بخشی از مقاله
مدل ساختاری عوامل ارگونومیک مؤثر بر اجرای سیستم مدیریت کیفیت
چکیده
رعایت نکردن مسائل ارگونومیک در محیط کار موجب کاهش کارایی و کیفیت میگردد و در نتیجه هزینههای بسیار زیادی را هم برای کارفرما و هم برای کارکنان به دنبال خواهد داشت. تحقیقات بسیاری در زمینه نقش ارگونومی در کاهش ناراحتیهای عضلانی- اسکلتی، افزایش بهرهوری، بهبود کیفیت، زندگی کاری، ایمنی و کارایی کلی سازمان انجام یافته است و متخصصان ارگونومی نیز با بهینه کردن تناسب بین انسان - ماشین و محیط، کارایی سیستم ها را بهبود بخشیده اند. لیکن امروزه توجه به ارگونومی از حد یک ابزار فراتر رفته و به یک استراتژی برای بهبود بهرهوری سیستم و بهبود راندمان و عملکرد انسان تبدیل شده است. در این تحقیق، سعی شده است با توجه به الزامات سیستم مدیریت کیفیت به ارائه یک مدل ساختاری در زمینه تأثیرگذاری جنبههای مختلف ارگونومی شامل: فیزیولوژی کار، بیومکانیک شغلی، روان شناسی مهندسی و آنتروپومتری بر نظام کیفیت و بهره وری پرداخته شود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که از بین عوامل ارگونومیک محیط کار، عامل بیومکانیک شغلی بیشترین تأثیر را بر اجرای سیستم مدیریت کیفیت جامع دارد.
واژههای کلیدی: ارگونومی، آنتروپومتری، بیومکانیک شغلی، فیزیولوژی کار، روان شناسی مهندسی، مدیریت کیفیت جامع، استاندارد ایزو.
-1 مقدمه
ظهور سازمان های اجتماعی و گسترش روز افزون آنها، از ویژگی های بارز تمدن بشری است؛ به طوری که با توجه به عوامل گوناگون مکانی و زمانی و ویژگی ها و نیازهای خاص جوامع مختلف، همه روزه انواع سازمان های اجتماعی ظهور و گسترش می یابد و بر تعدادشان افزوده میشود (رضاییان، .(1386 اما واقعیت این است که بسیاری از سازمان ها در سالیان اخیر، حرکت خود در برای کیفیت را به استقرار نظام مدیریت کیفیت بر اساس سری ISO 9000 و مدلهای مشابه معطوف کردهاند. انتظار اولیه این سازمان ها جلب اعتماد مشتریان و کارفرمایان به عنوان ارائه دهنده خدمات و محصولات تعهد شده بوده ولی بدرستی انتظارات دیگری در ذهن آنان مطرح شده و آن ارتقای سطح کیفی سازمان و محصول همگام با پیشرفت جهانی بوده است، لکن در عمل مشاهده میشود که نه تنها در کشور ما، بلکه در سایر نقاط جهان سازمان ها در دستیابی به انتظارات ثانویه خود به تجربیاتی در یک دامنه وسیعی دست یافته اند و آن این است که یک ملت به واسطه شهروندانش و یک سازمان به وسیله کارکنانش شناخته میشود و پیشرفت و پویایی یک سازمان به وسیله سلامتی و تندرستی کارکنان مشخص میشود (کاشیاپ1، .(2010 بنا بر آمار سازمان بین المللی کار2 ، سالانه 250 میلیون حادثه در جهان اتفاق میافتد که درآنها 335000 نفر جان خود را از دست میدهند (حوادث رانندگی و خانگی در این آمار لحاظ نشده است). همچنین، سالانه 160 میلیون بیماری شغلی در جهان دیده میشود که به فوت 1100000 نفر منجر میگردد. همچنین، 4 درصد تولید ناخالص ملی در جهان به لحاظ این حوادث و بیماری ها هدر میرود (شرعی، .(1385 نادیده گرفتن ایمنی و بهداشت کار موجب زیان اقتصادی قابل توجهی میشود که تأثیرات جدی بر بهرهوری دارد. میزان بروز حوادث شغلی منجر به مرگ در کشورهای در حال توسعه 3 تا 4 برابر کشورهای توسعه یافته است؛ واین حوادث معمولاً به صورت غیر عمدی هستند. در کشور ما سالیانه حدود 14 هزار حادثه شغلی رخ میدهد (پورشریفی، .(1389
علم ارگونومی از رابطه بین انسان، محیط و ابزار سخن میگوید و سعی دارد با شناخت تعامل بین این سه عامل، بیشترین بهره وری را برای اهداف تکاملی مقوله کار در سیستم پیچیده تکنولوژی امروزی آشکار سازد. وظیفه مهم این علم، تعیین کردن این است که کدام قسمت از فشارهای کاری انسان که در وضعیت جدید ناشی از تغییر شرایط تکنیکی شده است، حذف یا تابع آن وضعیت شود و چگونه میتوان از تواناییهای خاص انسان در این زمینه به بهترین نحو استفاده کرد (شهریار احمدی، .(1386
در مقابل سازمان هایی که استقرار استانداردهای سری ISO 9000 و اخذ گواهی مربوطه را گامی موثر بر پیشبرد اهداف نظام مدیریت کیفیت جامع دیده اند، بسیاری از سازمان ها پویایی لازم را در این حرکت خود احساس ننموده اند.
