بخشی از مقاله
مدل ساختاری عملکرد کارکنان بر اساس سرمایه فکری دانشگاه آزاد اسلامی شرق استان تهران
چکیده
هدف پژوهش حاضر ارائه مدل ساختاری عملکرد کارکنان بر اساس سرمایه فکری بود. جامعه ی آماری پژوهش کلیه کارکنان دارای مدرک تحصلی دیپلم و بالاتر از آن دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران بود که در سال 1390 مشغول به خدمت بودند که شامل830 نفر شدند که با مراجعه به جدول برآورد حجم نمونه مورگان 265 نفر از کارکنان برای پاسخگویی به پرسشنامه در نظر گرفته شد، که این تعداد به صورت نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب گردیدند . روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود و به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه های استاندارد سنجش عملکرد کارکنان هرسی و بلانچارد و پرسشنامه سنجش مدیریت سرمایه فکری بنتیس استفاده شد. اطلاعات گردآوری شده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS با روش های آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق با استفاده از تحلیل مسیر نشان داد که بین مدیریت سرمایه فکری با عملکرد کاری کارکنان رابطه وجود دارد ، همچنین رابطه معناداری بین مدیریت سرمایه انسانی ، مدیریت سرمایه ساختاری و مدیریت سرمایه رابطه ای با عملکرد کاری کارکنان وجود دارد . آخرین یافته تحقیق دلالت بر وجود رابطه معنادار بین مدیریت سرمایه انسانی با ابعاد عملکرد کاری کارکنان داشت. در نهایت با استفاده از این روابط به ارائه مدل ساختاری بر اسا سرمایه فکری پرداخته شده است.
واژههای کلیدی: سرمایه فکری4 ، سرمایه انسانی5 ، سرمایه ساختاری6 ، سرمایه رابطه ای7 ، عملکرد8
-1 مقدمه
دانشگاه ها به عنوان یکی از سازمان های دانش محوری و یکی از سازمان هایی که می تواند بر اساس شایستگی منابع انسانی موجود در خلق نوآوری ها و تولید علم در صف مقدم باشد نیاز دارد که از نظریه های جدید در دنیای رقابتی امروز در پیکره خود استفاده نماید تا از این قافله و رشد فزاینده سریع دانش عقب نماند. جهت تحقق و آزمایش نظریه های جدید لازم است دانشگاهها و هر سازمانی برای اجازه ورود این نظریه ها در پیکره سازمانی خود، ابتدا از بازده آن اطلاع یابد تا با آرامش و برنامه ریزی بهتری نسبت به تعمیم آن اقدام نماید.تردیدی نیست که واحد مدیریت منابع انسانی با جایگاه خطیری که دارد می تواند عنصر انسانی را به گونه ای تامین ، بهسازی ونگهداری کند که هرگونه همگامی با نیازها وچالشها ی کنونی وآتی را در کلیه واحدهای سازمان میسر می سازد.اکنون دست اندرکاران مسائل مدیریتی به یاری دانش موجود وتجربه دریافته اند که بخش
اعظم دشواری های سازمان ومدیران آنها مستقیم وغیر مستقیم با مسائل نیروی انسانی مرتبط است . نکته در خور توجه آن است که کیفیت نازل فراورده ها وخدمات ،نارضایتی مشتریان ومراجعان ،عدم دستیابی کامل به هدفهای سازمان ، عدم حضور موثر در رقابتهای جهانی ونظایر آن همیشه ناشی از کمبود بودجه،امکانات ومنابع مادی نیست بلکه با اندک تعمق می توان دریافت که بکارگیری نادرست منابع انسانی به عنوان عامل تامین کننده ماموریت سازمان علت اصلی است. (شریف زاده و کاظمی،(1377 مهم ترین مؤلفه در فرایند کار و فعالیت، انسان ها هستند که تصمیمات را اتخاذ می کنند و سپس آن را به اجرا در می آورند و
بر پایه آنها تداوم و فعالیت های آینده را پیش بینی می کنند. شواهد تجربی نشان می دهد که وقتی عملکرد کارکنان پایین باشد مشکلات بسیاری در سازمان ها و ادارات به وجود می آید. در عصر حاضر چالش اصلی مدیران نهادهای »دانش بنیان« چون آموزش عالی، آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان هاست. بنابراین، توانایی مدیریت سرمایه های فکری به مهارت اساسی مدیران در این سازمان ها تبدیل شده است. در دهه گذشته، جامعه دانشگاهی توجه خاصی به نقش »یادگیری سازمانی« برای رقابت پذیری جهانی در قرن بیست و یکم نشان داده است (خاوندگار و همکاران، .(1388
-2 اهداف پژوهش
