بخشی از مقاله
چکیده:
حسابداری محیط زیست ابزاری برای دستیابی به توسعه پایدار،حفظ روابط مطلوب با جامعه وبکارگیری فعالیت های موثروکارا در حفاظت ازمحیط زیست می باشد. هدف پژوهش بررسی نظری لزوم معرفی و استفاده از اطلاعات حسابداری محیط زیست در گزارشگری مالی صنایع خودرو ساز و سودمندی های این اطلاعات برای گروههای مختلف استفاده کننده از اطلاعات مالی است.
روش انجام تحقیق در این پژوهش روش پژوهش کتابخانه ای - قیاسی - استقرایی می باشد. جامعه آماری این تحقیق شرکت شامل مدیران ارشد - کارشناسان مالی- رئیس حسابداری - شرکت ایران خودرو - سایپا- بهمن به تعداد 104 نفر می باشد که 88 درصد مذکر و 22 درصد مونث می باشد. برای تعیین حجم نمونه آماری نیز از فرمول کوکران استفاده گردید که با توجه به تعداد جامعه آماری 82 نفر به عنوان نمونه در نظر گرفته شد.ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرشسنامه است که با توجه به ادبیات تحقیق طراحی شده است جهت تجزیه و تحلیل پرسشنامه از مقیاس اندازه گیری پنج گزینه ای - لیکرت - استفاده شده است.
فرضیات تحقیق با استفاده از روش آزمون T یک نمونه و آمار توصیفی مورد بررسی قرار گرفت. نرم افزار آماری مورد استفاده در این پژوهش نیز SPSS می باشد . طی آزمون فرضیه ها ثابت شد که از دیدگاه نظری اطلاعات حسابداری محیط زیست دارای ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی است و همچنین اطلاعات سودمندی در اختیار استفاده کنندگان گزارشات مالی قرار می دهد
حسابداری محیط زیست اطلاعاتی رافراهم می کندکه درامرارزیابی، عملکرد کنترل ،تصمیم گیری وگزارشگری به مدیران کمک میکنند درابتدای به وجودامدن مباحث مربوط به حسابداری محیط زیست شرکتهاتمایلی به افشای زیانهای وارده به محیط زیست درصورتهای مالی خودنداشتندامابراثر مرورزمان وافزایش میزان خسارتها،شرکتها ناگزیر به رعایت این مسائل شدند.
مقدمه:
رابطه بین انسان و محیط زیست پیوسته امری پیچیده بوده است؛ انسان هم جزئی از طبیعت و هم مستقل از آن است؛ دیدگاه کلی علم آن است که انسانها به واسطه انتخاب طبیعی تکامل یافته اند ولی از دیدگاه فناوری، انسانها، محیط زیست را شکل می دهند؛ درعین حال می توانند آن را مشاهده و ثبت کنند . این مشاهده و ثبت شامل محیط زیست و آثار انسان بر محیط زیست نیز می شود.
علاقه ی زیادی به حفاظت محیط زیست درتمام سطوح وجود دارد که این امر با صدور مقررات زیست محیطی در بسیاری ازکشورها نمود یافته است . دولتها برای جلوگیری از تخریب محیط زیست در جستجوی راه حل های جدید هستند . واضح است که حفاظت محیط زیست به سیستم مدیریتی مستقل نیاز دارد . سیستم اطلاعات حسابداری نیز به عنوان یکی از بخش های مهم سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش بسزایی در ارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا نماید .
حرفه ی حسابداری می تواند اطلاعات مناسبی رابا افشای مناسب چگونگی ارائه داراییها و بدهی های زیست محیطی و چگونگی انعکاس مخارج مصرف شده برای محیط زیست، به مدیریت ارائه کند . کانون توجه حسابداری، جنبه های اقتصادی محیط زیست است.
ورود محیط زیست به سیستم حسابداری به اصلاح شاخصهای اقتصادی می انجامد و استفاده کنندگان مختلف را قادر می سازد تا تصمیماتی بگیرند که پشتوانه توسعه پایدار است
همچنین حسابداری محیط زیست 3 دارای مضامین مختلف و استفاده های زیادی است . حسابداری محیط زیست می تواند پشتوانه حسابداری منابع طبیعی در سطحی گسترده، حسابداری بوم شناسی در سطح ادارات محلی، و حسابداری مالی، حسابداری صنعتی یاحسابداری مدیریت در سطح کوچک باشد - سید فهیم نژاد،. - 1383
تعریف حسابداری محیط زیست:
حسابداری محیط زیست شاخه ای از حسابداری است که به جمع اوری اطلاعات مربوط به هزینه های زیست محیطی وبه کارگیری این اطلاعات درانجام محاسبات مربوط به قیمت تمام شده کالاهاوخدمات می پردازدوشامل مجموعه فعالیتهایی است که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری درجهت شناسایی،ثبت وگزارشگری اثارناشی ازتخریب والودگی زیست محیطی می شود.