با توجه به این که در جامعه ما بیش از هزاران سازمان در برای استقرار ISO 9000 حرکت کرده اند و تجربه های جهانی نشان میدهد که این تعداد روز به روز افزایش خواهد یافت، موضوع عدم پویایی لازم دارای اهمیتی فراتر از یک موضوع صرفاً نظری و دارای ابعاد بسیار وسیعی در اقتصاد، فرهنگ و صنعت است.
اگر این موضوع بدرستی تحلیل نگردد، خیل عظیمی از صنایع و ارائهدهندگان خدمت در پیشرفت خود دچار مشکل خواهند شد و منافع لازم از استقرار مدل ISO 9000 یا مدلهای مشابه را برای نظام کیفیت خود کسب نخواهند نمود (مالک، .(1380 در مقابل، در صورت درک صحیح از عوامل تأثیرگذار ارگونومی، بر این تجربیات و عمل به آن میتوان انتظار داشت که درصد قابل توجهی از کاربران مدیریت کیفیت جامع مبتنی بر مدل ISO 9000 در مسیر صحیح و با سرعت مناسب گام برمیدارند.
-2 ارگونومی
تعریف رسمی ارگونومی که به وسیله انجمن ملی ارگونومی( IEA) 3 تأیید شده به شرح زیر است:
ارگونومی (یا فاکتورهای انسانی) اصول علمی مرتبط با فهم تعامل بین انسان و سایر عناصر یک سیستم و حرفهای است که شامل تئوریها، اصول، دادهها و روش ها برای طراحی مطابق با بهینهسازی آسایش و رفاه افراد و عملکرد کامل سیستم است (پورشریفی، .(1389 واژه ارگونومی آمیزه ای از دو واژه یونانی ارگو4 (به معنی کار) و نوموس5 (به معنی قانون) است. در آمریکا، مهندسی عوامل انسانی6 یا عوامل انسان مترادف واژه ارگونومی دانسته شده است. ارگونومی در اروپا، در فیزیولوژی کار7، بیومکانیک8 و طراحی ایستگاه کار9 ریشه دارد، در حالی که عوامل انسانی آمریکائیان، از فیزیولوژی تجربی سرچشمه گرفته، بر عملکرد انسانی و طراحی سامانه ها متمرکز است (اکبری، .(2004
پیشرفت تکنولوژی و اتوماتیک شدن ابزار و وسایل با پیشرفت در زمینه ارگونومی همراه نبوده است. اگر در هنگام انتقال تکنولوژی، کاربرد علم ارگونومی نادیده گرفته شود، درنتیجه تکنولوژی وارداتی در سطح کلان هیچ تناسبی با شرایط اقلیمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه نداشته و همچنین، در مقیاس خرد با فیزیک بدنی و خصوصیات روانی کاربران آن در تضاد است. در نتیجه این همه تضاد و تناقض، برنامه توسعه صنعتی این جوامع با شکست مواجه خواهد شد، همان گونه که تا کنون نیز چنین بوده است. فراموش کردن کارآیی ارگونومی در هنگام انتقال تکنولوژی در جوامع در حال توسعه، فقر بهداشتی را دامن زده و برمیزان سوانح و حوادث می افزاید، همچنین، انگیزه نیروهای کاری را کاهش داده و فشارهای روانی و بیماریهای شغلی را افزایش میدهد در نتیجه میزان بهرهوری بشدت افت مینماید و در مسیر پیشرفت و توسعه یافتگی موانع فراوانی، سد راه خواهد شد. (صمدی، .(1385
