بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تحلیل تاثیر عوامل محیطی بر موفقیت شرکتهاي زایشی دانشگاهی مستقر در شهرك علمی تحقیقاتی استان اصفهان صورت گرفته است. این تحقیق از حیث هدف، کاربردي و از نظر شیوه جمع آوري دادهها، توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماري پژوهش شامل شرکتهاي مستقر در شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان که بالغ بر256 شرکت بوده و شیوه نمونه گیري تصادفی ساده و حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان به تعداد 148 شرکت محاسبه شده است.
ابزار جمع آوري دادهها، پرسشنامه محقق ساخته جهت سنجش متغیرهاي تحقیق بوده که روایی آن به دو روش محتوا و سازه و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفاي کرونباخ 0,916 تأیید گردیده است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم Amos و به روش الگوسازي معادلات ساختاري انجام شده است. نتایج پژوهش نشان دادکه از بین عوامل مفروض، مکان جغرافیایی، قوانین دولتی، دانشگاه مادر به ترتیب بیشترین تاثیر را بر موفقیت این شرکتها دارند.
-1 مقدمه
اهمیت تولید و انتشار دانش در خلق ثروت نقش مورد انتظار از دانشگاه ها را دگرگون کرده است . امروزه از دانشگاه ها انتطار می رود نقش فعالی در تجاري سازي و انتقال دانش و فناوري به صنعت ایفا کنند. در ایران نیز نه تنها دانشگاهها از این قاعده جهانی مستثنی نیستند بلکه با شتاب گرفتن پیشرفت دانش در کشور، انتطارهاي جامعه و صنعت ، از دانشگاهها مهم تر جلوه می کند. هرچه دانشگاهها بیشتر به ابزارهاي حمایت از کارآفرینی تجهیز گردند و بستر مناسب تري براي تجاري سازي ایدهها وانتقال فناور هاي تولید شده ایجاد نمایند در انجام رسالت خود موفق تر خواهند بود .
در این میان توجه روزافزون به انتقال دانش از دانشگاه به صنعت در ایران نشان دهنده ي اهمیت این مسئاله در کشور است. موسسات دانشگاهی می تواند با پاسخگویی به نیازهاي اجتماعی و کمک به افزایش توسعه اقتصادي تصویر عمومی خود را بهبود بخشد این موضوع زمینه ساز جذب بودجه هاي دولتی براي توسعه فعالیتهاي این موسسات می باشد همچنین تغییر در ماموریت دانشگاه این امکان را براي بسیاري از دانشگاهها ایجاد نموده است که بودجه وسیعتري از منابع غیردولتی بدست آورند.
بطور کلی دانشگاهها می توانند به توسعه اقتصادي از طریق تعامل با صنعت موجود و در کنار آن با انواع تجاري سازي دانش از جمله ایجاد کسب و کارها کمک نمایند. بسیاري از دانشگاهها از این فرصت بهره می گیرند تا فعالیتهاي خود را از طریق نشان دادن مطلوبیتشان در جامعه تصمین کرده و گسترش دهند. با رشد و توسعه ي فعالیت هاي پژوهشی بخصوص در حوزه ي فناوري هاي نوین دیدگاههاي جدیدي شکل گرفته است .
در چنین شرایطی شکل جدیدي از شرکت ها تحت عنوان شرکت زایشی پدید آمده اند . این شرکت ها نوعی کسب وکار جدید هستند که در نتیجه ي جدایش از دانشگاه مادر شکل می گیرند. شرکت هاي زایشی در دنیاي کسب وکار امروز پدیده اي است که به طور مکرر مورد توجه دانشمندان کسب وکارها و سیاست گذاران قرار گرفته است. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت انتقال دانش و فناوري از دانشگاه به صنعت و اهمیت شرکتهاي زایشی دانشگاهی در ایران به مسئالهي رشد این شرکت ها در شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان می پردازد.
