بخشی از مقاله
چکیده
زمینه: محیط مدرسه که با ویژگی پیچیدگی، آشفتگی، سرعت و تغییرات شتابان همراه است، نیازمند دانش آموزانی با هوش معنوی بالا است. لذا شناخت آن ها چراغ راهی است برای مدیران جهت افزایش تعاملات و مراودات اثربخش و بروز رفتارهای فرا نقش و این به نوبه خود باعث ارتقاءعملکرد سازمانی و سرمایه روان شناختی می گردد. از این رو، این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین سرمایه روانشناختی و رفتار شهروندی سازمانی با نقش تعدیلگر هوش معنوی طراحی شده است.
روش: روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر هنرستان های شهرستان قوچان در سال 1396 می باشد. که از میان آنها 234 نفر با استفاده از جدول مورگان به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه های سرمایه روانشناختی لوتانز - 2007 - ، رفتار شهروندی سازمانی پودساکوف - 1990 - و هوش معنوی کینگ - 2008 - استفاده شده است. جهت تجزیه وتحلیل آماری، از رگرسیونچندمتغیره و مدلیابی معادلات ساختاری استفاده شد.
نتایج: یافته های پژوهش نشان می دهد که سرمایه روانشناختی - خودکارامدی، خوش بینی، تاب آوری و امیدواری - و هوش معنوی - تفکر انتقادی، شخصی و آگاهی - ، رفتار شهروندی دانش آموزان را پیش بینی می کنند. هوش معنوی، رفتار شهروندی دانش آموزان را پیش بینی می کند. سرمایه روانشناختی، رفتار شهروندی دانش آموزان را پیش بینی می کند. و همچنین هوش معنوی رابطه بین سرمایه روانشناختی و رفتار شهروندی را در میان دانش اموزان دختر هنرستان های قوچان تعدیل میکند.
نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد میشود، برای تقویت رفتار شهروندی سازمانی افراد باید سرمایه روانشناختی را پرورش داد. برای رسیدن به این منظور مدیران مدارس باید چشمانداز روشن و مثبتی برای دانش آموزان خود ایجاد کنند، تا افراد به آینده امیدوار بوده و خوشبین باشند و با خودکارآمدی و تابآوری بالا بتوانند رفتارهای فرانقشی از خود بروز دهند، چرا که سرمایه روانشناختی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار دارد. از این رو، با تقویت هوش معنوی می توان سرمایه شناختی و رفتار شهروندی دانش آموزان را بهبود بخشید و موجب اثربخشی هر جه بیشتر آنها گردید.
واژگان کلیدی: سرمایه روانشناختی، رفتار شهروندی سازمانی، هوش معنوی، دانش آموزان دختر.
مقدمه
تا نزدیک به یک دهه پیش، ارتباط نزدیک و عمیق بین دو رشته مهم علوم انسانی، یعنی مدیریت رفتار سازمانی و روان شناسی، بیشتر درباره رفع مشکلات روان شناختی در محیط کار متمرکز بود و از این منظر، مسایلی چون بی انگیزگی کارکنان، جابه جایی، غیبت و رفتارهای انحرافی، بیشترین توجه پژوهشگران را به خود اختصاص می داد؛ اما آنچه نادیده گرفته شده بود، جنبه های سالم معنوی، روحی و روان شناختی افراد بود - نصر اصفهانی، . - 1393 امروزه توجه به معنویت، هوش معنوی و رفتارهای درون نقشی یعنی سرمایه روان شناختی مثبت گرا در جوامع افزایش یافته است و در مورد آن ها کتاب ها و مقالاتی نوشته شده و از نقش آن ها در بهبود و ارتقای سازمان ها دفاع کرده اند، اما باید توجه داشت که کارکرد افراد در دنیای متلاطم امروز، تنها در گرو معنویت و عملکرد درون نقشی آن ها نیست، بلکه علاوه بر آن سازمان نیازمند رفتارهای فرانقشی است که دلبستگی افراد به موفقیت بلند مدت آن را منعکس می کند، این رفتارها همان رفتارهای شهروندی هستند که چند دهه زودتر از مباحث هوش معنوی و سرمایه روان شناختی به دنیای علم معرفی شده اند.