امروزه با توجه به ماشینی شدن زندگی اغلب افراد، عوامل آسیب رسانی شغلی نیز دستخوش تغییرات فراوانی شدهاند. برای نمونه، بسیاری از باربرداریهای سنگین توسط ماشین ها صورت گرفته و کارکنان مجبور به انجام چنین فعالیت هایی نیستند، اما از سوی دیگر، همین زندگی صنعتی، انسان را در معرض آسیب های جدیدی قرار داده است که از آن جمله میتوان به حفظ پوسچرهای استاتیک طولانی مدت که بعضاً با حفظ اجسام خارجی در دست نیز همراهند، اشاره نمود (صمدی، .(1385
کمتر فعالیتی را می توان یافت که عاری از هر گونه عامل تهدیدکننده ای باشد؛ از این رو، حفظ و صیانت از نیروی انسانی به عنوان رسالتی مهم مطرح می گردد در این بین بخش عمده ای از مواردی که سلامت جسمی و روحی کاربران را به خطر می اندازد، به شرایط ارگونومی محیطهای کاری مربوط است (فدوی، .(1377 ارگونومی با ارزیابی قابلیتها و محدودیتهای انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری)، استرسهای کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان (بیومکانیک)، احتیاط (روانشناسی صنعتی)، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه کاری ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی) سر و کار دارد. هدف ارگونومی آن است که در طراحی ابزار و وسایل کار و سیستمهای فنی و تولیدی نیز در طراحی محیط کار، نیازها و خصوصیات جسمی و روحی انسان ها در نظر گرفته شود تا در عین نیل به افزایش بازدهی تولید، به سلامت و بهداشت و راحتی انسانها نیز به بیشترین حد توجه شده باشد (ورمزیار، .(1388
ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه عمده، روانشناسی مهندسی10، فیزیولوژی کار، بیومکانیک شغلی و آنتروپومتری11 فعالیت میکند (صادقی، .(1379
-1 روان شناسی مهندسی، جنبههای پردازش اطلاعات مرتبط با کار، بررسی می شود. از دیدگاه ایمنی و بهداشت حرفهای این بعد از ارگونومی، طراحیروشهای کار با هدف کاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی محسوب میشود. رهنمود روان شناسی مهندسی بیشتر شامل فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند سر و صدا، روشنایی، رنگ، تهویه، گرما، سرما، چیدمان اشیا، مواد شیمیایی و مدت زمان انجام کار است که می توانند بر روی ایمنی، سلامتی و آسایش افراد تأثیر بگذارند(دمیستر12، (1387 صدای زیاد، نور نامناسب، دمای بالا یا پایین، شلوغی، کمبود حریم خصوصی و ناتوانی در شخصی سازی محیط کار میتواند مشکلات روحی- روانی بر کارکنان در بر داشته باشد (امینی، .(1388
-2 در فیزیولوژی کار، تبادلات انرژی و متابولیسم بدن مطرح است. مفاهیم خستگی، بررسی کارهای ایستا و پویا و رژیمهای کار و استراحت از دیدگاه فیزیولوژی کار تجزیه و تحلیل می گردد. این مساله خود باعث میشود تنش های گوناگون که فرد را تهدید میکنند، کاهش یابند (پورشریفی، .(1389 تنش یا فشار روانی میتواند موجب اختلال در سوخت و ساز بدن (متابولیسم) شود، ضربان قلب را بالا برد، باعث افزایش فشار خون گردد، سردرد بیاورد و فرد را مستعد حمله قلبی کند (وهابی، .(1385