تاریخچه حسابداری محیط زیست:
می توان دوره های تکامل و سیر تحول حسابداری محیط زیست را در چهار دوره به شرح زیر توصیف کرد :
دوره :1970در آن دوره مباحث تئوریکی و تشریحی از حسابداری محیط زیست ارائه گردید.
دوره:1990- 1981 در این دوره بحث در خصوص نقش حسابداری محیط زیست در تشریح اطلاعات برای فعالیت های زیست محیطی مطرح گردید.
دوره :1995-1991 تا حدودی تکامل و پرورش حسابداری محیط زیست و ارائه گزارشات زیست محیطی و همچنین امکان حسابرسی این نوع از گزارشات .
دوره حاضر: نقش حسابداری محیط زیست بعنوان ارزیابی کننده عملکرد زیست محیطی شرکت ها در رابطه با استانداردهای مصوب مراجع رسمی حسابداری این نقش از ابتدای سال 1996 مورد توجه قرار گرفته بود.
ضرورت تحقیق:
هدف از حسابداری زیست محیطی، تهیه اطلاعاتی جهت کمک به مدیران در امر ارزیابی عملکرد، کنترل، تصمیم گیری و گزارشگری برای یک سازمان یا منطقه می باشد . حسابداری زیست محیطی بر اساس مفاهیم، معیارها و ارزش های زیست محیطی و اقتصادی بنا شده است.برای دستیابی به این هدف نیاز به تغییری در فرهنگ احساس می شود، که بخشی از این تغییر از طریق حسابداری وگزارشگری زیست محیطی حاصل می شود.
حسابداری زیست محیطی، اطلاعاتی را فراهم میکند که در امر ارزیابی، عملکرد، کنترل، تصمیم گیری وگزارشگری به مدیران کمک می کند. حسابداری زیست محیطی براساس مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و از آنجایی که از ارزش هایی استفاده می کند که از بازار ناشی نمیشوند، استفاده از آن ، مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است .
حسابداری زیست محیطی، بخشی از این تغییرات را در سازمان و وسیع تر از آن در جامع ارائه می کند. و با ارائه شناخت اساسی بیشتر و مشارکت در فعالیتهای کاری روزانه، به تعیین هدف توسعه مستمر به عنوان رویکردی خاص کمک می کند.دو مقوله توسعه پایدار و حفاظت و بهسازی در محیط زیست موضوعاتی اصلی هستند که در سراسر جهان بر چگونگی رشد اقتصادی ورفاه اجتماعی به منظور فقرزدائی تاثیرمی گذارند همگام با رشد اقتصادی فشار بر سیستم های طبیعی و منابع کره زمین شدت می گیرد.