چالش هایی مانند توسعه فزاینده دانش، پیشرفت فراگیر فناوری نوین پیشرفته، رقابت جهانی، سرعت و تغییرات شتابان، روند فزاینده پیچیدگی در سیستم های کاری و پیچیده شدن نیاز سازمان ها برای انطباق با تغییرات، نیاز به کارکنان را ضروری می سازد که فراتر از الزامات شغلی کار کنند - حسن پور و همکاران، 1390؛ ص . - 160 توجه به معنویت و روح و روان سالم در دهه های اخیر در جوامع افزایش پیدا کرده است و رفته رفته این توجه به سمت محیط کار تغییر جهت داده است. افراد با چیزی بیشتر از جسم و تحصیلات دانشگاهی و مهارت های تکنیکی وارد دنیای کار می شوند. در واقع هر فرد روح و روان منحصر به فرد خود را با خود به همراه می آورد که می تواند در بروز رفتارهای فرانقش مؤثر باشد - حیدری،. - 1392 همچنین معنویت و اخلاق از جمله موضوعاتی هستند که امروزه به طور وسیعی در پاسخ به محیط های متلاطم و پیچیده در سازمان ها به آن توجه می شود و یکی از عملی ترین شیوه های ترغیب کارکنان به بهبود امور این است که با تمام وجود خود را وقف کار کنند و از این طریق "خود" عیار خویش را در کار بیابند.
بروز خود تمام عیار در کار با ورود معنویت در سازمان میسر خواهد بود. هوش معنوی به معنای درک مسائل عمیق وجودی و معنوی که بر نوعی آگاهی از ارتباط با خداوند، با دیگر انسانها، با عالم هستی و با همه ی موجودات است که به فرد کمک می کند اطلاعات معنوی خود را با موقعیتهای بیرونی ادغام کند و به سازگاری دست یابد - مناوی1، . - 2011 هوش معنوی، بالاترین سطوح رشد در حیطه های مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی و بین فردی را شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطرافش و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می کند - یانگ و مائو2، . - 2007 به عقیده وگان هوش معنوی، ذهن را روشن و روان انسان را با بستر زیربنایی وجود مرتبط می سازد، به فرد کمک می کند تا واقعیت را از خیال تشخیص دهد - فتاح و شیخی، . - 2009
معنویت دانش پایه ای شناخته می شود که فرایند سازگاری با محیط را افزایش می دهد و هوش معنوی حداقل پنج کارایی داردکه می تواند به رفتار های سازگارانه با محیط بیانجامد: -1 ظرفیت متعالی کردن کار ها به معنای توجه به یکپارچگی جهان آفرینش؛ -2 تجربه سطح بالایی از خودآگاهی؛ -3 بررسی و پالایش تجربه های روزانه در ارتباط شخص با احساس مذهبی و معنوی؛ -4 به کارگیری منابع معنوی در حل مشکلات زندگی و -5 انجام اعمال پرهیزکارانه مثل گذشت و فداکاری - کینگ3، . - 2008 احمدی - 1391 - تحقیقی را با عنوان رابطه بین هوش معنوی و بهره وری انجام داد و حاصل آن این بود که بین هوش معنوی و بهره وری رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد.
راش - 2013 - 4 در تحقیقی با عنوان بحران معنویت به این نتیجه رسید که کسانی که علاقه مند به کسب معنویت هستند از سلامت روان بالاتری برخوردار هستند.سرمایه روانشناختی نیز یکی از موضوعات جدیدی است که بر توانمندی ها و داشته های فرد تاکید می کند و به موضوعات مثبت زندگی بشر می پردازد و سعی می کند با نگاهی علمی و عملی، حضور این مولفه های مثبت را در زندگی بشر هموارترسازد. سرمایه روانشناختی یکی از پدیده هایی است که طی سالهای اخیر در پژوهش ها ظرفیت بالقوه ای را برای ارتقاء سلامتی و عملکرد افراد در محیط های کاری مختلف از خود نشان داده است. سرمایه روانشناختی مفهومی است که عمدتا از تئوری و تحقیق در حیطه روانشناسی مثبت به دست آمده و در محیط کارمورد استفاده قرار گرفته است - اونرو و ژانگ1، . - 2012
