بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در بسیاری از کشورهای مترقی و پیشرفتهی دنیا سعی بر آن شده است که برای حفظ روحیه حماسهای و متحرک جامعه خود به سمت و سوی اهداف دلیران و رزمندههایی که در جبهههای نبرد جانشان را به خاطر میهن از دست دادهاند، با ساختن مجسمههای یادبود، برپا نمودن یادوارههای متعدد و ایجاد و گسترش موزههای جنگی، آن اهداف و دستاوردها را به نسلهای بعدی خویش انتقال دهند، بنابراین طراحی موزههای جنگ با رویکرد ترویج فرهنگ شهادت و ایثارگری نقش مهمی در انتقال ارزشهای اجتماعی و اعتقادهای معنوی جامعه به نسلهای جوانتر و نسلهای بعد ایفا کند.
هدف از این پژوهش مطالعه راهکارهای طراحی موزه جنگ با رویکرد ایثار و شهادت و بررسی رشادتهای رزمندگان در دوران 8 سال دفاع مقدس به عنوان بستری جهت نشر ارزش های معنوی دفاع مقدس و در نهایت نهادینه کردن آنها در زیر ساخت های فکری و فرهنگی جامعه اسلامی ایران و نمایش حقایق جنگ جهت آشنایی نسل هایی که جنگ را لمس نکرده اند و در نهایت بیان نتایج موارد بالا به شکلی معمارانه و کالبدی و نمایش آن در موزه شهادت میباشد .
در این پژوهش سعی شده تا در کنار مقوله طراحی موزه ای که به نمایش رشادتهای شهدای انقلاب اسلامی میپردازد به امر ترویج فرهنگ ایثار توجه ویژه ای گردد. به لحاظ روش شناسی تحقیق، با توجه به این که بخشی از فعالیت های تحقیقی معطوف به توصیف و تحلیل مسائل مرتبط با موزه شهدا و مشخصات فیزیکی و فضایی آنها است و بخشی دیگر مربوط به توصیف و تحلیل مفهوم ایثار و ترویج آن می باشد، ترکیبی از روش توصیفی -تحلیلی و روش تحقیق مطالعات موردی استفاده شده است. نمونههای مورد بررسی دو نمونه داخلی - باغ موزه دفاع مقدس و موزه دفاع مقدس کرمان - و سه نمونه خارجی - موزه جنگ کانادا، و موزه هنرهای معاصر کالیاری ایتالیا - هستند .
در این پژوهش از روش کتابخانه ای برای گردآوری اطلاعات در زمینه ادبیات پژوهش و مبانی نظری و نیز پیشینه پژوهشهای انجام گرفته در زمینههای مرتبط با پژوهش استفاده شده است. موارد طراحانه مرتبط با فرهنگ ایثار را میتوان در سه مولفه فعالیتها و رویدادها، ادراک ذهنی مخاطبین، و عناصر کالبدی دستهبندی کرد. در انتها میتوان نتیجه گرفت که نقش دو عامل اصلی "نشاط"، و "باور مذهبی" در بوجود آمدن فرهنگ ایثارگری بسیار پر رنگ و حائز اهمیت بوده و می بایست به عنوان برنامهریزی فضایی برای بوجود آمدن این فعالیتها تلاش نمود.
مقدمه
دفاع مقدس با همه مشکلات و ویرانیها، باعث گردید گرایشات فردگرایانه نفی و ترویج روحیه جمعگرایی و مراودات اجتماعی دستخوش تغییر گردد و تک تک افراد جامعه را در یک صف واحد در برابر متجاوز قرار دهد. مشارکت همه جانبه ایرانیها از تمام اقوام و ادیان در دفاع مقدس، نمایش تلاش یک ملت منسجم و دارای مشترکات فرهنگی است که روحیه همیاری، اعتماد متقابل، ایثار، مقاومت و مسائلی از این دست را به عنوان ارزش بین افراد جامعه حکمفرا نمود . حفاظت از چنین حماسهای از آن رو اهمیت دارد که نسل های بعدی می توانند این میراث را در منظر دیدگان خویش قرار دهند و از اندوخته های گرانبهای آن سود جویند. جوانان برومند میهن اسلامی بتوانند با تمسک به این عوامل، انقلاب و میهن اسلامی را در برابر تهاجم احتمالی بیگانگان پاس دارند.