حسابداری امروزه شروع کرده است به طور ضمنی جریانات محیطی را رسیدگی کند و این مسئلهاحتمالاً بیش از این گسترش خواهدیافت وبا افزایش نگرانی جهانی، برای جنبه های منفی آورده شده بر روی محیط از طریق فعالیت های بشردر سال های اخیر ،مقداری صنایع در حال حرکت به سمت توسعه پایدارو انجام اندازه گیری سبزهستند
حسابداری محیط یک ابزار مهم برای درک نقش بازی شده بوسیله محیط های طبیعی در اقتصادهای منطقه ای ،ناحیه ای وملی است
یکی از مهم ترین مشکلات محیط زیست کم رنگ بودن ملاحظات زیست محیطی در تصمیم گیری هاست.امروزه تصمیم گیرندگان به ناچارنیاز به اطلاعات مفید و مربو ط دارند و چنانچه سیستم های اطلاعاتی نتوانند اطلاعات لازم وضروری را به استفاده کنندگان برسانند به نظر میرسد تصمیمات اتخاذ شده نه تنها مشکلات را بر طرف نخواهد کردبلکه برمشکلات واحد اقتصادی خواهد افزود
در این میان سیستم حسابداری محیط زیست به عنوان جزء مهمی از سیستم اطلاعات مدیریت میتواند نقش بسزایی در تشویق استفاده کنندگان به حفاظت از محیط زیست و دادن اطلاعات مفید جهت استفاده کنندگان داشته باشد تا با در اختیار داشتن اطلاعات شفاف و قابل مقایسه به امر برنامه ریزی بپردازند. به بیان دیگر حسابداری محیط زیست با طبقه بندی وافشای صحیح هزینه هاو منافع زیست محیطی نقش ارزنده ای رادرسیستم مدیریت محیط زیست از دیدگاه استفاده کنندگان ایفا می کند اگرچه برخی منافع ناشی از تحمل هزینه های زیست محیطی کیفی است اما با افشای مناسب در گزارشگری مالی می توان دیدگاه مثبتی در میان سهام داران و بازار سرمایه ایجاد کرد وموجب افزایش ثروت سهامداران گردید
علاقه زیادی به حفاظت محیط زیست در تمام سطوح وجود داردکه این امر با صدور مقررات زیست محیطی در بسیاری از کشورها نمود یافته است.دولت هابرای جلوگیری ازتخریب محیط زیست در جستجوی راه حل های جدید هستند.واضح است که حفاظت محیط زیست به سیستم مدیریتی مستقل نیازدارد. سیستم اطلاعات حسابداری نیزبه عنوان یکی از بخش های مهم سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش بسزایی درارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا ماید.
حرفه حسابداری می توانداطلاعات مناسبی را با افشای مناسب چگونگی ارائه دارایی ها وبدهی های زیست محیطی وچگونگی انعکاس مخارج مصرف شده برای محیط زیست به مدیریت ارائه کند. کانون توجه حسابداری، جنبه های اقتصادی محیط زیست است.ورودمحیط زیست به سیستم حسابداری به اصلاح شاخص های اقتصادی می انجامدواستفاده کنندگان مختلف راقادر می سازدتا تصمیماتی بگیرند که پشتوانه توسعه پایداراست
همچنین حسابداری مدیریت محیط زیست به عنوان بخشی از حسابداری محیط زیست به شمار می آید که ابزاری سودمند در راه غلبه بر محدودیت های حسابداری مدیریت سنتی تلقی می شود که منجر به درک بهتر وکمی نمودن موضوعات مرتبط با محیط زیست برای فرآیند تصمیم گیری می شود - دینا،. - 2009
ضرورت حسابداری محیط زیست:
حسابداری محیط زیست یک نقش مهم در اثبات تصمیمات منطقی دارد، به علاوه شرکت ها لازم است نزد سهامداران خود حسابدهی کنند. زمانی که منابع محیط زیست و کالاهای عمومی برای فعالیتهای تجاری مورد استفاده قرار می گیرد افشای اطلاعات حسابداری یک فرایند کلیدی در حسابدهی می باشد، در نتیجه حسابداری محیط زیست به شرکتها در بالا رفتن سطح اعتماد و اعتبار عمومی کمک می کند و تشخیص بیطرفانه را میسر می سازد.
دلایل سودمندی حسابداری زیست محیطی:
شرکت های تولیدی و خدماتی با انواع مختلفی از هزینه ها مثل هزینه های زیست محیطی روبرو هستند. عملکرد زیست محیطی یکی از عوامل بسیار مهم در ارزیابی موفقیت شرکت است . هزینه ها و عملکرد زیست محیطی شرکت به دلایل زیر دارای اهمیت می باشند:
1. بسیاری از هزینه های زیست محیطی را می توان با استفاده از سرمایه گذاری بهتر در فن آوری سازگارتر تجهیزات سازگارتر به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد و یا اصلا آنها را حذف کرد.
2. مدیریت بهتر هزینه های زیست محیطی می تواند عملکرد زیست محیطی شرکت را نیز بهبود بخشیده ومزایای قابل ملاحظه ای را برای جامعه به همراه داشته باشد.
3. درک درست هزینه های زیست محیطی میتواند عملکرد زیست محیطی باعث بهایای درست و صحیح و همچنین قیمت گذاری محصولات را بهبود بخشیده وباعث تشویق سازمانها برای کاهش هزینه های زیست محیطی شود.
4. مزایای رقابتی برای محصولات شرکت در میان مشتریان ایجاد می کند.
