بخشی از مقاله
عوامل موثر بر گزارشگري پايداري شرکت ها
خلاصه
اين مقاله به بررسي عوامل پايداري و گزارشگري پايداري شرکت از طريق مروري بر تحقيقات جاري در زمينه گزارشگري مسئوليت اجتماعي شرکت و پايداري ميپردازد. توجه به موضوع اثر محيطي و اجتماعي فعاليت هاي سازماني در سطح بين المللي در حال رشد است . يک راه مهم که از طريق آن سازمان ها تلاش ميکنند تا اين تقاضاها را تأمين نمايند، گزارشگري پايداري شرکت ها است . پايداري داراي سه بعد اساسي است :١)قابليت سوددهي اقتصادي ٢)مسئوليت اجتماعي٣)مسئوليت محيطي، اگرچه ممکن است بين اين ابعاد توازن و همگوني وجود داشته باشد، اما عموماً مسئوليت و پاسخگويي اجتماعي(کارکنان ، جامعه و ساير ذينفعان ) و محيطي باعث افزايش اعتماد به سازمان و در نتيجه به ايجاد حس مطلوب براي تجارت و کسب و کار منجر مي شود. به هرحال نمي توان مسئوليت اجتماعي و محيطي را از قابليت اقتصادي جدا دانست .
سازمان هايي که توسعه پايدار را جهت ايجاد ارزش افزوده براي سازمان و ساير ذينفعان ، درک کرده و پذيرفته اند، معمولاً به همه ابعاد فوق توجه داشته و اقداماتي انجام داده اند.
عوامل داخلي گزارشگري پايداري شامل اندازه شرکت و عملکرد مالي، عملکرد اجتماعي و زيست محيطي و ساختار مالکيت ميباشند.تحقيق روي عوامل بيروني گزارشگري پايداري عمدتاً ابعاد درمعرض ديد قرار گرفتن شرکت يا گروه فعاليت ، کشور مبدأ و الزامات قانوني را پوشش مي دهد.نتيجه گيري روي عوامل گزارشگري پايدارپذيري نشان ميدهد تنها عامل دروني که به طور غيرمغاير اثر مثبت روي گزارشگري پايداري دارد، اندازه شرکت است . همچنين انتشار رسانه اي و فشار ذينفعان به عنوان عوامل بيروني نيز به صورت غيرمغاير داراي اثر مثبت روي گزارشگري پايداري هستند زيرا متغير اندازه مي تواند بدين صورت تلقي شود که با در معرض ديد قرار گرفتن شرکت داراي پيوند است . در مجموع پژوهش نشان مي دهد يک اريبي به سمت متغيرهاي مرتبط با اندازه شرکت و عملکرد مالي و اقتصادي وجود دارد.
کلمات کليدي: پايداري، توسعه پايدار، گزارشگري پايداري، عوامل پايداري، حسابداري پايداري
١. مقدمه
توجه به موضوع اثر محيطي و اجتماعي فعاليت هاي سازماني در سطح بين المللي در حال رشد است . به هر حال حسابداري و گزارشگري مالي سنتي به اندازه کافي نميتواند نيازهاي اندازه گيري اين اثرات را برآورده سازد. بنابراين نياز به گزارشگري گسترده تر در سازمان ها احساس ميشود. مجموعه متنوع از ذينفعان (شامل کارکنان ، مشتريان ، تأمين کنندگان ، اعتباردهندگان ، گروه هاي حامي و صاحب منصبان عموم ) منافع اجتماعي، زيست محيطي و اقتصادي مختلفي را دنبال مي - کنند که موفقيت يک سازمان را تعيين ميکنند.