پس از شروع جنگ با توجه به نابرابری های اقتصادی و نظامی ایران و عراق و کمکهای استکبار جهانی به صدام ملعون ، سبب گردید حماسه ای بین مردم کشور شکل بگیرد که در تصور هیچ یک از قدرتهای روزگار نمیگنجید و آن همانا حماسه معنوی فرهنگی امت اسلامی ایران بود . غلفت دشمن از عوامل بوجود آورنده این حماسه، موازنه قدرت را که در ظاهر به نفع او بود، بر هم زد و او را پس از هشت سال نبرد ناکام گذاشت. امام خمینی - ره - در این باره می فرماید: آن ها حساب همه چیز را می کردند الا یک حساب و آن حساب معنویت بود. - صحیفه نور ، - 277 :1371
حضرت آیت االله خامنهای نیز در این باره فرموده است: محاسباتشان از عنصر» توکل« و» ایمان به خدا « خالی بود و آن را در زندگی ما به حساب نیاورده بودند - « حدیث ولایت، . - 124 :1376
بر اساس بیانات مقام معظم رهبری »تحریف … و » فراموشی « دو آسیب و خطر بزرگی است که در کمین هر حادثه بزرگ تاریخی همچون دفاع مقدس قرار دارد. به دلیل تکرار نکردن جزئیات حوادث » فراموشی … بزرگ، اولین آسیبی است که در کمین هر حادثه بزرگی است. البته نباید اجازه داد حادثه ی عظیم دفاع مقدس نیز دستخوش فراموشی شود.دومین آسیبی » تغییر ماهیت … و » تحریف … است که حوادث بزرگ در معرض آن قرار دارند و نخبگان، فرزانگان و دست اندرکاران عرصه دفاع مقدس، با شناساندن دقیق این ذخیره و گنجینه ی فرهنگی، نباید اجازه ندهند این حماسه دستخوش فراموشی و تحریف شود.
این امتیازی است که ملت ایران بیش از سایر کشورها از آن برخوردار است. حضور جوانان و ایثار و فداکاری آنها یکی از ارکان مهم پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و حفظ ارزش های اصیل آن بوده است. جوانان به عنوان یک نعمت الهی و مرکز نیرو، امید، ابتکارعمل و میراث دار گرانقدر حضرت امام خمینی - ره - می باشند - تمسکی، . - 30 : 1385 نباید تصور کرد با گذشت حدود 38 سال از پیروزی انقلاب اسلامی و حدود 28 سال از پایان جنگ تحمیلی، خاطره ی شهدای عزیز انقلاب و جنگ کمرنگ شده و از یادها رفته است بلکه یاد آن عزیزان، باید در ذهن ملت بویژه جوانان، روز به روز با عظمت تر، محبوبتر و رفیع تر گردیده و به جوانان و نوجوانان درس عظمت و شجاعت و تقوا و صفا و طهارت بدهد.
یکی از حیله ها و مکاید شیطان درونی و بیرونی، واداشتن انسانها به فراموش ارزشهاست. موانع رشد - تحریکات بیرونی و نفسی که به بدی امر می کند - در پی آنند که در ضعفهای انسان فراموش کار وارد شوند و ارزش ها را از ذهن دل افراد و از صحنه جامعه محو کنند. راه مقابله با چنین حیله ای در فرد، تذکر، ودر جامعه، اذکار ارزشهاست - و شاید بتوان گفت که از این نظرگاه، دین خودتذکر و اذکار است - . پس یکی از اهداف مرحلهای - یاقریب - برای رسیدن به هدف نهایی حفظ ارزشهای جنگ، »یادآوری« آنها است.