-2 تجاري سازي
تجاري سازي فرآیندي است که به موجب آن ایده، اختراع، دانش وفناوري برخاسته از پژوهش به تولید کالا وخدمات جدید قابل عرضه در بازار یا بهبود محصولات وفرایند هاي جاري ، منجر می شود و در نتیجه پتانسیل دانش وفناوري نوآوري هاي علمی بطور کامل محقق می شود
فعالیت هاي مرتبط با فرایند تجاري سازي نتایج تحقیقات را می توان در سه مرحله کلی دسته بندي کرد:
الف : انجام پژوهش جهت دستیابی به نتایج که با توجه به شرایط محقق یا مجري تحقیق - فرد، تیم، موسسه وسازمان - ، نحوه تامین مالی، مالکیت نتایج وسازوکار انتقال می تواند شکل هاي مختلفی را به خود بگیرد. این مرحله با عرضه دانش وفناوري جدید متبلور شده در اختراعات قابل ثبت، پایان می پذیرد.
ب: انتقال نتایج پزوهش: در این مرحله که متاثر ازمرحله پیش است، به ارزیابی قابلیت تجاري سازي نتایج، ارزیابی قابلیت ثبت و حفاظت قانونی نتایج ، ارزیابی بازار، بازاریابی وبازارسازي - از طریق تبلیغات، معرفی نمونه اولیه وغیره - ، بررسی وگزینش سازوکار تجاري سازي همانند اعطاي مجوز بهره برداري و تشکیل شرکت هاي زایشی وغیره و سرانجام انتقال فناوري پرداخته می شود.
اظهار نتیجه پژوهش، اقدام در مورد حفاظت حقوقی از نتایج تحقیقات، تعیین راهبرد تجاري سازي، اقدام به فعالیت تجاري سازي و پایش فعالیت هاي تجاري سازي از مهمترین اقدامات این مرحله به شمار می رود. نحوه انجام این اقدامات به میزان زیادي متاثر از سازوکار تامین و اجراي تحقیق - براي نمونه از طریق سرمایه گذاري مستقل دانشگاه، همکاري مشترك دانشگاه باصنعت وطرف هاي دیگر، تحقیق قراردادي و سفارشی - است. ج: پس از انتقال فناوري: این مرحله به کسب وبهره برداري تجاري از نتایج توسط متقاضی دریافت کننده و عملی شدن مفاد قرارداد منعقده در قالب روابط و فعالیت هاي مشترك دانشگاه و دریافت کننده معطوف است
-1-2 سازوکارها وملزومات تجاري سازي
تجاري سازي نتایج تحقیقات براي بسیاري از دانشگاهها یک ماموریت جدید به حساب می آید و از این رو نیازمند نهادسازي - تنظیم قوانین ومقررات - ، برنامه ریزي طراحی و استقرار ساختار سازمانی و رویه هاي کاري معین در سطح دانشگاه و نیز برقراري پیوندها و همکاري مشترك با سایر کارگزاران امر در بیرون دانشگاه است. مراکز رشد، پارك هاي علم وفناوري، شرکت هاي نوبنیاد1 و انشقاقی یا زایشی، سرمایه گذاري مشترك و کنسرسیوم هاي تحقیق وتوسعه و فناوري ، تحقیقات فناوري، تحقیقات قراردادي در سطح محلی و منطقه اي و سازوکارهاي مرسوم همکاري دانشگاه و صنعت می تواند به ساماندهی همکاري دانشگاه با سایر دست اندرکاران در جریان تحقیق و توسعه و تجاري سازي فناوري کمک نماید
-2-2 تجاري سازي تحقیقات دانشگاهی