يک راه مهم که از طريق آن سازمان ها تلاش ميکنند تا اين تقاضاها را تأمين نمايند، گزارشگري پايداري شرکت ها است .اصطلاح پايداري ٢ شرکت ها، از مفهوم وسيع تري تحت عنوان توسعه پايدار٣ شکل گرفته است . تعاريف متعددي براي مفهوم توسعه پايدار وجود دارد اما تعريفي که مورد توافق اکثريت قرار گرفته است ، تعريفي است که توسط کميته جهاني محيط زيست و توسعه ٤ بيان شده است . اين کميته توسعه پايدار را اين گونه تعريف مي کند: "توسعه اي که نيازهاي نسل فعلي را برآورده سازد بدون آنکه توانايي و حق نسل آتي را در تامين نيازهايش از محيط زيست و منابع طبيعي به مخاطره اندازد". از اين تعريف مي توان به موارد زير اشاره کرد:
١- درنظر گرفتن عواقب تصميمات اقتصادي بر محيط زيست طبيعي ،توسعه اقتصادي و موقعيتهاي اجتماعي که مردم در آن به زندگي و کسب و کار مشغولند و
٢- حصول اطمينان از اينکه ظرفيت مولد اين منابع به طور جبران ناپذيري آسيب نبيند و منابع به مراتب سريع تر از تجديد آنها به اتمام نرسند.
از منظري ديگر هيأت تجارت جهاني توسعه پايدار٥ اين گونه توضيح مي دهد:"توسعه پايدار يک فعاليت همزمان براي رونق اقتصادي، کيفيت زيست محيطي و عدالت اجتماعي مي باشد". از اين تعريف چنين برميآيد که امروزه رسالت سازمان ها و شرکت ها چيزي فراتر از کسب سود و افزايش ثروت سهامداران است . امروزه شرکت ها نه تنها بايد رضايت سهامداران خود را جلب کنند، بلکه بايد به ساير ذينفعان از جمله گروه هاي اجتماعي، نهادهاي حامي محيط زيست و... توجه خاص داشته باشند.
افشاي اطلاعات پايداري شرکت هاي خصوصي با هدف افزايش شفافيت ، ارتقاء ارزش برند، حسن شهرت و مشروعيت ، توانايي بهينه کاوي در برابر رقبا، علامت دهي رقابت پذيري، انگيزش کارکنان و حمايت از فرايندهاي کنترل و اطلاعات شرکت صورت ميگيرد[٢].
علاوه بر اين گزارشگري پايداري به طور فزاينده به عنوان عاملي مهم براي بهبود پايداري شرکت شناخته ميشود.
امروزه اهميت مفهوم پايداري با توجه به ابعاد مختلف آن به اندازه اي است که سازمان ها و نهادهاي زيادي در سطح جهان به اين موضوع توجه دارند. فدراسيون بين المللي حسابداران ٦(CAFI) نيز در نشست هاي اعضاي خود به اين موضوع توجه ويژه اي داشته و حتي چارچوب نظري نيز براي مفهوم پايداري تعريف کرده است [٣].
هرچند حسابداري و گزارشگري با محوريت پايداري در تجارت و دانشگاه به طور فزاينده اي مورد توجه قرار گرفته است ، ولي تمرکز ما بر مبحث گزارشگري است زيرا افشاء و گزارشگري داخلي و خارجي اطلاعات پايداري مستقيماً در عرضه منابع حياتي ک شرکت از ذينفعان مختلف دخيل است [٤].
٢.مروريبرادبياتپژوهش
از يک منظر تاريخي، توسعه و تمرکز گزارشگري با محوريت پايداري و توسعه پايدار چندين بار جابجا شده است . در دهه ١٩٧٠ گزارشگري مالي سنتي در کشورهاي غربي در برخي از مواقع از طريق گزارشات اجتماعي اضافي تکميل مي گرديد. در دهه ١٩٨٠ اين تمرکز به سمت موضوعات زيست محيطي از قبيل توليد ضايعات و آلودگي جابجا شد و اغلب جايگزين اولويت گزارشگري اجتماعي گرديد. در پايان دهه ١٩٩٠ گزارشگري در حوزه تحقيقاتي و اجرايي به طور فزاينده شروع به توجه همزمان به ابعاد زيست محيطي و اجتماعي در يک گزارش مشترک نمود که اغلب جداي از گزارشات مالي سنتي منتشر مي گرديد. اين روند مي تواند به طور مستقيم با توسعه تدوين داوطلبانه استاندارد از طريق الگوي گزارشگري جهاني مرتبط باشد[٥و٦].