جنگ واقعهای تاریخی است که موجب ظهور ارزشهایی در صحنه جامعه شد . در کوران جنگ، گرمی تنور جنگ و حوادث پی در پی و تاریخ متراکم آن، خود عاملی برای اذکار بود. اما با پایان یافتن آن و بر اثر مرور زمان وتغییر شرایط و تغییر نسلها، این سنتهای حسنه به تدریج به دست فراموشی سپرده میشود. باید به هر طریقی، از این فراموشی جلوگیری کرد یا از خطر آن کاست. از هر واقعه تاریخی بنحوی می توان در جهت حفط ارزشها بهره جست. حتی اگر واقعهای در جهت نفی و محو ارزشها باشد، عبرت از آن واقعه و دعوت به عبرت گرفتن، یادآوری ارزشهاست. خداوند متعال از طریق کتاب و عترت به روشهای مختلف ما را به توجه به تاریخ و عبرت از آن دعوت فرموده است. حضرت علی - ع - نیز در این مورد میفرماید: و لو اعتبرت بما مضی حفظت مابقی - نهج البلاغه الکتاب، - 49
بیان مسأله
امروزه موزهها نمادها و شاخصههای جریانهای معماری معاصر بوده و بیشترین نقش را در آشنایی و جلب توجه عموم مردم به هنرهای معماری دارند، نقشی که در سالهای نخست قرن بیستم بر عهده آسمان خراشها بود. اما اکنون تفکرات افراطی و هیجانات اولیه بلند مرتبه سازی در جهان فروکش کرده و توجه دولتها، روشنفکران و از همه مهمتر عموم مردم، به اهمیت فضاهای فرهنگی- هنری جلب شده است. بدین ترتیب معماری چنین فضاهایی نیز بیشتر از سایر کاربریها با زندگی روزمره مردم در ارتباط بوده و موفق به جلب نظر آنان به هنر معماری می شود، حاصل تمامی این اتفاقات مطرح شدن معماری موزهها به عنوان نماد و شاخصه هزاره سوم می باشد. امروزه جایگاه موزه فراتر از محلی صرفا برای حمل، نگهداری و یا نمایش آثار هنری می باشد.
امروزه در بسیاری از کشورهای مترقی و پیشرفتهی دنیا سعی بر آن شده است که برای حفظ روحیه حماسهای و متحرک جامعه خود به سمت و سوی اهداف دلیران و رزمندههایی که در جبهههای نبرد جانشان را به خاطر میهن از دست دادهاند با ساختن مجسمههای یادبود، برپا نمودن یادوارههای متعدد و ایجاد و گسترش موزههای جنگی،آن اهداف و دستاوردها را به نسلهای بعدی خویش انتقال دهند،چرا که آنان به خوبی دریافتهاند که اگر چنین نکنند پس از اندک زمانی دستاوردهایی که برایش خون ریختهاند دستخوش تغییرات بسیار و فراموشی خواهد شد.
ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تلاش برای احیاء آن برای مقابله با تهاجم فرهنگی موضوعی است که نیازمند بررسی ابعاد مختلف آن است.ایجاد کردن و سپس توسعه یک فرهنگ در میان یک جامعه،فعالیتی تدریجی و زمانبر است.البته بعضی از حوادث تاریخ در ایجاد و گسترش یک فرهنگ نقش تسریع کنندهای دارند .مثلا در خصوص توسعه وگسترش شهادت در جوامع،حوادث بزرگی نظیر حماسه عاشورا، نهضت ها و قیامهایی که بعد از آن در طول تاریخ تشیع به وقوع پیوسته و در زمان معاصر، پدیدهی انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی - ره - و سپس جنگ تحمیلی و دفاع مقدس هشت ساله،در رشد و تسریع و گسترش فرهنگ شهادت در میان جوامع نقش داشتهاند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
اکنون که انقلاب اسلامی ایران راهی طولانی را علارغم کارشکنی های دشمنان ایران و اسلام با سرافرازی پیموده است ، ترویج فرهنگ ایثار اهمیتی بیش از پیش می یابد.