-3 در مباحث بیومکانیک شغلی ویژگیهای مکانیکی اندام های بدن بررسی می شود. در این حیطه، حرکت اندام ها و اعمال نیرو در بافتهای مختلف بدن تجزیه و تحلیل می شود. به کمک این معادلات می توان الگوها و ابعاد مناسب ایستگاه های کاری را با هدف کاهش فشارهای مکانیکی خارجی بر بدن به دست آورد. به طور خلاصه می توان گفت که چگونگی انتقال نیرو و حرکت دادن اجسام و ابزارآلات، از جمله مباحث بیومکانیک شغلی هستند (سیدی، .(1387 فشار مداوم ناشی از ثابت بودن یک وضعیت بدن و یا حرکات تکراری آن بر روی عضلات بدن به ایجاد خستگی موضعی در آنها منجر میشود، به عبارتی، این فشار باعث کاهش فعالیت و کارایی عضلات خواهد شد (هلاندر13، .(1386
-4 آنتروپومتری عبارت است از اندازهگیری سیستماتیک بدن با استفاده از وسایل اندازهگیری (صدر ابرقویی، .(1388 آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیکی بدن و کاربرد دادههای ابعادی در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاههای کار میپردازد و از آنجایی که یکی از علل فشارهای وارد بر اندام ها، عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگیهای ابعادی بدن کارگر یا کاربر است، دادههای آنتروپومتریک را میتوان به طور مؤثری در طراحی تجهیزات، ایستگاه های کار، ابزارآلات و محصولات به کار بست (هرمان14، .(2000 آنتروپومتری علم اندازه گیری ابعاد بدن انسان با توجه به نژاد، جنس، سن و سایر تفاوت های فردی و گروهی است. کاربردهای آن در طراحی صنعتی، پزشکی، پوشاک و طراحی لباس و اغلب طراحی های تجهیزات نظامی است. این علم در طراحی ایستگاه های کار و فراهم آوردن اطلاعات اولیه کمک میکند. رهنمود آنتروپومتری به دو صورت استاتیک یا ساختاری و دینامیک یا کاربردی مورد بررسی قرار می گیرد. آنتروپومتری استاتیک، اندازه اندام های مختلف بدن در شرایط ثابت و بدون تحرک بررسی می شود و در آنتروپومتری دینامیک، دامنه حرکت و اندام ها و چگونگی حرکات نیز بررسی می گردد (حیدری، رفیعیامامی، .(1388
-3 مدیریت کیفیت جامع(TQM) 15
تشخیص سازمان های پیشرو و اینکه آنها چگونه در این مسیر قدم برداشته اند، موضوعی بوده است که پیوسته مورد توجه نظریه پردازان و صاحبان صنایع بوده است. با کمی انعطاف پذیری و دوری از مباحث تخصصی میتوان فرمول مشترکی را در نظریات و تجربیات مختلف پیدا نمود که عبارتند از:
1 دستیابی به استراتژی مناسبی برای سازمان که در آن به وجوه مختلف توجه شده باشد و به عنوان یک ارزش برای تیم مدیریت سازمان مطرح باشد.
2 ایجاد محیطی مناسب از نظر روابط انسانی.