امروزه دانشگاهها به سمت دومین انقلاب و تحول در نقش خود پیش می روند. در انقلاب اول که در قرن 19 و اوائل قرن 20 بوقوع پیوست تحقیقات به صورت کارکرد برجسته دانشگاه درآمد. از آن پس علاوه بر تدریس و تربیت نیروي انسانی دانشگاه به عنوان نهادي براي انجام تحقیقات و رفع نیازمندي هاي علمی جامعه وارد عمل شد. دانشگاه ها در انقلاب دوم خود به سمتی گام بر می دارند که توسعه اقتصادي و اجتماعی را به عنوان یکی از اصلیتري ماموریتهاي خود بهم پیوند دهند . در این راستا فرهنگ دانشگاه - شامل ارزشها ، هنجارها و نگرش ها - نیز درجهت توسعه کارآفرینی تغییر خواهد کرد
برخی پژوهشگران کارآفرینی دانشگاه را شکل خاصی از استعمال فناوري می دانند. از نظر ایشان این پدیده زمانی رخ می دهد که پژوهشگران در دانشگاهها و نهادهاي غیرانتفاعی تصمیم به تجاري سازي فناوري تولید شده ویا توسعه یافته در موسسات خود می گیرند
-3 شرکتهاي زایشی
در قرن بیست و یکم، شرکتهاي کوچک و متوسط یاSME ها به عنوان موتور توسعه ي اقتصادي کشورهاي در حال توسعه، منشاء اصلی اشتغال مولد و تمهید محیط کارآفرینی، تسریع درخلاقیت و نوآوري و گشایش فرصت هاي تجاري نوین محسوب میشوند - درولهی3،. - 2004 هر شرکت جدید دانش محور با تکنولوژي بالا که در آغاز راه اندازي در زمره ي کسب وکارهاي کوچک است و مالکیت فکري آن منبعث از یک دانشگاه، موسسه ي تحقیقاتی عمومی، سازمان دولتی و یا شرکتی خصوصی است را شرکت زایشی می نامیم
آباربنل و همکاران - 2003 - 5، شرکت هاي زایشی را ایجاد شرکت هاي جدید با مشخصه هایی که به طور برجسته متفاوت با مشخصه هاي سازمان مادر هستند تعریف می کند . آلن - 2001 - 1، شرکت زایشی را واحدي از سازمان مادر می دانند که به طور مستقل ایجاد می شود و ذي نفعان سهام خود رادر قالب موجودیتی جدید دریافت می کنند. دیتمار - 2004 - 2، شرکت زایشی را به عنوان توزیع مناسب سهام یک شرکت تابعه به ذي نفعان سازمان مادر تعریف میکند. شرکت تابعه ممکن است یک واحد موجود و یا موجودیت جدید باشد.
-4 عوامل موثر بر شرکت هاي زایشی
تاسیس کارآفرینانه شرکت هاي زایشی، عمدتا تحت تاثیر دو دسته از عوامل است:
- ویژگی هاي فردي بنیانگذاران
- محیط پیرامون شرکت جدید
به عبارتی عوامل مؤثر بر توسعه ي شرکت هاي زایشی را می توان در دو بخش کلی محیطی و ساختاري تقسیم کرد. به طور دقیق تر می توان شخص کارآفرین دانشگاهی، دانشگاه، سرمایه، مشاوران و دولت را فاکتورهاي اصلی شکل گیري و توسعهي شرکت هاي زایشی دانشگاهی در نظر گرفت.
عوامل محیطی شامل دولت، قوانین ومقررات، دانشگاه مادر، سرمایه گذاران و شرایط و موقعیت فیزیکی که شرکت در آن شکل می گیرد و عوامل ساختاري شامل خصوصیات شرکت بوده که آنها به سه بخش شامل مولفه هاي انگیزشی، مهارتی-ارتباطی و اطمینان سرمایه گذار دسته بندي می شوند
- زالی،. - 1389 بالدینی - 2010 - ، معتقد است براي موفقیت دانشگاهها و به دنبال آن شرکت هاي زایشی شکل گرفته در دانشگاه، ایجاد یک محیط مساعد بسیار ضروري بوده که آن محیط افراد را تشویق به کارآفرینی خصوصاً در حوزهي فناوري هاي نوین می کند.