پیشینه پژوهش الف - تحقیقات خارجی
-اندازه گیری عملکرد و کارایی زیست محیطی شرکت وکاربردآن برای تحلیل کارایی در صنعت نفت موضوعی است که توسط چانگ وهمکارانش - 1989 - ، موردمطالعه قرار گرفته است.تحقیق مزبور بیانگرآن است که افشا سازی متفاوت در میان شرکت هایی که ازنظرفعالیت های زیست محیطی در سطوح مختلف - خوب، بد، متوسط - قراردارندمی تواند برای ارزیابی سطوح مختلف عملکرد واقعی محیطی آن شرکت ها مورد کاربرد قرار گیرد.
-در خصوص ابزارها وسیاست های تشویقی حسابداری محیط زیست تحقیقی توسط لین لی انجام شده که محقق نتیجه گیری می کند در خصوص ابزارهای دولتی سه نمونه ازجمله مبنای اطلاعاتی، ابزار اختیاری وابزار های اشتراکی از موثرترین عوامل پیشرفت رویه های حسابداری محیط زیست می باشند وعامل مشترک این سه مکانیزم همان جریان بحرانی اطلاعات است.
-در خصوص مهارت ها و دانش مدیریت طرح برای ایجاد محیط زیست تحقیقی توسط هوانگ وهمکاران - - 2012، انجام شده و این پژوهش به دنبال اهداف زیر بود:
.1 شناسایی دانش لازم و مهارت های مورد نیاز برای مدیر طرح قابل قبول از بین طرح های ایجاد محیط زیست.
.2 کشف موانعی که مدیران طرح در ایجاد طرح های محیط زیست مواجه می شوند و تعیین زمینه های دانش ومهارت های ضروری که میتواند در برابر موانع واکنش نشان دهد.
.3 ارائه یک مقایسه زمینه های دانش و مهارت های ضروری بین طرح های سنتی و ایجاد محیط زیست.
ب - تحقیقات ایرانی
- تحقیقی درزمینه حسابداری مدیریت محیط زیست توسط خانم مهناز ملا نظری انجام شده که سعی در نشان دادن سیر تکاملی چارچوب مفهومی شده است وتمایزی روشن بین جنبه های فیزیکی وپولی حسابداری محیط زیست برقرار گردیده است.
- در تحقیقی که توسط خانم طاهره جوهرچی با عنوان بررسی هزینه یابی زیست محیطی در شرکت های دارای گواهی نامه ایزو 14000 انجام شده است ،هدف تحقیق این است که جایگاه حسابداری محیط زیست رادر شرکت های تولیدی نمونه که گواهی نامه ایزو 14000 دریافت نموده اند بررسی کنند و بابررسی صورتهای مالی این شرکت ها در قبل از دریافت وپس از دریافت گواهی نامه ایزو 14000 به بررسی انعکاس هزینه های زیست محیطی ومنافع زیست محیطی بپردازند.فرضیه های این تحقیق بشرح زیر است:
.1 بین دریافت گواهی نامه ایزو 14000 وانعکاس هزینه های زیست محیطی در گزارشات مالی ارتباط معناداری وجود دارد.
. 2 بین دریافت گواهی نامه ایزو 14000 و افزایش دارایی های بلند مدت ارتباط معناداری وجود دارد.
.3 بین دریافت گواهی نامه ایزو 14000 وکاهش بهای تمام شده کالای ساخته شده ارتباط معنا داری وجود دارد.
براساس نتایج آزمون ها فرضیه های فوق تایید نگردیده اند.
-امکان سنجی پیاده سازی گزارشگری زیست محیطی در ایران موضوعی است که توسط محمد حسن جنانی وهمکاران موردتحقیق قرار گرفته است.
محقق ابتدا مبانی نظری حسابداری وگزارشگری عملکرد زیست محیطی را براساس مفاهیم حاکم برحسابداری زیست محیطی، دستورالعمل هاورهنمود های گزارشگری پایداری موردبررسی قرار داده وسپس امکان سنجی پیاده سازی این گزارش ها را در ایران موردبررسی قرارداده است ونتایج حاکی از این است
که بین الف - قوانین ومقررات الزام آورزیست محیطی در تهیه گزارشات زیست محیطی ،
ب - دانش مدیران مالی در زمینه مفاهیم حاکم بر گزارشگری زیست محیطی ،
وج - اعتقاد مدیران مالی نسبت به مزایای گزارشگری زیست محیطی وامکان تهیه گزارشات زیست محیطی رابطه معنی داری وجود دارد.