3 استفاده مناسب و مؤثر از ابزارهای مدیریت کیفیت (میکائیل جی فاکس16، .(2007
تعریف و پیادهسازی یک استراتژی مناسب برای سازمان در کشور ما به مدیریت استراتژیک مشهور است. در بررسی سازمانهای پیشرو مشاهده میشود که مشتریگرایی یک محور اساسی در هدف گذاریهای کلان بوده و درک نیازهای حال و آتی مشتریان به صورت عمیق و حتی تأثیر گذاری بینیازی مشتریان به صورت نیاز سازی مطرح بوده است. در کنار مشتریگرایی لازم است به سایر جنبههای مهم توجه شود که میتوان نیروی انسانی، سازماندهی، تکنولوژی، خلاقیت، فرایندها و امور مالی نام برد (میکائیل جی فاکس، .(2007 در سالیان اخیر موفقیت سازمانها در شامل نمودن تأمینکنندگان در استراتژی خود نیز کاملاً مشهود شده است. در این نگرش استراتژی تأمین کنندگان نیز جزئی از سازمان دیده میشوند و همراه نمودن آنها در دستیابی به اهداف کلان سازمان مطرح میشود و تاکید بر ایجاد منافع مشترک با تأمین کنندگان در برای ارزش افزوده، بخصوص برای مشتریان استاین. حرکت اخیراً به عنوان زنجیره تأمین17 مطرح بود، پیش بینی میشود در دهه آینده جهش سازمانها بیش از بیش به این رویکرد متکی باشد(فرشید و شهریاری، .(1381
در بررسی عمیقتر سازمانهای پیشرو معاصر میتوان دید که آنها تنها با اتکا به مجموعه ای از استراتژیهای موفق به جلو حرکت ننمودهاند. عامل دیگری که باید به آن توجه نمود، ایجاد محیطی پویا از نظر روابط انسانی است. این واقعیتی غیرقابل انکار است که سازمانهای ژاپنی توانستند با توجه به موضوع روابط انسانی به موفقیت چشمگیری دست یابند، اما عامل تکمیل کننده حرکتهای فوق را میتوان استفاده از تکنیکهای بهبود کیفیت دانست. تکنیکهای بهبود کیفیت بیپایان میباشند و باید انتظار داشت که هر روزه تکنیکهای جدید مطرح شودقطعاً. روشهای آماری در میان این تکنیکها همیشه به عنوان عاملی اساسی مطرح بوده است و کلیه نظریه پردازان بر آن تاکید داشتهاند که میتوان از دمینگ18، جوران19 و ایشیکاوا تنها به عنوان نمونه هایی نام برد(بنیاد کیفیت اروپا20، .(1381
کلیه سازمانهای پیشرو به حفظ دست آوردهای خود حساسند، لذا در این زمینه وجود یک سیستم رسمی برای طرحریزی و استانداردسازی فرایندها مطرح میشوداما، مجدداً ذکر نکتهای در این مورد ضروری است و آن افت سیستمهای صلب و بدون تغییر استبعضاً. خود سیستم و استانداردهای کاری میتوانند از بهبود جلوگیری نمایند و دلیل بر سکون گردند؛ لذا در حالی که سازمانهای پیشرو دارای سیستمهای دقیق و طرحریزی شده هستند، اما همیشه تحرک در سیستم را به عنوان یک ارزش مطرح نموده اند و میتوان چرخه برنامه ریزی، اجرا، بررسی و اقدام اصلاحی را در حرکت آنان یافت که به چرخه دمینگ(PDCA) 21 نیز معروف است.
سازمانهایی که از کلیه عوامل فوق به نحو مناسبی برای ایجاد و تحرک و پیشروی استفاده نمودهاند، کم و بیش نام رویکرد خود را TQM نهاده، چنانکه از مباحث پیداست، TQM چیزی نیست که بتوان به آن دست یافت، بلکه ابزاری است که با استفاده از آن سازمان به نحو مؤثر و کارایی به سمت آرمان22 (vision) خود حرکت میکنند. درک ما از TQM بخصوص در جزئیات هر روزه در حال تغییر است و با توجه به تجربیات جدید و رقابت تنگاتنگ که در صحنه کیفیت به وجود میآید، ویژگیهای جدیدی از آن مطرح میشود که برای مثال میتوان رویکرد شش سیگما23 نام برد که در چند سال اخیر مطرح شده است.