-1-4 عوامل محیطی
الف: دانشگاه والد - مادر -
اثر محیط پژوهش - دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی - برروي تشکیل و توسعه شرکت زایشی می تواند از مرحله آمادگی تا مرحله رشد بنگاه را در برگیرد. میزان این تاثیر به رابطه میان والد و شرکت زایشی بستگی دارد که محدوده زمانی از عدم درگیري بلند مدت تا برقراري یک رابطه مستمر تغییر می کند و در آن والد امکانات فضاي آزمایشگاهی یا خدمات دیگر خود را در اختیار شرکت زایشی قرار می دهد. به نظر می رسد که شرایط مقدماتی و حمایت والد بر روي درگیري بنیانگذاران در کآرآفرینی، فرایند انشعاب و برروي ایجاد و تملک منابع کارآفرینی بطور خاص اثر بگذارد.
فشار تامین مالی، همکاري صنعتی، شخصیت بین المللی و جهت گیري صریح بازار نیز با مساعدت هاي والد در امر انشعاب شرکتها رابطه تنگاتنگی دارند
از مکانیزم هاي حمایتی در سطح دانشگاه می توان این گونه اشاره نمود: ایجاد شرکت هاي جدید تنها یکی از چندین فعالیت مرتبط با انتقال تکنولوژي است که به طور فزایندهاي توجه دانشگاه ها و موسسات پژوهشی را به خود جلب کرده است. از مساعدت در فعالیت هاي تحقیق و توسعه گرفته تا همکاري در نوآوري، تجاري سازي نوآوري اعطاي حق امتیاز و سرمایه گذاري اولیه در زمره این فعالیت ها قرار می گیرند. اولین مجموعه رقابتهاي طرح کسب و کار یکی از سیاست هاي تشویقی به منظور حمایت از ظهور ایده هاي کارآفرینانه می باشد که به شکل رقابتی میان گروههایی از دانشجویان و اساتیدي که توانسته باشند طی مراحلی مختلفی از برتري ایده هاي خود دفاع کرده باشند ادامه می یابد
فرضیه ي اول: دانشگاه مادر برموفقیت شرکت هاي زایشی موثر است.
ب- دولت
واقف شدن بر اهمیت نقش شرکتهاي زایشی دانشگاهی در توسعه اقتصادي و تکنولوژیک، کشورهاي بسیاري را بر آن داشته است تا به هر ترتیبی شرایط لازم را براي تجاري سازي موثر نتایج پژوهشهاي دانشگاهی فراهم نماید. - شین، . - 2004 به طور کلی یکی از شقوق رایج دخالت دولت ها با هدف ترغیب به ایجاد شرکت هاي زایشی در نظر گرفتن شقوق مالی است
بسیاري از شرکتهاي زایشی دانشگاهی به منظور توسعه فناوري خود در مرحله پیش از تجاري سازي از برنامههاي دولتی به نحو چشم گیري بهره می گیرند
گذشته از این در نظرگرفتن حمایتهاي مالی توسط کارگزاران دولتی موجب تشویق بخش خصوصی به تامین مالی طرح هاي کارآفرینانه شده است . سیاست گذاري دولتها در زمینه حمایت از بنگاه هاي دانش و فناوري و نوآوري در زمینه ي خلق و توسعه و تجاري سازي دانش و فناوري را می توان به دو دستهي سیاست هاي مستقیم و سیاست هاي غیر مستقیم تقسیم بندي نمود: سیاست هاي مستقیم شامل اقداماتی است که دولت به طور مستقیم به منظور حمایت از بنگاهاي دانش و فناوري در زمینه خلق و توسعه و تجاري سازي دانش وفناوري انجام میدهد، نظیر ارائه کمک هاي مالی و اداري و قانونی به بنگاههاي فوق یا سرمایه گذاري در یک حوزه خاص.
