بخشی از مقاله
چکیده:
نام هاي جغرافیایی مجموعه بزرگی از واژگان هستند که در طول قرنها براي نامیدن یک مکان پدید آمده اند. این نامها،جاینام - - Toponym نامیده می شوند. هر نام جغرافیایی داراي سه نوع ویژگی مکان، پیشینه تاریخی و ساختار واژگانی است. از این رو می توان گفت جاینام شناسی یاتوپونیمی علمی است که در مرکز سه راهی جغرافیا ، تاریخ و زبان شناسی قرار گرفته است.
مطالعه در زمانی جاینام ها، موضوع علم زبان شناسی تاریخی است بنابراین ریشه شناسی بخش مهمی از جاینام شناسی را تشکیل می دهد.این مقاله پس از بیان تعریفی از جاینام و جاینام شناسی طرحی براي بررسی جاینام ارائه می دهد. سپس کلان کده نام هاي استان گیلان از جمله فومن و لاهیجان از دیدگاه ریشه شناختی مورد بررسی قرار می گیرند.
-1 مقدمه
جاینام ها از نظر بررسی سابقه ي تاریخی انسان ها و مکان ها،اطلاعات تاریخی،تحولات سیاسی،اجتماعی، مهاجرت اقوام وگویش شناسی تاریخی داراي اهمیت اند.
با برسی نام هاي جغرافیایی می توان به بسیاري از حقایق تاریخی، اجتماعی و فرهنگی گذشتگان خود دست یافت. این گونه پژوهش ها می تواند ازدیدگاه گویش شناسی تاریخی هم مفید باشد و از این طریق می توان براي وجود زبان ها و گویش ها در مناطق خاصی از کشور توجیهات علمی ارائه نمود.
جاینام ها حاوي اطلاعات با ارزش تاریخی اند و گنجینه هایی از گذشته در خود دارند. زبان در طول زمان، پیوسته دچار دگرگونی می شود. و این تغییرات به صورت تصادفی و اتفاقی رخ نمی دهد از جمله می توان گفت تحولات سیاسی – اجتماعی در نام هاي جغرافیایی تأثیرگذار هستند.
واژگان زبان، از لحاظ آوا و معنی در طول زمان دگرگون می شوند و از این رو نام هاي جغرافیایی نیز به عنوان واحدهاي زبانی در معرض تمامی تغییراتی هستند که در حوزة زبان روي می دهد.
این دگرگونیها موضوع علم زبانشناسی تاریخی است و ریشه شناسی خود دست آورد عملی آن است. اتیمولوژي یا ریشه شناسی بیان تاریخ یک واژه است از قدیمی ترین زمان کاربرد آن تا زمان نوشتن تاریخ آن واژه، هم از لحاظ آوا و هم از لحاظ معنی در عرصه جاینام پژوهشی نمی توان از نقش تاریخ و ارتباط آن با جاینام ها غافل شد. بررسی نام هاي جغرافیاي و ریشه یابی آنها بدون برسی هاي تاریخی امري بسیار دشوار و بی نتیجه است.
ثبت صحیح نام هاي جغرافیایی در نقشه ها،اطلس ها واسناد و مدارك تاریخی و جغرافیایی و ریشه شناسی علمی آنها و درستی اطلاعاتی که به شیوه هاي گوناگون، به ویژه در رسانه هاي پیشرفته کنونی، همه روزه در سطح ملی و بینالمللی در خصوص جاینام ها انعکاس می یابد امري ضروري و مربوط به هویت و ملیت است.
-2 جاینام شناسی
-1-2 تعریف جاینام و جاینام شناسی
نام هاي جغرافیایی جزیی جدایی ناپذیر از زندگی ما شده اند. این نام ها از زبانی به زبانی و از نسلی به نسلی راه هاي ناهموار بسیاري را پیموده اند تا به ما رسیده اند. علمی که به بررسی نامهاي جغرافیایی می پردازد و ویژگی نامهاي جغرافیایی را از دیدگاه تاریخی، جغرافیایی و زبان شناختی آشکار می سازد جاینام شناسی یا توپونیمی - toponymy - نام دارد
توپونیمی واژه یونانی است که از دو بخش topo به معنی "زمین"و onim به معنی "نام" تشکیل شده است
در زبان فارسی واژه مرکب جاینام براي topoym برگزیده شده است و به جاي toponymy از واژه جاینام شناسی استفاده می شود. توپونیمی - یا وجه تسمیه علمی نامهاي جغرافیایی - یعنی" تجزیه و تحلیل نام مکان ها از جنبه هاي گوناگون زبان شناختی و اثبات معانی آنها با ذکر دلایل و مدارك استوار و غیر مشکوك
-2-2 جاینام شناسی و جغرافیا
عنوان جاي نام از دو بخش » نام « و » جاي « تشکیل شده است. نام یک اصطلاح زبانشناسی است و به بخشی از واحد زبانی اطلاق می گردد. جاي نیز بر موقعیت و شکل آن نام ها دلالت دارد.
در واقع علم جغرافیا شناسنامه توپونیمی به شمار می رود
هر توپونیم بیانگر عنوان رسمی مورد جغرافیایی است و موقعیت و نوع پدیدة جغرافیایی را معین می نماید. امکان دارد واحد توپونیمی داراي مصداق فیزیکی موجود نباشد اما نشانگر موجودیت آن در زمان و مکان دیگري است و نشان دهنده آن است که روزگاري مکانی بدان نام در موقعیتی جغرافیایی موجود بوده است.
