مقاله طراحی هنرستان معماری با رویکرد معماری ایرانی اسلامی

بخشی از مقاله

چکیده

معماری سنتی راه حل ها و شیوه هایی منطقی جهت فراهم نمودن شرایط آسایش انسان را ابداع نموده است. یکی از سمبل های معماری پایدار، معماری سنتی ایرانی است که به موضوع های اکولوژیکی و کارایی انرژی، هم به لحاظ پایین بودن قیمت اولیه و هم به لحاظ پایین بودن قیمت جاری و کارکردی بنا، پاسخگو بوده است. در بررسی بناهای سنتی و بومی، استفاده از انرژی های تجدید پذیر همچون جریان هوا، نور، حرارت آفتاب و ... در ساخت و سازها مد نظر سازندگان بوده است،

همچنین سعی شده است تا ساخت بنا کم ترین تأثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشد. مهم ترین نکته در معماری جدید استفاده بیش از حد از انرژی های غیر قابل تجدید - فسیلی - است که علت اصلی آن استفاده از مصالح نامناسب و حمل و نقل آنها و طراحی اشتباه بنا با استفاده از وسائل گرم کننده و خنک کننده با توجه به شرایط منطقه است. در این مقاله سعی گردید تا ویژگی های معماری ایران اسلامی در هنرستان هنر و معماری مورد بررسی قرار گیرد تا بدین طریق به ارتباط معماری گذشتگان در جهت استفاده بهینه از انرژی و پایداری محیط آن اشاره شود.

.1 مقدمه

معماری در ایران از سابقه ای کهن برخوردار است و در هر زمان دست های توانا، ذهن خلاق و ذوق و سلیقه مردم هنر دوست این سرزمین، پدیده های شگرفی بوجود آورده که در بسیاری از موارد، اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است. پاره ای از این آثار در گوشه و کنار کشور پهناور ایران حکایت از معماری باشکوه ادوار هزارساله را در قامت های استوار بناها نگهداری می کنند.

در معماری سنتی ایران بناها با توجه به هویت و فرهنگ ایرانی و قومی شکل گرفته اند و هیچ گاه ترکیب و معماری بنا بر خلاف باورهای فرهنگی، دینی وقومی مردم آن ناحیه نبوده است. حتی تزیینات به کار برده شده نیز که از ارکان فرعی معماری به شمار می آیند، از این قاعده مستثنا نبوده اند. در این بناها، ضمن حفظ هویت های فرهنگی در ساخت وساز، همواره پنج اصل مردم واری، پرهیز از بیهودگی، درونگرایی، نیارش - به کار بردن تزئینات در بنا - و استفاده از مصالح بو می رعایت شده است.

بنابراین با استفاده از مصالح موجود در محیط و استفاده خردمندانه از زمین و محیط، ساخت وساز این خانه ها نیز در نهایت دقت و توجه بوده و از جنبه اقتصادی نیز با توجه به باورهای دینی و فرهنگی در جلوگیری از اسراف، نهایت دقت وکوشش به عمل می آمده است تا کار و هزینه اضافی بر صاحب کار تحمیل نشود .آنچه در اینجا شایان توجه است این است که، بیش تر اصولی که در معماری پایدار نوین در قرن بیستم مطرح شد، در معماری سنتی و قدیمی این مرز و بوم در اقلیم های مختلف رعایت می شد، که خود مؤید تاثیر صحیح فرهنگ، دین و سنت های مردم ایران بر چگونگی ساخت و ساز و معماری در سده های پیشین بوده است.

امروزه به رغم مطرح شدن مباحث پایداری عملاً، تمامی این اصول توسط پیشینیان ما به کار گرفته می شد. معماران پیشین ناگریز از تکیه بر منابع طبیعی و انرژی های پاک بوده اند که پایان ناپذیرند. این بهره گیری از طبیعت در سطوح مختلف ارتفاعی و از منابع گوناگون بوده است.