هدف از انجام پژوهش حاضر یافتن پاسخ برای این پرسش است که آیا بین مدیریت سرمایه های فکری با عملکرد کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شرق استان تهران رابطه وجود دارد؟ به همین منظور هدف اصلی تحقیق تعیین میزان رابطه بین مدیریت سرمایه های فکری با عملکرد کارکنان می باشد .همچنین اهداف فرعی تحقیق عبارتند از -1 : تعیین میزان رابطه بین سرمایه انسانی با عملکرد کارکنان دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران-2 تعیین میزان رابطه بین سرمایه ساختاری با عملکرد کارکنان دانشگاههای آزاد اسلامی شرق استان تهران-3 تعیین میزان رابطه بین سرمایه رابطه ای و عملکرد کارکنان دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران-4 ارائه مدل ساختاری عملکرد کارکنان بر اساس سرمایه فکری کارکنان دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران
-3مبانی نظری
حاجی کریمی و بطحایی (1386) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که بین ابعاد مدیریت سرمایه فکری (سرمایه انسانی به سرمایه ساختاری، سرمایه رابطه ای) با عملکرد سازمانی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. به بیان دیگر در تحقیق حاضر شدت رابطه و تأثیرات معنادار میان عناصر و اجزاء سرمایه های فکری با یکدیگر مورد تأکید بیشتر قرار گرفته و اگرچه رابطه میان این عناصر با عملکرد سازمانی مورد تأیید است اما این رابطه به نوعی غیرمستقیم است و شدت آن تحت تأثیر روابط درونی این عناصر با یکدیگر است. بیگی (1387) در پژوهشی به این نتایج دست یافت که در بانکداری دولتی، بالاترین میزان اثرگذاری به ترتیب مربوط به سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری است. با این تفاوت که در بانکداری خصوصی بالاترین میزان اثر گذاری به ترتیب مربوط به سرمایه های انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری است. سرمایه انسانی و سرمایه مشتری در بخش خصوصی و سرمایه ساختاری در بخش دولتی بیشترین تأثیر را بر عملکرد دارند. یزدانی (1385) در پژوهشی به این نتیجه دست یافت که استفاده از سرمایه های فکری کارکنان می تواند با بهره وری سازمان یک رابطه مثبت معنادار داشته باشد و از میان اجزای سرمایه های فکری موئلفه سرمایه انسانی بیشترین تاثیر را در تبین بهره وری سازمان می تواند داشته باشد.یاری (1387 ) در پژوهشی به این نتیجه دست یافت که بین سرمایه فکری و شاخص های عملکرد ارتباط معنادار است. شهریاری ( 1386) اظهار داشت که ارتباط معنی داری میان سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری وجود دارد. بر این اساس ارتباط معناداری میان سرمایه مشتری و عملکرد سازمانی وجود دارد و همین طور میان سرمایه ساختاری و عملکرد سازمانی رابطه معنادار وجود دارد.
بنتیس و همکاران (2003) 2 در مطالعه ای اظهار داشتندکه: میان اجزای سرمایه های فکری روابط متقابلی وجود دارد و این سرمایه ها بر روی عملکرد سازمان تاثیر دارند. لوپز داس(2010) 3 طی مطالعاتی نشان داد که در عصر دانش امروزی، شناختن و شناسایی بردارها و چارچوبهای سرمایه های فکری مرتبط با فناوریهای سازمانی لازم و ضروری است. در نگاهی کلی می توان گفت: سرمایه های فکری که مجموع گسترده ای از سرمایه های انسانی را در بر دارند،منابع انسانی را به طور خاص مورد بررسی قرار می دهند و سازمان هایی که از مدیریت سرمایه فکری بهره مند هستند در نگاه به سرمایه های انسانی و تبدیل بهینه آن به ابزاری جهت ارتقاء سرمایه های مالی و اعتباری سازمان خود موفقتر عمل می کنند.آمان(2008) 4 در پژوهشی به این نتیجه دست یافت که بر اساس مفهوم جدید دانش و دانش پویا، یک نگرش برای گسترش سرمایه های فکری در یک سازمان ارائه شده است که مفهوم تغییر دانش را تا سطح سرمایه فکری ارتقاء می دهد. می توان مدل رشد سرمایه فکری را از طریق این نگرش و به وسیله تغییرات کلی میان حیطه های دانش و بخش های مرتبط با آن به دست آورد، بخش هایی که خودشان با استفاده از تغییرات کلی دانش اصلاح می شوند. برای نیل به این هدف، مفهوم جدیدی از دانش و دانش پویا معرفی می شود. مفهوم دانش به صورت مکعب دانش ارائه می شود، یعنی یک مدل سه بعدی از دانش که دارای انواع و اقسام و کیفیت های متفاوتی است.