در این میان، سازمانها علاقهمندند که دریابند تا چه حد در استقرار و نتیجهگیری از رویکردهای TQM موفق بوده و در جهت پاسخگویی به این نیاز، مدل های تعالی کسب و کار مطرح شده اند که میتوان از مدل جایزه دمینگ به عنوان قدیمیترین مدل (1951) و همچنین مدلهای مالکوم بلدریج(MBNQA) 24 و مدل بنیاد کیفیت اروپا25 (EFQM) نام برد. مدلهای اخیر به سازمانها این امکان را میدهد که پختگی رویکرد خود در به کارگیری TQM را ارزیابی نمایند و با تحلیل نتایج این ارزیابی به برنامه ای برای اقدامات اصلاحی دست یابند (میکائیل جی فاکس، .(2007
-4 مطالعه الزامات ISO 9001: 2000 در مقابله با وجوه اصلی TQM
با مطالعه الزامات ISO 9001: 2000 (و همچنین (ISO 9001: 1994 میتوان دید که به طور کلی میان رویکرد TQM و مدل های فوق فرقی وجود ندارد (شهریاری و فرشید، .(1381 در تاریخ 15 نوامبر 25) 2008 آبان (1387 ویرایش جدید استاندارد ایزو 9001 : 2008 (ویرایش چهارم) منتشر شد که تغییرات این ویرایش نسبت به استاندارد ایزو 9001 : 2000 اندک بوده و تغییرات اساسی در آن دیده نمیشود (بابایی، .(1388
اهم ویژگیهایی از TQM که در مدل ISO 9001: 2008 یافت میشود، به طور خلاصه عبارتند از:
1 سیکل PDCA؛
2 سیستم گرایی و استاندارد سازی برای حفظ دستاورده؛
3 مشتریگرایی؛
4 تدوین اهداف کیفی سازمان و پایهگذاری آنان در فعالیتها و سطوح مربوطه؛
5 تحلیل دادهها با استفاده از روشهای آماری؛
6 بهبود مستمر (شهریاری و فرشید، (1381
اکنون که یک ارگونومی مناسب (ثلاًم ایستگاه کاری، شغل مناسب و طراحی سازمان)، به بهبود عملکرد نیروی انسانی و کاهش ریسک و جراحات و در نتیجه منجر به بهبود محصول و کیفیت فرایند می انجامد و با درک مفهوم TQM نیز میتوان اطمینان حاصل نمود که با پیاده سازیTQM× به نیازهای روانی کارکنان توجه خواهد شد(الوارودی تاویرا26، (2003 ؛ این سؤال مطرح است که اصول ارگونومی که از رابطه بین انسان، محیط و ابزار سخن میگوید و سعی دارد با شناخت تعامل بین این سه عامل، بیشترین بهره وری را برای اهداف تکاملی مقوله کار در سیستم پیچیده تکنولوژی امروزی آشکار سازد، به چه اندازه میتواند بر نظام مدیریت کیفیت جامع مبتنی بر استاندارد ISO 9001: 2008 تأثیر بگذارد؟
-5 طرح تحقیق
هدف مقاله شناسایی و اولویتبندی عوامل ارگونومیک محیط کار بر اجرای سیستم مدیریت کیفیت جامع است.
همانگونه که در شکل 1 ملاحظه میشود، متغیرهای چهارگانه این پژوهش در قالب یک مدل به تصویر کشیده شده است. در این مدل فرضی و اولیه، سیستم مدیریت کیفیت جامع مبتنی بر استاندارد ایزو ISO 9001: 2008 متغیر وابسته و عوامل ارگونومیک متغیرهای مستقل هستند.
-6 روش تحقیق
پژوهش حاضر از لحاظ روش و ماهیت از نوع توصیفی- کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه مهندسان و سرکارگران کارخانجات واگن سازی شهرستان زرند اعم از رسمی قطعی تمام وقت، آزمایشی تمام وقت، قرارداد کار معین و پیمانی با مدرک کارشناسی ارشد، کارشناسی، کاردانی و دیپلم است که تعداد آنها 100 نفر است و در حوزه های اداری، بدنه سازی، قطعه سازی، مونتاژ، تعمیر و نگهداری، کنترل کیفیت و رنگ مشغول به خدمت هستند. است که از این تعداد 95 درصد مرد، 6 درصد در حوزه اداری، 30 درصد در رده سنی -40 31 سال و 38 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی (فوق دیپلم و بالاتر ) هستند. برای برآورد پارامترهای جامعه به علت کم بودن و در دسترس بودن پاسخگویان از روش سرشماری کل جامعه استفاده شد.
برای گردآوری دادهها از دو روش کتابخانهای و میدانی استفاده شد. ابزار جمع آوری دادهها، پرسشنامه است. این پرسشنامه با 53 سؤال تنظیم شده است که بخش اول شامل 31 سؤال برای سنجش عوامل ارگونومیک محیط کار و بخش دوم شامل 22 سؤال برای سنجش اجرای سیستم مدیریت کیفیت جامع مبتنی بر استاندارد ایزو 2008 :9001 است. متغیرهای این پژوهش بر اساس ارزش، متغیرهایی کمی و مقیاس اندازه گیری آنها فاصلهای است. برای اندازهگیری متغیرها، از طیف لیکرت پنج درجهای استفاده شده است.