.2 اهمیت موضوع

پرداختن به موضوع طراحی مراکز آموزش حرفهای که دارای نقشی انکار پذیر در آموزش افراد حرفهای برای ورود به جامعه و تبدیل آن به یک جامعه حرفهای و در حقیقت تزریق مهارت در همه سطوح کاربردی آن، مسئلهای است که با توجه و دقت در نظم و سازمان دهی و فضاهای اینچنین که مشابه کارگاههای کوچک اما با یک سیستم آموزشی مدون در جامعه موجود میباشند، الزامی میباشد.یکی از اهداف کمی در برنامه چهارم توسعه در شاخه فنی و حرفه ای رسیدن به 19/2 درصد بود یعنی 19/2 درصد دانش آموزان دوره متوسطه در شاخه فنی و حرفه ای و 25/2 درصد در شاخه کاردانش تحصیل کنند. در سطح کشور 440 هزار دانش آموز در شاخه کاردانش و 350 هزار نفر در شاخه فنی و حرفه ای در کشور تحصیل می کنند.

"یکی ازمهمترین بخش های نظام آموزشی هر کشور ،نظام آموزشی فنی حرفه ای است و توجه به آن از جمله خط مشی های اساسی کشورها برای تربیت نیروی انسانی در سطح پیش از دانشگاه به شمار می آید " هنرستان های فنی حرفه ای با اهداف مختلف، به ویژه تدارک زمینه های هدایت دانش آموزان به اشتغال و ادامه تحصیل تاسیس شده اند. اما کیفیت پایین آنها و نبود ظرفیت های لازم در جامعه و وجود انواع نابرابری های جنسیتی در بازارکار، موانعی جدی در راه تحقق این اهداف در هنرستان ها ایجاد کرده است.

وجه حائز اهمیت دیگری که در این زمینه می توان آن را مورد توجه قرار داد تاثیر مکان ها و فضاهای آموزشی بر مخاطبانش میباشد زیرا این فضاها به طور ذاتی تاثیر گذار بر دانشجویان درگیر با این فضاها می باشند لذا این امر حساسیت موضوع را چند برابر می کند. فضای آموزش معماری بدلیل ذات معماری بودنشان از سویی تاثیر پذیر از محیط و شرایط اجتماعی و اقتصادی و از سوی دیگر تاثیر گذار بر آفرینندگان معماری آینده و سازندگان یکی از بخش های خلاق پیکره جامعه می باشند . با توجه به مطالب فوق و کمبودهای فراوان در زمینه ی فضای آموزشی و بصورت خاص هنرستان ها آموزشی معماری این رساله در نظر دارد به طراحی فضای آموزش معماری در قالب هنرستان بپردازد.

.3 هدف از طراحی

در تعبیری که گیل - GAIL - از مدرسه دارد، مدرسه یک موسسه اجتماعی است که در آن ارتباط از یک سو به تحقق وظیفههای رسمی مدرسه، اخذ تصمیم، هماهنگی، تامین قدرت برای رفع نیازها و شکلگیری رابطههای غیر رسمی یاری میرساند و از سوی دیگر، به پیشبرد هدفهای تربیتی درباره جریانهای اجتماعی مانند همکاری، سازگاری و توافق میانجامد.همچنین از دیدگاه مدرنیسم، مدارس نهادهاییاند که در اجتماعات واقعی دارای موقعیتی خاص هستند، پس زندگی و دوام آن به انجام دامنه وسیعی از کارکردهای متفاوت اجتماعی وابسته است.

مدارس خواستار تربیت دانشآموزانیاند که هم دارای تجربه و مهارتهای مفید و کامل برای موفقیت در زندگی اجتماعی هستند و هم با جمع شدن این تجربهها امکان شکلگیری یک جامعه آرمانی به شکلی که مدرنیسم ترسیم میکند وجود دارد.با توجه به این دو دیدگاه میتوان اهداف طراحی مدرسه – با یک ویژگی خاص یعنی مدرسه آموزش حرفهای را در طراحی، یک مرکز در رابطه ای با جامعه در نظر گرفت. اما با در نظر گرفتن ویژگی » آموزش حرفه ای « موارد دیگری از جمله حس خود آفرینندگی، استفاده از تکنولوژی اطلاعات و تبدیل روحیه مصرف کننده دانش به تولید کننده دانش، را نیز میتوان مد نظر قرار داد.

.4 راهکارهای کلی طراحی معماری مدرسه با هویت

.1-4 به برنامه ریزی آموزشی - روز و آینده - وکالبدی بنا توجه ویژه ای مبذول شود.

.2-4 تفکر پیش از هر اقدامی از ارزش های پسندیده در معماری ایرانی پس از اسلام بوده است. متاسفانه امروزه در طرح های کوچک و بزرگ ساختمانی در کشور، کمترین زمان و هزینه به برنامه ریزی عملکردی و مطالعه نیازهای مادی و معنوی انسان اختصاص می یابد.