بعدی نوع نشانگر جوانب داخلی- خارجی دانش از دیدگاه انسان است. بعدی قسم نشانگر انواع دانش مانند دانش موضوعی است و در نهایت بعدی هم بعد کیفیت مقایس های مختلف کیفیت دانش است.وینوسکی(2009) 1 در پژوهشی نشان داد که بحران اقتصادی فعلی در جهان پیامدهای مختلفی را در زمینه خلق سرمایه های فکری داشته است. این پدیده همراه با کاهش اختصاص منابع جهت اجرای پروژه های مبتکرانه در مواجهه با ناآرامی های بازار و عوامل رفتاری گسترده تر بوده است. آنچه که باید تعیین شود دامنه این تاثیر است . روند خلق سرمایه های فکری نشانگر سختگیری های موجود در زمینه ارائه گزارش پیرامون سرمایه های فکری می باشد استفاده از سرمایه های فکری در پیش بینی شوک های اقتصادی جای سوال دارد و علت آن شامل دلایل مفهومی و عملی می باشد. مارتینز(2009) 2 در مطالعات خود بیان داشت که در اقتصاد دانش محور کنونی دارایی های دستخوش تغییرات ژرفی شده اند و استخر اقتصاد مملو از دارایی های ناملموس در حال تجدید قوا است و مستلزم موفقیتی است که سازمان ها می توانند به آن دست پیدا کنند و دوام خود را تقویت نمایند. در سازمان ها سرمایه های معنوی با سرمایه های فکری در ارتباطند، عنصری که جزء دارایی های ناملموس به شمار می رود و خود شامل انواع سرمایه هاست این پژوهش یک تحلیل انعکاسی و انتقادی از اهمیت سرمایه های فکری در عملکرد سازمانی و بازتاب آن در اجتماع ارائه می کند. هنگ و همکاران(2010) 3 در پژوهشی اظهار داشتند که تولید دانش به یک موضوع مهم برای محققان دانش در سال های اخیر شده است. در هر حال اطلاعات دانشگاهی موجود تعریف دقیقی از نحوه تولید دانش ارائه نمی کنند و محققان اندکی در این زمینه وجود دارندوی همچنین بیان داشت که سرمایه فکری پدیده ای حاصل از روابط است و تنوع دانش فنی پدیده ای حاصل از میانه روی هاست. در نهایت تمام ابعاد سرمایه فکری مثبت هستند و تا حدود قابل توجهی تحت تاثیر تولد دانش قرار دارند.چیان یانگ1 و مین هان کاو2012 ) 2 )در پژوهشی تحت عنوان ارزیابی تاثیر سرمایه فکری بر سودآوری و مزیت رقابتی شرکتهای طراحی با بیان این مساله که آیا عملکرد مثبت سرمایه فکری در محیط پویای صنعتی باعت ایجاد مزیت رقابتی برای شرکتها می شود؛ با تجزیه و تحلیل داده ها با کمک رگرسیون ثابت کردند که متغیرهای سرمایه فکری در عملکرد و مزیت رقایتی شرکتهای طراحی تاثیر مثبت دارد.ان لور منشن(2011) 1 در تحقیق اکتشافی تحت عنوان میزان انتشار اطلاعات مربوط به سرمایه فکری بانکهای جهانی در اروپا به این نتیجه دست یافت که 5 بانک چهانی و بزرک اروپایی اطلاعات بسیار کمی از سرمایه رابطه ای خود منتشر کرده اند ولی انتشار اطلاعات از سرمایه انسانی و ساختاری رو به افزایش است . در ضمن اهمیت مدیریت قوی و فرهنگ سازمانی در انتشار اطلاعات مربوط به سرمایه فکری دخیل می باشد.چیان چین چانگ 2 و همکاران (2011) در پژوهشی تحت عنوان چشم انداز سرمایه های فکری بر اساس ارزیابی عملکرد عملیاتی صنایع مبتنی بر دانش ،ارزیابی عملکرد را یک ارزیابی کمی در صنایع می داند و بر این اساس با مطالعه بهره وری ، وجود سرمایه انسانی و سرمایه مشتری را عامل ایجاد بهره وری مطلوب و ایجاد مزیت رقابتی می داند و تصمیم های استراتژیک و تخصیص متابع را در افزایش این تاثیر دخیل می داند.وی کانگ وانگ3 و همکاران (2011) در پژوهشی تحت عنوان یررسی رابطه عملکرد بانکها و سرمایه فکری در شرق آسیا ،رابطه 5 عملکرد بانکی شامل سرمایه ، کیفیت دارایی، مدیریت، درآمد، نقدینگی را با سرمایه فکری مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج نشان میدهد که رابطه قوی و بالایی بین عملکرد بانکی و سرمایه فکری در هر 5 بعد عملکرد در بانکهای شرق آسیا وجود دارد.
