بخشی از مقاله
چکیده
دراین مقاله با هدف معرفی بیشتر و شایسته تر سعدی و سروانتس که هر دو از چهره های ادبی جهانیو دو سلطان سخن در دو حوزه زبانی مختلف هستند و نیز شاهکارهایی را آفریده اند و واقعیات زمانه خود و آرمان هایشان را بیان نموده، اما آن گونه که سزاوار آنهاست شناخته نشده اند، به بررسی تطبیقی جایگاه واقعیت و خیال در گلستان و بوستان سعدی با دن کیشوت سروانتس به روش کتابخانه ای-توصیفیپرداخته شده است. سروانتس در دنکیشوت، با خوددرگیری خیالی ، جامعه را به چالش می کشد و به با این روش به بیان تباهی و فساد جامعه زمانه خویش توجه داشته است.
جامعهای که درگیر خرافههای مذهبی و سنتهای نادرست گذشته است.دنکیشوت همهی نبردهای خیالیاش با دیوها و شیاطین و جادوگران را عین واقعیت میشمرد و آنجا که واقعیت را با خیالات خود در تعارض میبیند، به انکار واقعیت بر میخیزد. سعدی هم نهایت سعی خود را بهکار برده است تا مخاطبانش باور کنند که سفرها و ماجراهایی که نقل میکند نیز برایش رخ داده است.
سعدی در حدود هفتاد حکایت از بوستان و گلستان، البته بیشتر در گلستان، را در وقایع، دخیل نموده است. اکثر این حکایتها چنان پرداخت شدهاند که اگر هم بهراستی رخ نداده باشند، دستکم باورپذیر بهنظر میرسند. اما در این میان حکایتهایی هستند بیشتر به داستانهای خیالی دنکیشوت شبیهاند. بوستان و گلستان و دن کیشوت گویای واقعیت های تلخ زمان خودشان هستند و هر دو در این خصیصه مشترک هستند اما جایگاه واقعیت در بوستان برتر است و در مقابل چایگاه خیال در دن کیشوت پر رنگ تر است.
.1 مقدمه
.1-1 بیان مسئله
با توجه به تغییرات و تحولات دنیای کنونی که بر ادبیات هم بی تاثیر نبوده، عناوین کلی مفهوم و جایگاه خود را تا حدود زیادی از دست داده اند، دیگر ادبیات به مفهوم عام و کلی جایگاه چندان مطلوبی ندارد، زیرا شاخه های متعددی به وجود آمده است که یکی از آنها شاخه ی ادبیات تطبیقی می باشد. ادبیات تطبیقی محکی است که با یاری آن می توان جایگاه ادبیات ملی یک کشور را روشن نمود. تنها در پرتو مقایسه می توان به اشتراکات و اختلافات ادبیات ملل و آرمان ها و اندیشه های بزرگان جهان پی برد و جایگاه ادبیات ملی را تثبیت کرد.
در طول تاریخ زندگی آدمی، از دیر باز انسان هایی از پرده حجاب جوامع بشری ظهور کرده اند که با اندیشههای ناب خویش، نقطه تحولی در محیط زندگی اجتماعی خویش بوده اند. اینان در زمان های گذشته، با آن همه مشکلات و در عین فقدان مآخذ اطلاعاتی و وسایل کمک آموزشی مورد نیاز، به طور معجزه آسا توانسته اند در جامعه نفوذ کرده و خواص و عوام را متأثر از کلام خود گردانند. در این مقاله، سخن از سعدی و سروانتس است که سعدی با دو کتاب گلستان و بوستان و سروانتس با کتاب دن کیشوت در آسمان ادب زبانزدند.
.2-1 اهمیت و ضرورت تحقیق
در کتاب های گلستان و بوستان سعدی و دن کیشوت سروانتس مطالب اخلاقی و تربیتی به خوبی نشان داده شده است. سعدی و سروانتس با کلامی بسیار شیرین و فصیح در واقع سخنگوی واقعی زندگی و اخلاق هستند و باب زندگی را همراه با تصویرهای روشن در پیش روی ما گشودهاند و با توجه به امکانات جامعه و توانایی های موجود در یک انسان به بیان راه کارها می پردازند.
این دو شهسوار سخن با اندیشه خلاق خویش، هرکه را و هر چه را که در مشاهدات و دیدار و شنیدار از شهرها و مردم مختلف تجربه کرده اند با قلمی شیوا و جذاب و توأم با مضمون های اخلاقی، اندرزگونی، پارسایی، اجتماعی، حکمی و سیاسی و به ویژه تربیتی، بر روی ورق آورده و دنیای واقعی را با دنیای مجازی، آنچنان ترکیب نموده اند که دنیای آرمانی، پر از انسان دوستی، گذشت و مهربانی را ترسیم کرده است که در پی آن آشنا و بیگانه لب به ستایش آنها گشوده اند و آنها را به عنوان یک معلم اخلاق نقد کرده اند، و در نهایت، تقدیر را بر آنها نثار می کنند.
فکر پاک و اندیشه زلال این دو در کلامشان پیداست. نفوذ کلامشان در پروردن و خلق حکایات و داستان ها طوری است که با خواندن یا شنیدن هر کدام،تصویری جذَاب و ماندنی، همراه با تأثیر اخلاقی در بستروجود آدمی برجای می گذارد. و فرد متأثر از آن به وجد می آید. و این همان ربایشی است که روانشناسان نیز به آن اقرار دارند. وقتی داستان و حکایتی دهان به دهان می گردد، واژه ها با ابزار جادویی جابه جا می شوند ماندگاریش جاودانه میگردد.