.3-4 رعایت شرایط جغرافیایی محل احداث بنا.

.4-4 سازگاری با اقلیم، سازگاری با شهر، سازگاری با محله و بالاخه سازگاری با شرایط فرهنگی، آداب، سنن، دین، تمدن، ذائقه و گذران زندگی مردم.

.5-4 صرفه جویی در مصرف انرژی و توجه ویژه به توسعه پایدار.

.6-4 توجه به تامین مقاومت عناصر سازه ای و غیر سازه ای عناصر ساختمان در مقابل بارها و نیروها.

.7-4 انتخاب و استفاده از مصالح ساختمانی مناسب از نظر کیفیت و دوام، نحوه اجرا با رعایت مهندسی ارزش.

.8-4 توجه به فناوری های جدید ساختمانی.

.9-4 رعایت الزامات ساختمان، استانداردها، آیین نامه ها و دستور العمل های مربوط.

.10-4 انتخاب زمین با وسعت مناسب طبق بخشنامه های وزارت مسکن و شهرسازی.

.11-4 تلاش در ترکیب عوامل فوق برای دستیابی به طرحی ساده، محکم، ماندگار، نجیب و با هویت یک مدرسه که سالیان دراز کارامد و زیبا باشد.

.5 ویژگی های معماری در مناطق گرم و خشک

.1-5 به طور کلی ساختمانهای این گونه مناطق از مصالحی از قبیل خشت و گل که ظرفیت حرارتی آن زیاد میباشد بنا شده اند. در مناطقی که شرایط آب و هوایی بسیار حاد است، از روشهای خاص استفاده میگردد.

.2-5 پلانهای ساختمان ها تا حد امکان متراکم و فشرده بوده و تا آنجا که ممکن است سطح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن کاهش مییابد.

.3-5 این تراکم و فشردگی پلان میزان تبادل حرارت را از طریق جدارههای خارجی ساختمان چه در تابستان و چه در زمستان به حداقل رسانده و در نتیجه از نفوذ حرارت به داخل ساختمان و اتلاف آن در زمستان به طور قابل ملاحظهای جلوگیری می نماید.

4-5معمولاً. ساختمانها در بافتهای متراکم و در مجموعههای بسیار فشرده بنا گردیدهاند تا بیشترین سایه ممکن بر روی سطوح خارجی آنها ایجاد گردد.

.5-5 به منظور تقلیل هرچه بیشتر حرارت جادای شده در دیوارها بر اثر تابش آفتاب بر آنها معمولاً سطوح خارجی سفیدکاری شده اند.

6-5 تعداد و مساحت پنجرهها در اینگونه مناطق در ساختمان ها به حداقل ممکن کاهش یافته و به منظور جلوگیری از نفوذ نور منعکس شده از سطح زمین اطراف، پنجرهها در قسمت فوقانی دیوارها نصب شده است.

.7-5 در مناطق گرم و خشک برعکس مناطق معتدل و مرطوب، تلاش شده در اوقاتی که هوا گرم است از ایجاد کوران و ورود هوای خارجی به داخل ساختمان از طریق پنجرهها یا قسمتهای بازشو جلوگیری به عمل آید. اما در عوض تدابیر دیگری از قبیل ایجاد بادگیر برای خنک نمودن هوای داخلی به شکل طبیعی اتخاذ گردیده که بسیار موثر است.

.8-5 استفاده از حیاتهای داخلی مشجر - درختکاری شده - و معطوف کردن فضاهای ساختمانی به این حیاطها یکی از عمدهترین مشخصات معماری در مناطق گرم و خشک است.

.9-5 جهت استقرار ساختمانها در این مناطق، شرقی - غربی است. این جهت از نظر کنترل و به حداقل رساندن نفوذ گرمای ناشی از تابش آفتاب در بعد از ظهر به داخل ساختمان مناسبترین جهت میباشد

.6 جزئیات معماری جهت طراحی اقلیمی

در این بحث با تقسیم بندی عوامل تاثیر گذار در شرایط آب و هوایی به تحلیل هر یک می پردازیم. جدول شماره یک شیوه های کنترل آب وهوا را نشان می دهد.

جدول :1 شیوه های آب و هوا