امـــروزه الگـــوي گزارشـــگري جهـــاني بـــه عنـــوان اســـتاندارد جهـــاني حقيقـــي بـــراي گزارشـــگري پايـــداري در نظــر گرفتــه مــي شــود. درهرصــورت علــي رغــم تــلاش هــاي اســتانداردگذاري، تفــاوت هــايي قابــل ملاحظــه بــين شــرکت هــا از محــيط هــاي نهــادي مختلــف بــا توجــه بــه محتــوا و کيفيــت گزارشــات پايــداري بــاقي مانــده اســت کــه بيــانگر تنــوع در منــافع دانشــگاهي جهــاني نيــز مــي باشــد. بــا ايــن حــال ادبيــات مربوطــه همچنــان از نظــر تعدادي محدود بوده و هيچ بررسي قابل ملاحظه اي از توسعه هاي اخير تاکنون ارائه نشده است [٧].
در کنفرانس "منشور زمين " سازمان ملل متحد در سال ١٩٩٢ موضوع توسعه پايدار در سراسر جهان وارد جريان اصلي شد و برنامه هاي پايداري در بسياري از نقاط جهان متداول گرديد[٨].
ديليک ٧ و هوچرتس ٨ (٢٠٠٢) پايداري شرکت را به عنوان اجابت نيازهاي ذينفعان مستقيم و غير مستقيم يک شرکت تعريف کردند بدون اينکه توانايي اجابت نيازهاي ذينفعان آتي آن شرکت مورد مصالحه قرار گيرد. براي دستيابي به اين هدف شرکت ها بايد اساس سرمايه زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي خود را حفظ نمايند[٩].
لوزانو٩ و هو اي سينگ ١٠(٢٠١١) چشم اندازي به مراتب آرماني تر در مورد پايداري را با وارد کردن يک بعد چهارم زمان که متمرکز بر چشم انداز کوتاه ، بلند و بلندمدت تر است ، ارائه نمودند. آنها اظهار نمودند که روابطي پويا و همزمان دربين ابعاد سه گانه نه تنها در نقاطي معين از زمان بلکه در طول زمان وجود دارد. در نتيجه تمامي چهار بعد شامل زمان در اين معادله رابطه دارند. همانگونه که از اين بيانات ديده مي شود، پايداري و مسئوليت اجتماعي شرکت به تدريج يکديگر را پوشش داده اند و لذا اين بررسي ادبيات گزارشگري پايداري و گزارشگري مسئوليت اجتماعي شرکت را به عنوان مفاهيمي يکسان مورد توجه قرار داده است [٠١].
اخيرًا مطالعاتي در زمينه گزارشگري با محوريت پايداري انجام شده است که عمدتاً با تمرکز خاص روي موضوعات حسابداري و نه گزارشگري انجام شده اند. اين بررسيها به سه دليل محدود هستند: روشي مناسب براي بررسي ادبيات را ارائه ننموده بودند، به مجلات يا حتي مقالات بسيار کمي محدود شده اند و يا آنها به طور خاص روي موضوعات منحصر به فرد تمرکز کرده اند. با شروع کار از ادبيات ١٩٧٠آقاي فيفکا (٢٠١٣) تحقيقات تجربي روي گزارشگري مسئوليت اجتماعي شرکت را بررسي و آزمون کرده که آيا پژوهشگران از مناطق مختلف رويکردهاي روش پژوهشي مختلفي را بکار گرفته و نتيجتاً به نتايج متفاوتي رسيده اند يا خير؟[٠٠].
همچنين فيفکا (٢٠١٢) هدف ارائه شناخت از ترتيب زماني توسعه و ويژگي هاي تحقيقات تجربي روي گزارشگري با محوريت پايداري در ٤٠ ساله گذشته را دنبال نمود[٠٢].
٣. پايداريوتوسعهپايدار
شناسايي و ظهور دولت ها و سازمان هايي که به سمت پايداري و توسعه پايدار سوق پيدا کرده اند، در حال تغيير دادن محيط و فرهنگ تجارت است . در اين مورد، چالش جهاني، حصول اطمينان از اين است که توسعه پايدار سازمان ها بتواند:
١)فرسايش قبلي منابع طبيعي را برگشت دهد و ٢)عملکرد اقتصادي، محيطي واجتماعي را بهبود بخشد.