برای آزمون روایی سوال ها هم از اعتبار محتوا و هم از اعتبار عاملی استفاده شده است. برای سنجش اعتبار محتوایی پرسشنامه از نظرهای اساتید و خبرگان استفاده شد. برای آزمون اعتبار عاملی
پرسشنامه، نخست، چون شاخص کفایت نمونهبرداری (KMO) برابر با )0/783نزدیک به یک) توانایی دادهها برای تحلیل عاملی تایید شد. سپس روایی سازه ای پرسشنامه با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی(CFA) 27 آزمون شد و با توجه به آمارههای به دست آمده و نتایج الگوی تحلیل عاملی تأییدی، برازش منطقی و قابل قبول بودن پرسشنامه آزمون شد. ارزیابی روایی سازه ای پرسشنامه با توجه به شاخصهای X2/Df، GFI، IFI، TLI، NFI،CFI نشان داده شد و برای تحلیل دادههای این پژوهش، نخست از آمار توصیفی، داده های مربوط به جمعیت شناختی نمونه و همچنین دادههای هر یک از متغیرهای عوامل ارگونومیک و سیستم مدیریت کیفیت جامع مبتنی بر استاندارد ایزو ISO 9001: 2008 بر اساس فراوانی، میانگین و... خلاصه و طبقهبندی شده و در قالب جدول توصیف شده است.
به منظور ارزیابی الگوی پیشنهادی، رویکرد دو مرحلهای آندرسون28 و گربینگ(1988) 29 استفاده شد. در مرحله اول الگوی اندازهگیری و در مرحله دوم بخش ساختاری الگو بر پایه نتایج مرحله اول برازش مدل اولیه پژوهش (فرضیه فرعی) با استفاده از الگویابی معادلات ساختاری(SEM) 30 بررسی و در صورت عدم برازش مدل اولیه، مدل اصلاحی ارائه میشود. همچنین، تاثیرات مستقیم، غیرمستقیم و کلی متغیرها بر اساس تحلیل مدل مسیر محاسبه میشود. تمامی تحلیلها با استفاده از نرم افزارهای Spss18و 18 Amos انجام گرفت.
برای آزمودن اثرهای واسطه ای در الگوی پیشنهادی معنی داری آنها از روش بارون31 و کنی(1986) 32 آزمون سوبل(1982) 33 استفاده شد. تعیین کفایت برازش الگوی پیشنهادی با استفاده از چندین شاخص برازندگی شامل مقدار کای دو، شاخص هنجار شده مجذور کای دو (نسبت مجذور کای بر درجات آزادی)، شاخص برازندگی هنجار شده(NFI) 34، شاخص برازندگی تطبیقی(CFI) 35، شاخص برازندگی افزایشی(IFI) 36، شاخص توکر- لویس37 (TLI) و جذر میانگین مجذورات خطای تقریب38 (RMSEA) انجام گرفت.
برای مشخص کردن اولویت عوامل اثرگذار پس از اصلاح مسیرهای پیشنهادی و منطبق با مبانی نظری در مدل نهایی بر اساس ضرایب استاندارد شده با توجه به میزان این ضرایب از بزرگ به کوچک اولویت بندی عوامل اثرگذار مشخص گردید. برای اندازه گیری میزان پایائی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. مطابق با جدول 1 نتایج این مقدار بر اساس پاسخ های ارائه شده توسط 31 نفر از افراد نمونه، برای هر یک از متغیرهای پژوهش و ابعاد آنها محاسبه شد، که نشان داد همبستگی خوبی بین سؤالهای پرسشنامه وجود دارد.
-7 تحلیل دادهها
با عنایت به سال تاسیس کارخانجات واگن سازی، اغلب آزمودنیها جوان بین 20 تا 40 سال سن 70) درصد)، مرد 95) درصد)، دارای تحصیلات دانشگاهی 38) درصد فوق دیپلم و بالاتر)، به صورت تمام وقت 97) درصد) با سابقه کار کمتر از 2 سال 16) درصد) و دارای مشاغل غیر اداری 94) درصد) مشغول به خدمت هستند. در ادامه یافته های توصیفی این پژوهش، شاخص های آماری متغیرهای مورد مطالعه مطابق جدول 2 و 3 است.
