بخشی از مقاله
چکیده
شیخ مصلح الدین سعدي ، چهره هاي متفاوتی از خود ، در ادب فارسی نمایانده است . گاه شاعري است که با روش سهل و ممتنع به وعظ و اندرز می پردازد و گاهی در چهره ي یک عارف لب به سخن می گشاید . زمانی با شور و حرارت ، چونان عاشقی دلسوخته و پاکباز در باب عشق و شور و مستی بی پرده پوشی ، صریح و خوشایند ، رازهاي عاشقی خویش را برملا می کند و در جایی دیگر همانند جامعه شناسی آگاه و متعهد به بیان بازتابهاي سوء اجتماعی عصر خود میپردازد و با به تصویر کشیدن اعمال و رفتار حاکمان ، زاهدان و... مردم فریب با افشاي قصد و اندیشه پلید آنان در جايجاي آثار خود نقاب از چهرة دروغین شان بر میدارد و چون مصلحی اجتماعی با درد عامه مردم همدردي می کند. در این مقاله کلام سعدي را از منظر منتقد اجتماعی عصر خویش ، مورد بررسی و باز بینی قرار می دهیم .
مقدمه
همه نظریه پردازان ادبی بر آنند که هرگونه آثار و کلامی در جامعه به واسطه عوامل و تأثیرات زمان ایجاد میشود و هیچ نویسنده ، شاعر و هنرمند راستینی نیست که اثرش مهر و نشانهي عصر او را بر خود نداشته باشد. درواقع میتوان اجتماع را بستر مناسب و دقیقی براي ایجاد و خلق آثار مختلف دانست. از سویی دیگر این خود ، عامل مهمی است تا بتوان از آثار ادبی یا تاریخی و ... هر دوره به اوضاع اجتماعی ، فرهنگی حتی اقتصادي آن دوران پی برد .
تاریخ سرزمین ایران از دوران نخستین سلسلههاي پادشاهی ، تاریخ غارت و قتلهاي اقوام مختلفی بوده است . هم آنانی که به عنوان پادشاه هم میهنان خود را زیردستان و این خاك پرمهر را میراث بلامنازعه خود میدانستند و هم اقوام بیابانگرد وحشی و نیمه وحشی که کشتار مردمان بیگناه و سوزاندن کتابخانههاي چند هزار جلدي را به بهانههاي واهی و برتري جوییهاي حماقت آور ، در دفتر سیاه افتخارات قومی خود ثبت مینمودند ؛ همه و همه سرزمین ایران و فرهنگ غنیاش را ضعیف ، فقیر و مردمان آن را به اقوامی عقب مانده تبدیل نمود.
در چنین هنگامهییکه بیقین انتقاد بزرگترین جرم محسوب میشود ؛ گروهی که خود را مصلحانجامعه و راهنمایان مردم میدانسته و به معرفت و روش بینی واقعی رسیده بودند؛ چون امور را مطابق با واقعیتها نمیدیدند این امور براي آنان مضحک جلوه مینمود ؛ بنابراین براي افشاي ستمِ ستم پیشگان و نشان دادن چهره کریه شان طنز1 و شوخی را چاشنی کلام خود میکردند و زمین و زمان دنیاي دروغین را به باد تمسخر میگرفتند . سعدي یکی از این بزرگان است که از یک سو به واسطه سیر آفاق و انفس و ژرف نگري در احوال اقوام و ملل مختلف در طی سفرها و از سوي دیگر به جهت تأثیر آموزههاي دینی و اخلاقی همچون جامعهشناسی آگاه ، به تحلیل اعمال مردان سیاست می پردازد و دردهاي اجتماعی را به میدان نقد می کشاند .