پايداري داراي سه بعد اساسي است :١)قابليت سوددهي اقتصادي ١١ ٢)مسئوليت اجتماعي ٣١٢)مسئوليت محيطي اگرچه ممکن است بين اين ابعاد توازن و همگوني وجود داشته باشد، اما عموماً مسئوليت و پاسخگويي اجتماعي(کارکنان ، جامعه و ساير ذينفعان ) و محيطي باعث افزايش اعتماد به سازمان و در نتيجه به ايجاد حس مطلوب براي تجارت و کسب و کار منجر ميشود. به هرحال نميتوان مسئوليت اجتماعي و محيطي را از قابليت اقتصادي جدا دانست . رشد و سودآوري، ثروت و شغل ايجاد مي کند و سازمان ها بايد به توليد کالا و خدمات مورد نياز مردم ادامه دهند و براي ادامه دادن يک فعاليت و ضرورت اقتصادي، سازمان ها بايد به جنبه هاي محيطي و اجتماعي به عنوان بخشي از فعاليت اطمينان بخشي در مورد افزودن ارزش سازمان و ثروت ذينفعان آن توجه داشته باشند.درک چشم انداز پايداري و توسعه پايدار، اولين مرحله در قابليت چگونگي استفاده از اين آگاهي در منتفع ساختن سازمان ها و ذينفعان آنها مي باشد.
نقطه آغازين براي هر بررسي روي گزارشگري مسئوليت اجتماعي شرکت يا پايداري در مفاهيم هنجاري از مسئوليت اجتماعي شرکت و پايداري نهفته است . به منظور ارائه يک نقطه ارجاعي روشن آخرين تعريف مسئوليت اجتماعي شرکت که توسط کميسيون اروپا ارائه شده است را بيان ميکنيم که طبق آن مسئوليت اجتماعي شرکت مسئوليت يک شرکت در خصوص آثار آن بر روي جامعه براي يکپارچه کردن حقوق اجتماعي، زيست محيطي، اخلاقي، انساني و نگرانيهاي مصرف کننده در مورد استراتژي اصلي و عمليات تجاري شرکت است [٠٣و٠٤].
به طور کاملاً مشابه ٢٦٠٠٠ CSOکه استانداردي جهاني براي مسئوليت اجتماعي است ، مسئوليت اجتماعي را به عنوان مسئوليت يک سازمان در برابر آثار تصميمات و فعاليت هايش روي جامعه و محيط زيست از طريق رفتار اخلاقي و شفاف عنوان نموده است در حاليکه مستقيماً به حداکثرکردن مشارکت براي توسعه پايدار به عنوان هدفي هنجاري براي يک سازمان اشاره دارد. اين تعاريف پيوندهاي مستقيم به تفکر پايداري برقرار مي نمايند[٠٥].
٤.مفاهيم پايداري
در پي بيان تاريخي کميسيون جهاني محيط زيست و توسعه ، که عدالت درون و بين نسلي را در مرکز تفکر قرار داد،به دنبال
توسعه مفهوم پايداري مفاهيم زير در ادبيات مالي و حسابداري شکل گرفتند:
حسابداري پايداري:عبارت است از روش هاي طراحي شده براي کمي کردن ، ثبت و تجزيه و تحليل اثر فعاليت هاي اقتصادي بر محيط زيست و ذينفعان اجتماعي از ديدگاه مالي.
گزارشگري پايداري: عبارت است از تلاش براي اطلاع رساني اهميت تأثير پايداري بر ذينفعان از طريق فرم گزارش قابل دسترس براي عموم .
اطمينان بخشي پايداري: عبارت است از اظهار نظر يک شخص خبره مستقل در مورد معقول بودن گزارش پايداري.
مديريت پايداري: عبارت است از فعاليت هاي سازماني مرتبط با شناسايي اثرات و چالش هاي کليدي پايداري و مديريت اثربخش آنها به منظور کاهش محدوده ريسک .
بر اساس چنين مفاهيمي، عملکرد خاص شرکتي در حوزه پايداري و مسئوليت اجتماعي شرکت از طريق حسابداري پايداري سنجيده مي شود.حسابداري با محوريت پايداري شامل مديريت اطلاعات و روش هاي حسابداري است که هدف ايجاد داده هاي با کيفيت بالا براي حمايت از تصميم گيري داخلي در جهت پايداري شرکت را دنبال مي نمايد. بر اساس داده هاي حسابداري قابل اعتماد، گزارشگري با محوريت پايداري ارائه شده و اطلاعات در مورد وضعيت و پيشرفت پايداري شرکت ها براي ذينفعان دروني و بيروني از طريق ابزارهاي گزارشگري تعريف شده فراهم ميگردد[٢].
