طریق فضاهایی تقویت و گسترش مییابند که در طراحی آنها جذب گروههای متنوعی از مردم در نظر گرفتهشده باشند. با توجه به اینکه در آثار هنر شهری و هنر ایجاد تعاملات اجتماعی در شهر در فضاهای شهری، مخاطب به عنوان بخشی جداییناپذیر از اثر هنری قلمداد میشود و گاهی از مشارکتش در فرآیند تولید این آثار هنری نیز بهره برده می شود؛ این هنر و آثار هنری میتوانند در افزایش روحیهی مشارکت اجتماعی شهروندان و نیز میزان حضور آنان در فضاهای باز و عمومی شهری بسیار مؤثر باشند
در مقالهی حاضر به طراحی معماری مجتمع فرهنگی در شهر توریستی سرعین واقع در استان اردبیل پرداخته میشود. تمرکز اصلی این طراحی، در نظرگیری و اولویتبخشی به تعاملات اجتماعی می باشد . همچنین، مواردی چون مبانی معماری اسلامی و بومی منطقه در نظر گرفته میشود. توجه و تاکید به نیازها، خواستهها، نوع نگرش، اعتقادات و تعلقات خاطر چندین قشر متمایز سنتی و نوگرای جمعیت شهر سرعین در قالب یک فضای معماری جدید، نو و متفاوت در کنار پاسخگویی به انتظارات مراجعان میتواند بستری ماندگار با مقبولیت بالا در اذهان عمومی را برای زمان معاصر و افقهای زمانی آتی فراهم آورد. در این راستا، سه طرح آلترناتیو بر اساس مطالعهی طرحهای مشابه ملی و جهانی پیشنهاد میشود. سپس با بررسی نقاط ضعف و قوت این طرحها، یک طرح جامع و منسجم بهعنوان طرح معماری نهایی برای این مجتمع ارائه میگردد.
-2 روش تحقیق
هدف اصلی این مقاله، ارائهی طرح معماری مناسب برای یک مجتمع فرهنگی در شهر توریستی سرعین، با تکیه بر تعاملات اجتماعی، میباشد. بنابراین لازماست که در ابتدای کار به تاثیر کمی و کیفی تعاملات اجتماعی بر روی ارائهی یک طرح اجرایی توجه شود. طراحی یک مجتمع فرهنگی ضوابط خاصی را میطلبد که می توان این ضوابط و مقررات را از منابع طراحی مختلف بدست آورد. اما وقتی هدف از این طراحی تاکید بر تعاملات اجتماعی باشد، لازماست که به نحوهی اعمال مفاهیم مرتبط با این تعاملات در طراحی معماری توجه شود. در دید کلی، این تعاملات اجتماعی است که ضرورتهای اجرایی در بناها را تبیین میکند. بهعنوان مثال، مفاهیمی چون فاصلهی کارکردی و یا مرکزیتمحوری از جمله مفاهیمی است که رعایت درست آنها میتواند بر میزان اثربخشی یک مجتمع از دید تعاملات اجتماعی اثر گذارد.
از سوی دیگر، بررسی پیشینهی هنر ایجاد تعاملات اجتماعی در شهر، بیانگر این واقعیت است که این هنر از گذشتههای دور در شکلگیری و توسعهی سکونتهای جمعی بشر و نیز در کیفیتبخشی به فضاهای معماری همواره نقش اساسی داشته است. امروزه با توجه به بروز بحرانهای مختلف اجتماعی، زیستمحیطی و کالبدی در اغلب شهرها، توسعهی تعاملات اجتماعی در شهر میتواند نقش بسیار موثری در بهبود کیفیت زندگی انسانها داشته باشد. بدیهی است که اهمیت این قضیه در شهرهای توریستی که پذیرای گردشگران متعدد با فرهنگهای مختلف میباشند، دو چندان است. در این میان، نکته ی حائز اهمیت این است که فرهنگ حاکم بر منطقه میتواند در نحوهی پیادهسازی تعاملات اجتماعی در مراکز عمومی تاثیر داشته باشد و این مورد را میتوان از مطالعهی طرحهای بومی و منطقهای، متوجه شد.
با توجه به نکات فوق، روش تحقیق در مطالعه ی حاضر به این صورت است که ابتدا نمونههایی از مراکز عمومی که با تکیه بر رویکرد اجتماع- محوری بنا شدهاند، مورد بررسی می گردد تا پارامترهای اصلی موثر در طرح یک مجتمع با رویکرد تعاملات اجتماعی مشخص شود. سپس، ضوابط طراحی مجتمعهای فرهنگی مورد مطالعه قرار میگیرد. در نهایت با تلفیق این موارد، آلترناتیوهای پیشنهادی ارائه میگردد.
-3 مطالعهی طرحهای مشابه ملی و جهانی
-1-3 فرهنگسرای خاوران
این فرهنگسرا در منطقهی 15 تهران، در یکی از پرازدحامترین مکانهای جنوبشرقی تهران، در فاصلهی بسیار کمی از مسیر حرکت خودروهای سنگین، بدون توجه به آلودگی صوتی، بنا شده است. شکل - 1 - نمایی از این فرهنگسرا را نشان میدهد. فرهنگسرا بهطور کلی از چهار بخش تشکیل شده است :
-1 ساختمان ورودی شامل بخش اداری، دروازه و میدانچهی ورودی،
-2 محوطهی باز شامل کفسازی، فضای سبز، نیمکت و آمفیتئاتر،
-3 بازارچهی زیرزمینی در فاصله ی بین ورودی و ساختمان اصلی،
-4 ساختمان اصلی واقع در ضلع مقابل ورودی.