امید، خوش بینی، خودکارآمدی و تاب آوری - انعطاف پذیری - از مولفه های سرمایه روانشناختی هستند - آوی، ریچاردز، لوتانز، ماتره2، . - 2011 سرمایه روانشاختی، یک حالت مثبت روانشناختی از رشد و تحول فردی است که از طریق چهار مشخصه قابل شناسایی است: متعهد شدن و انجام تلاش لازم برای موفقیت در کارها و وظایف چالش برانگیز - خودکارآمدی - ؛ پایداری در راه هدف و در صورت لزوم تغییر مسیر رسیدن به هدف برای دستیابی به موفقیت - امیدواری - ؛ و پایداری هنگام مواجهه با سختی ها و مشکلات برای دستیابی به موفقیت - تاب آوری - - برانت، گومز، بویانووا3، . - 2011 چهار مولفه سرمایه روانشناختی، یعنی خودکارآمدی، امیدواری، تاب آوری و جهت گیری مثبت به زندگی، قابلیت تغییر بالایی داشته و هر کسی در صورت برخورداری از شرایط روانی و موقعیتی مناسب می تواند به طرق مختلف زمینه تقویت آنها را فراهم سازد - لوتانز، نورمن، آوولیو، آوی4، . - 2008
یافته های پژوهشی حاکی از آن است که سرمایه روانشناختی و مولفه های آن نیز با تعهد سازمانی - یوساف و ساندرز5، 2012 - ، اشتیاق شغلی - سان، ژائو، یانگف و فن6، - 2012 و طیف متنوع رفتارهای کناره گیرانه و انحرافی - یوسف و لوتانز7، - 2010 دارای رابطه معناداری است.منابع انسانی، ارزشمندترین سرمایه تمام سازمان ها و مزیت رقابتی سازمان ها به شمار می رود و در واقع عامل اصلی تأثیر گذار بر توسعه شناخته شده است. امروزه یکی از مسایل مهم و اساسی مورد مطالعه مدیران، روان شناسان و ... برانگیختن کارکنان به کار و فعالیت بیشتر آنان است. برای مطالعه تمایل و انگیزش کارکنان رویکرد های متفاوتی وجود دارد، یکی از این رویکردها که مورد توجه قرار گرفته است، مفهوم رفتار شهروندی سازمانی می باشد. رفتارهایی که منشأ آن دستورات سازمانی نبوده و با وجود رسمی نبودن، برای سازمان ها مفید و موثر می باشند.
رفتار شهروندی سازمانی مجموعه رفتارهایی است که باعث بهبود اثربخشی، کارائی و بهره وری در سازمان ها می شود و عدم توجه توجه به آن ها خسارت های جبران ناپذیری را به افراد و سازمان ها تحمیل خواهد نمود - عشرت آبادی و همکاران، 1390؛ ص . - 47 رفتار شهروندی سازمانیکاملاً، داوطلبانه است، به طوری که نظام پاداش دهی قابلیت شناسایی آن را ندارد، اما عملکرد موثر در سازمان را افزایش می دهد - هویدا و نادری، . - 1389 هم چنین، رفتار شهروندی سازمانی، سازمان را به منابع بیشتر مجهز می کند و نیاز به مکانیزم های رسمی و پرخرج را کاهش می دهد - سهرابی زاده و باستانی، . - 1390 مگ دانلا - 2014 - 8 نیز اعتقاد دارد رفتار شهروندی سازمانی که توسط نظام رسمی پاداش جبران نمی شود، یک رفتار غیررسمی است که اثربخشی سازمانی را افزایش می دهد و باعث موفقیت بیشتر سازمان می گردد.
نیکپای و همکاران - 1393 - در پژوهشی در بین اعضای هیأت علمی دانشگاه های خرم آباد به این نتیجه رسیدند که سرمایه روانشناختی اعضای هیأت علمی دانشگاه بر رفتار شهروندی فردی و رفتار شهروندی سازمانی تأثیر بگذارد. فردریکسون - 2011 - 9 در مطالعه ای به این نتیجه رسید که سرمایه روانشناختی باعث کاهش انحرافات رفتاری و تعدیل رفتار شهروندی سازمانی می شود - حضوری و دیگران، . - 1392 اوی و همکاران10 - 2011 - در تحقیقی تحت عنوان فراتحلیل تاثیر سرمایه روانشناختی بر نگرشها، رفتارها و عملکرد کارکنان در امریکا به این نتیجه رسیدند که رابطه مثبت معنی داری بین سرمایه روانشناختی و نگرش های مطلوب کارکنان - رضایت شغلی، تعهد سازمانی، بهزیستی روانشناختی - ، رفتارهای مطلوب کارمندان - شهروندی - و اقدامات چندگانه عملکردی - ارزیابی خود و ناظر و تحقق هدف - وجود دارد.
در این پژوهش به دنبال این هستیم که دو مورد از عوامل متعددی که می تواند در بروز رفتارهای خودجوش و آگاهانه دانش آموزان دختر هنرستان های قوچان مؤثر باشند، یعنی سرمایه روان شناختی و هوش معنوی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم. در جستجوهای مکرر در پایگاه های اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی، پژوهشی که در آن رابطه سرمایه روانشناختی و رفتار شهروندی با نقش تعدیل گر هوش معنوی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفته باشد در دسترس قرار نگرفت. از طرفی محیط مدرسه که با ویژگی پیچیدگی، آشفتگی، سرعت و تغییرات شتابان همراه است، نیازمند دانش آموزانی با هوش معنوی بالا است. لذا شناخت آن ها چراغ راهی است برای مدیران جهت افزایش