٥.گزارشگري پايداري شرکت ها
هرچند حسابداري و گزارشگري با محوريت پايداري در تجارت و دانشگاه به طور فزاينده اي مورد توجه قرار گرفته است ، ولي تمرکز ما بر مبحث گزارشگري است زيرا افشاء و گزارشگري داخلي و خارجي اطلاعات پايداري مستقيماً در عرضه منابع حياتي يک شرکت از ذينفعان مختلف دخيل است . از اين منظر حسابداري با محوريت پايداري مشارکتي غير مستقيم ايجاد مي کند زيرا هدف اوليه آن سنجش داخلي عملکرد پايداري سازمان بوده لذا به عنوان زيربنايي براي گزارشگري با محوريت پايداري است [٨].
رويه جاري گزارشگري با محوريت پايداري در اصل ماهيتي داوطلبانه دارد به گونه اي که شرکت ها در تجربه کردن اين افشاي اطلاعات قابل انعطاف هستند[٠٦].
در پرتو اين اختيار عمل ، رويه گزارشگري شرکت به عناوين زيادي براي گزارشات فعلي (از قبيل گزارش شهروندي شرکت ، گزارش مسئوليت اجتماعي شرکت ، گزارش توسعه پايدار، گزارش بهاي توسعه ، و گزارش پايدارپذيري) سوق يافته است که اين نيز اشاره به شباهت هاي مفاهيم هنجاري مسئوليت اجتماعي شرکت و پايداري گفته شده در بالا دارد. در حال حاضر حرکت و فعاليت هاي روز افزوني به سوي گزارشگري چندبعدي و اخيرًا حتي گزارشگري يکپارچه وجود دارد، که اطلاعات پايداري را به همراه اطلاعات مالي سنتي در يک گزارش واحد براي ارائه تصويري آرماني از ارزش آفريني در طول زمان يکپارچه نمايد
.[07]
با اين حال گزارشگري يک بعدي (براي مثال گزارشات زيست محيطي، گزارشات مالي) همچنان موجود مي باشند. در هر صورت صرفاً گزارشاتي که به طور همزمان شامل هر سه بعد پايداري هستند مي توانند به درستي به عنوان گزارشگري پايداري مورد توجه قرار گيرند در حاليکه گزارشات تک بعدي به ندرت با محوريت پايداري هستند زيرا آنها فقط ابعاد خاصي از پايداري را پوشش مي دهند. از اين نظر مواردي که گزارشات پايداري ناميده مي شوند نيز اغلب ابعاد مهمي را مستثني کرده اند به ويژه از بعد اقتصادي که معمولاً در گزارشات سالانه جداگانه افشا مي شوند[٠٧]. ادبيات گزارشگري پايداري اين عدم يکنواختي در اصطلاحات را منعکس مي نمايد. اين ممکن است بدين دليل باشد که رهنمودهاي گزارشگري پايدرپذيري مايل به ايجاد تقسيم بندي در بين ابعاد پايداري بوده در حاليکه پيوستگي دروني را از يک منظر کلي درنظر مي گيرند[٠٨]. در اينجا مجددًا رهنمودهاي الگوي جهاني گزارشگري به عنوان استانداردي مناسب راهبري طرح گزارشگري پايداري مورد پذيرش قرار مي گيرد. اين رهنمودها تمامي عناوين ذکر شده براي گزارشات مربوطه را پوشش داده و استانداردي چندجانبه براي گزارشگري غيرمالي ارائه مي نمايد که مي تواند به صورت داوطلبانه توسط انتشاردهندگان گزارشات مربوطه براي کسب استانداردي مشخص در اين زمينه ، مورد استفاده قرار گيرند. بنابراين الگوي جهاني گزارشگري به عنوان شبکه اي از کارشناسان از گروه هاي ذينفع مختلف ، هدف ارائه چارچوبي از مفاهيم ، زبان يکسان ، شاخص ها که به صورت جهاني مورد اشتراک قرار مي گيرد را دنبال مي نمايد تا به طور شفاف و روشن درباره پايداري گزارش نمايد[٠٩].