از آنجایی که سعدی استاد سخن است، برای شاساندن بهتر وی به سایر ملل جهان لازم است با چهره های مشهور دنیا و تا حدودی همسنگ با خودش مقایسه شود و به همین صورت فارسی زبانان نیز چهره های ادبی جهان را بشناسند و به اهمیت ادبیات خودشان در این مقایسه پی ببرندو از مفاهیم مشترک و والای انسانی آگاه شوند.
.3-1 پیشینه تحقیق
نخستین بار، پژوهشگران فرانسوی بودند که اصطلاح »ادبیات تطبیقی« را در تحقیقات ادبی رواج دادند. در سال 1828میلادی ویلمن در دانشگاه سورین، در درس تاریخ ادبیات فرانسه،از تأثیر ادبیات انگلیسی و ایتالیایی بر ادبیات فرانسه سخن گفت. او در مجموعه سخنرانیهای خود در سال 1838، برای اولین باربه کار گرفت. × اندکی بعد، استاد لین کوپربه دلیل این که کلمه ادب در زبان فرانسه معنای هنر زیبا را هم افاده می کرد، ترجیح داد به جای استفاده از اصطلاح »ادبیات تطبیقی«، اصطلاح »بررسی ادب تطبیقی« یا »بررسی مقایسهای ادبیات« را به کار گیرد. همچنین پل وان تیگم فرانسوی، ترجیح می داد به جای »ادبیات تطبیقی« اصطلاح »ادبیات مقایسه ای جدید«را به کار گیرد
ماریوس فرانسوا گیار اصطلاح »تاریخ روابط بین المللی ادبیات« را ترجیح می داد - همان: - 24، اما ازاین میان، اصطلاح »ادبیات تطبیقی« توسط ویلمن مطرح گردید و پل وان تیگم بعد ازاو این اصطلاح را در کتابهای خود بکار گرفت و جنبه عمومی تری پیدا کرد و امروزه نیز همین اصطلاح شایع است
اگر چه شروع علمی ادبیات تطبیقی در جهان معاصر با فرانسویان بود، اما سهم آلمان در رواج و گسترش ادبیات تطبیقی در جهان معاصر، بسیار فراوان است. در آلمان، ادبیات تطبیقی شکل و قالب جدیدی به خود گرفت و در آنجا بود که به معنای امروزی آن استعمال گردید.
در سال 1887مارکس کخ آلمانی، با انتشار مجله » ادبیات تطبیقی« که تا سال 1910میلادی با اشکال مختلف منتشر می گردید، ادبیات تطبیقی علمی را که موضوع آن بررسی تأثیرات و روابط ادبی است، بنیان نها
همچنین در آلمان پژوهشگری به نام کاسبرمرهوف از اولین کسانی بود که متوجه اهمیت فراوان ادبیات تطبیقی در تحقیقات دانشگاهی گردید. وی در این زمینه تلاشهای فراوانی نمود
در کشورهای انگلیس و ایتالیا ادبیات تطبیقی با اقبال چندانی روبرو نشد و جایگاه ویژه ای در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی این کشورها پیدا نکرد.
حرکت تألیفی اروپاییان در زمینه ادبیات تطبیقی فراوان بوده و هست، اما برشمردن همه نویسندگان وکتابهای گوناگون در این وجیزه نمی گنجد. فقط جهت مزید اطلاع شاید بتوان گفت کتاب ادبیات تطبیقی رویکردها، شیوه ها و مقایسه ها، تألیف »استفان توتوزی دوزبتنگ« در اواخر سال 1998، آخرین کتاب جامع و کاملی است که در زمینه ادبیات تطبیقی به زبان انگلیسی منتشر شده است.
این کتاب جایگاه ویژه ای در شرق وغرب عالم نزد محققان ادبیات تطبیقیخصوصاً و ادبیات عموماً پیدا کرده است اما در خصوص این عنوان تا کنون هیچگونه کار تحقیقی مستقلی صورت نگرفته است البته معاونت فرهنگی مؤسسه شهر کتاب دراردیبهشت ماه امسال - 1393ش - همایشی را با موضوع سعدی و سروانتس برگزار نمود که حاصل آن چند سخنرانی بود و افرادی که به ادبیات هر دو ملت و ادبیات جهان آشنایی داشتند در این همایش شرکت کرده بودند از جمله آقای ضیاء موحد، شاعر و منطقدان، پس از بازگو کردن بخشهایی از »دن کیشوت« گفت: در فضای وب حتی یک مقاله درباره سعدی و سروانتس نیست.
.2 بحث
.1-2 واقعیت و خیال در گلستان و بوستان
تاکید سعدی بر این است تا نشان دهد سخنش واقعیت دارد و سعی خود را بهکار برده است تا مخاطبانش باور کنند که سفرها و ماجراهایی که نقل میکند نیز برایش رخ داده است. سعدی در حدود هفتاد حکایت از بوستان و گلستان، و البته بیشتر در گلستان، خود را به تعبیر فروغی در وقایع، » دخیل نموده« است. اکثر این حکایتها چنان پرداخت شدهاند که اگر هم بهراستی رخ نداده باشند، دستکم باورپذیر بهنظر میرسند. اما در این میان حکایتهایی هستند که یا با شواهد و قرائن تاریخی و جغرافیایی جور در نمیآیند، یا اصولا معقول و باورپذیر به نظر نمیرسند که باید آن ها را خیالی تلقی کرد
