بخشی از مقاله
چکیده
چگونگی توجه داشتن به بناهای با هویت تاریخی در بافت های روستایی و ارتباط بین مردم و بازدیدکنندگان اثر معماری و محیط قرارگیری آن ،درک هر بیننده از این فضاها و نیاز این آثار با ارزش معماری به حفاظت و باززنده سازی خود و محیط قرارگیری آن به عنوان امر ضروری مطرح می سازد. یکی از این آثار با ارزش و فراموش شده خانه حکیم ملاصدرا شیرازی واقع در روستا کهک سی کیلومتری جنوب شرقی قم است. این خانه که محل زندگی حکیم در دوران صفوی بوده هم اکنون در جنوبی ترین قسمت بافت روستایی کهک قرار گرفته و خانه های روستایی اطراف این بنا بدون نظارت و رعایت حریم ساخته شده که سبب ایجاد آشفتگی در اطراف این بنای با ارزش شده است.
ایجاد کاربری جدید در سطحی بالاتر از منطقه به گونه ای که تاریخ گذشته بر بنا و نحوه ی استفاده آن در همان زمان نادیده گرفته نشود و باززنده سازی آن نیز در همان راستا قرار گیرد سبب سرزنده شدن بافت و جذب توریست و سرمایه می شود که این امر از مهاجرت ساکنان این روستا به شهر های اطراف نظیر تهران ،قم ،ساوه جلوگیری می کند.
ایجاد کاربری جدید در این سطح چه در زمان ساخت و چه در زمان بهره برداری باعث اشتغال زایی و رونق اقتصاد و گردش سرمایه های منطقه و رشد این ناحیه می شود.
این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که چگونه می توان با نگاه به گذشته و روح بنا و نحوه استفاده از آن به زنده سازی بافت اطراف بنا کمک کرد؟
مقدمه
هویت را می توان تجلی فرهنگ در محیط دانست زیرا مکانها از انسان معنا می گیرند و انسان نیز مجموعه ای از باورها و اندیشه ها است که فرهنگ او را شکل می دهد .
برای برقراری ارتباط میان هویت و معماری از سخنی از نوربرگ شولتز 1 بهره می برم. شولتز - - 2000 در کتاب »معماری: حضور، زبان و مکان« از امر کیفی در زندگی سخن می گوید و آن را سویه مشترک هستی شناسانه ی میان ما انسانها تعریف می کند و هنر مکان - معماری - را همان چیزی می خواند که ما را به این امر کیفی نزدیک می کند. هنر مکان را می توان همان هویت مکانی و معماری بومی دانست که حضور و وحدت اندیشه و احساس را در آن می توان یافت
امروزه باززنده سازی بناهای تاریخی بی توجه به هویت واقعی بنا و هنر مکان بوده و نحوه استفاده ی کنونی آن در راستای سرزنده سازی بافت بی هیچ ارتباطی با نحوه ی استفاده از کالبد معماری در زمان ساخت آن است.
بدین سان یک اثر با ارزش معماری در صورت مورد توجه قرار گرفتن و جلوگیری از تخریب صد در صدی آن به مرور زمان و شرایط محیطی در بهترین حالت به بنایی با کاربری بی ربط با روح اثر تبدیل می شود و در نتیجه درک مخاطب از بنا ناقص می ماند چرا که مجموع برداشت بیننده از بنا در کنار کالبد معماری جدا از روح حاکم در بنا نیست.
احیای بناها و بافت های با ارزش روستایی در ارتباط مستقیم با زندگی ساکنان و عرصه های اجتماعی و اقتصادی روستا و گذشته بنا می باشد که سلسله مراتبی زنجیره ای با هم دارند و هر جزء ارتباط مستقیمی با کل مجموعه برای تأکید بر ارزش های مکانی از تمام وجوه و موجودیت ها دارد .
شهروندی - گردشگری بومی - منطقه ای - که از دغدغه های زندگی شهری و ماشینی و مشکلات آن به روستا روی می آورد و یا گردشگری که به قصد بازدید از مکان های تاریخی با ارزش که در روستا واقع شده است چند روزی را در آنجا به سر می برد ، در هر صورت بار اقتصادی مثبت برای روستا دارد.
به همین خاطر اجرای طرح های حفاظتی، باززنده سازی، بهسازی و حتی نوسازی با احترام به کالبد و بافت با ارزش روستا جهت ارتباط بهتر مکانی و توسعه صنعت گردشگری، ضروری به نظر میرسد.حال سوالاتی در این خصوص مطرح می گردد که ابتدا می بایست نقش و تأثیر گذشته بناها و مجموعه ها را پذیرفته باشیم.
- 1چگونه می توان با بهره گیری از فضای معنوی حاصل از حضور چندین ساله حکیم ملاصدرا به عنوان بزرگترین فیلسوف شیعه ایرانی و طبیعت بکر کهک بهترین فضا را ، جهت باززنده سازی بافت پیشنهاد داد.