در هر صورت الگوي گزارشگري جهاني روي موضوعات اجتماعي و زيست محيطي متمرکز مي باشد در حاليکه فقط تعدادي محدود و در عوض کلي از شاخص هاي اقتصادي را پوشش مي دهد و مقررات تفصيلي تر براي گزارشگري بر موضوعات اقتصادي را به چارچوب هاي مقرراتي موجود براي گزارشگري مالي ميسپارد (از قبيل اصول عمومي پذيرفته شده حسابداري آمريکا و استانداردهاي گزارشگري مالي بين المللي)[٠٩].
به صورت جامع ميتوان کليت و روابط مفاهيم پايه و اصطلاحات مربوط به گزارشگري پايداري را به صورت ذيل در جدول شماره ١ نشان داد:
چارچوب نظري پايداري فدراسيون بين المللي حسابداران ، همه جنبه هاي پايداري را در جهت اهداف سازمان که دادن ارزش پايدار به ذينفعان است ، ادغام ميکند.چارچوب نظري چهار بعد(ديدگاه ) را در گردهم آوردن تمامي مناطق بحراني که براي مديريت موفق يک سازمان پايدار مد نظر هستند، بيان ميکند(شکل شماره ١).
اين ابعاد عبارتند از: استرتژي کسب و کار(تجارت )١٥، مديريت داخلي ١٦، سرمايه گذاران مالي ١٧ و ساير ذينفعان .
استراتژي تجارت
مديريت داخلي
سرمايه گذاران مالي
ساير ذينفعان
سازمان هايي که توسعه پايدار را جهت ايجاد ارزش افزوده براي سازمان و ساير ذينفعان ، درک کرده و پذيرفته اند، معمولاً به همه ابعاد فوق توجه داشته و اقداماتي انجام داده اند. گروه هاي مختلف حسابداران حرفه اي ممکن استعلاقه و توجه بيشتري به بعد خاصي از چارچوب نظري داشته باشند به عنوان مثال حسابداراني که در سطوح بالاي مديريتي مشغول به فعاليت هستند، ممکن است به بعد استراتژي تجارت تمرکز بيشتري داشته باشند. بنابراين تمام حسابداران بايد بدانند که موفقيت در تمام فعاليت ها به اقدامات و عملکردي که در سطح استراتژيک انجام مي شود، بستگي دارد. حسابداران حرفه اي شاغل در اجراي نقش هاي مربوط به مديريت (ازجمله برنامه ريزي، بودجه ريزي، سنجش عملکرد و نقش هايي از قبيل تحليلگر مالي)، ممکن است به بعد مديريت داخلي توجه داشته باشند و افرادي که مسئول تهيه گزارش هاي مالي و تجاري هستند يا خدمات حسابرسي و اطمينان بخشي انجام مي دهند، ممکن است ابعاد سرمايه گذاران و ساير ذينفعان در نظر آنها مورد استفاده بيشتري داشته باشد.
ابعاد چارچوب نظري پايداري به اختصار شرح داده مي شود:
الف )استراتژي کسب و کار(تجارت )-گرفتن يک رويکرد استراتژيک : چارچوب نظري بر اهميت اتخاذ يک رويکرد استراتژيک و راهبردي تأکيد دارد. به طوري که توسعه پايدار بخشي از مباحث راهبردي، خواسته ها و اهداف سازمان است و با مسئوليت پاسخگويي و مديريت ريسک يکپارچه شده است . اطمينان از اينکه توسعه پايدار در يک سطح استراتژيک به صورت برجسته نمايان شده ، تنها راهي است که مي توان يقين حاصل کرد که توسعه پايدار با همه ي بخش هاي چرخه ي مديريت ، برنامه ريزي، اجرا و کنترل عملياتي سازمان يکپارچه و همگون شده است .تنها با داشتن يک رويکرد استراتژيک تجاري مي توان توسعه پايدار را به عنوان بخشي از عمليات تجاري سازمان تلقي کرد. ب )مديريت داخلي: يکي ديگر از ابعاد چارچوب نظري پايداري فدراسيون بين المللي حسابداران ، بعد مديريت داخلي است که براي کمک به سازمان جهت دستيابي به استراتژي، اهداف