-4روش، جامعه آماری ، نمونه و روش نمونه گیری
روش پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و چون تحقیق حاضر درصدد توصیف وضعیت فعلی دانشگاههای آزاد اسلامی شرق استان تهران براساس متغیرهای پیشنهادی تحقیق میباشد از این رو در زمره تحقیقات توصیفی قرار میگیرد. و از حیث روش ، توصیفی از نوع همبستگی است .جامعه آماری تحقیق کلیه کارکنان دارای مدرک تحصلی دیپلم و بالاتر از آن دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران است که در سال 1390 مشغول به خدمت می باشند که بر اساس آمار ثبت شده در اداره کارگزینی دانشگاه آزاد اسلامی. تعداد830 نفر در دانشگاه های آزاد اسلامی شرق استان تهران مشغول به خدمت می باشند . با توجه به حجم جامعه ( ( 830 و مراجعه به جدول برآورد حجم نمونه مورگان، حجم نمونه پژوهش 265 نفر در نظر گرفته شد. برای انتخاب نمونه های تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده گردید با توجه به آن که تعداد کارکنان دانشگاه های آزاد اسلامی شرق تهران به تفکیک تعداد کارکنان در هر واحد در دسترس بود به همین منظور 265 نمونه مورد نیاز با توجه به نسبت سهم هر دانشگاه از جامعه مورد مطالعه انتخاب گردید، بطوریکه 123 نفر از واحد رودهن ، 69 نفر از واحد فیروزکوه ، 47 نفر از واحد دماوند ، 22 نفر از واحد پردیس و 4 نفر از واحد بومهن به عنوان نمونه های تحقیق در نظر گرفته شدند .
-5ابزار اندازه گیری
برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش با رجوع به منابع کتابخانه ای و اسناد موجود برخی از اطلاعات مورد نیاز حاصل گردید ، ابزار دیگری که در پژوهش مورد استفاده قرار گرفت پرسشنامه های استاندارد سنجش عملکرد کارکنان هرسی و بلانچارد ( مدل اچیو ) و پرسشنامه سنجش مدیریت سرمایه فکری بنتیس استفاده شده است. پرسشنامه سنجش عملکرد از دو قسمت تشکیل شده بود . قسمت اول در برگیرنده سؤالاتی است که به ویژگی های جمعیت شناختی کارکنان مانند جنسیت و میزان تحصیلات می پردازد و قسمت دوم که حاوی 48 سوال پنج گزینه ای است . پرسشنامه سنجش عملکرد کارکنان از هفت بعد توانایی ، وضوح و شناخت شغلی ، ارزیابی و دادن بازخورد ، حمایت سازمانی ، اعتبار تصمیمات ، انگیزه و محیط سازمانی تشکیل شده است .به منظور سنجش میزان مدیریت سرمایه فکری ازپرسشنامه استاندارد بنتیس استفاده شده است ، پرسشنامه فوق حاوی 52 سوال پنج گزینه ای است که پرسشنامه مدیریت سرمایه فکری از سه بعد سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای تشکیل شده است .با توجه به اینکه هر دو پرسشنامه استاندارد است، روایی آنها در مطالعات متعدد خارجی و داخلی تایید شده است از سوی دیگر چند تن از متخصصین پرسشنامه را به لحاظ روایی در این پژوهش مورد تأیید قرار داده اند .هچنین میزان پایایی پرسشنامه ها با بهره مندی از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه برابر 0/94 برای پرسشنامه عملکرد کارکنان و 0/95 و برای پرسشنامه سرمایه فکری است ، برابر هر یک از اجزای پرسشنامه مدیریت سرمایه های فکری به ترتیب: سرمایه انسانی برابر0/86،سرمایه ساختاری برابر 0/84 و سرمایه رابطه ای (مشتری) برابر 0/87 محاسبه شده است .