روش تحقیق
حفاظت و باززنده سازی بناها و بافت های با ارزش روستایی و جذب گردشگر و توریسم با نگاهی به صنعت گردشگری در محیط کالبدی، فضایی و فعالیتی روستا انجام تحقیق را بیش از پیش ضرور ی می نماید.روش تحقیق این مقاله توصیفی ،تحلیلی و با بررسی اسناد کتابخانه ای و منابع صورت گرفته است.
این امر ضمن مصاحبه با ساکنان این روستاها، دهیاری ها، بخشداریها و حضور فیزیکی جهت بررسی توانمندی های روستا برای توسعه پایدار صورت گر فته است.
ملاصدرا
محمد بن ابراهیم بن یحیی شیرازی ملقب به صدرالمتالهین و معروف به ملاصدرا از بزرگان فلاسفه اسلامی و از بزرگترین دانشمندان جهان در حکمت الهی و سرآمد حکمای اسلامی است که در سال 979 ه . ق 1572 / م . در شهر شیراز دیده به جهان گشود و در طول عمر پر برکتش هفت سفر حج نموده که اغلب آنها را با پای پیاده طی کرد و در هفتمین سفر بیمار گشت و در سن 58 سالگی و به قولی 70 سالگی در بصره دار فانی را وداع گفت و در همانجا به خاک سپرده شد
ملاصدرا، فقه و معرفه النفس و تفسیر قرآن را نزد شیخ بهایی و حکمت و عرفان را خدمت میرداماد و علوم ملل و نحل را در نزد میرفندرسکی فراگرفت. با توجه به حوزه و گستره علمی فراخ، ملاصدرا منشاء اثر عمیقی بر تاریخ آینده خویش است
تاثیراتی که از فیلسوف و عارف جلیل القدری چون ملاصدرا در جامعه علم و عرفان اسلامی برجای مانده و پس از سالها هنوز جاری و ساریست، هر انسان ژرف اندیش را به شعف و تحسین وامیدارد. او که با مرارت ها و تلاشهای جانکاه معنوی به مقام علمی عظیمی دست یافته، چراغی را در مسیر سلوک به سوی پروردگار روشن کرده است که ذهن و روح هر انسان حقیقت طلب را سیراب و غنی خواهد کرد.
ملاصدرا در کهک
با بررسی اجمالی اعداد حدودی می توانیم حدس بزنیم که سال 1020 هجری قمری میانگین سالهایی که احتمالا ملاصدرا در کهک بوده است و همچنین ، از آنجا که محل خاک سپاری ملاصدرا در بصره می باشد ، تنها رد پای ملاصدرا را در ایران در کالبد خانه وی در کهک می توان جست.
محلی که به آفرینش بزرگترین اثر وی انجامیده و فضای حضور دانش پژوهان فلسفه ایست که از محضر وی در این سال -ها استفاده می کرده اند.
با توجه به منابع مکتوب ، حضور ملاصدرا در کهک محرز است ولی چهار صفه ای که در کهک به عنوان خانه ملاصدرا معروف است بنابردلایل مستند نیست ولی تاریخ بنای اصلی و شکل گیری مجموعه اعم از مسجد کوچک و آرامش محل که خارج از بافت متراکم روستایی بوده ،می تواند به عنوان دلایلی برای حضور شخصیتی که دارای درجات بالایی بوده در این مکان باشد و ملاصدرا بزرگترین شخصیتی است که در تاریخ، در این قریه ساکن شده است .
روستای کهک در منطقه ای از قم قرار گرفته که بهترین آب و هوای منطقه را دارد و در مسیر قم تا کهک به آثار مربوط به دوره های مختلف تاریخی بر می خوریم که نشان از قابلیتهای فراوان منطقه جهت سکونت را داشته و دارد.
برای یافتن خانه ملاصدرا کافی است به انتهای بافت سنتی کهک برویم . با نزدیک شدن به این منطقه، دورنمای گنبدی دیده می شود که با بافت اطراف تفاوت دارد. ساختمان مذکور در داخل یک باغ قرار داشته که هم اکنون قسمت زیادی از آن توسط خانه های همجوار اشغال گردیده است.
از اسنادی که بررسی شده احتمال حضور ملاصدرا را در قریه کهک مسجل میدانیم. سالهای آفرینش عمیق ترین و والاترین اثر عرفانی و فلسفه او یعنی "اسفار اربعه" مطابق با حضور حکیم در کهک است. لذا نمی توان تاثیر محیط طبیعی کم نظیر کهک را در پرورش روح ملاصدرا و پس از آن جاری شدن روح صدرایی را در کهک بویژه خانه وی نادیده گرفت.
روستای کهک
کهک مرکز یکی از بخشهای استان قم، به نام نوفل لوشاتو است که در جنوب این استان قرار دارد و فاصلهی مرکز بخش - کهک - تا قم 37 کیلومتر است. سابقهی بخشداری کهک به بیش از 70 سال میرسد و از نظر جمعیت بعد از بخش مرکزی در مکان دوم قرار دارد. این بخش دارای دو دهستان کهک و فردو و 18روستا است.
