بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت دانش یکی از دستاوردهای عصر اطلاعات و دانش است و چون فرهنگ سازمانی یکی از مهم ترین جنبه های هر نظام مدیریت دانش می باشد؛ شناسایی و تبیین نقش عوامل فرهنگی و فرهنگ سازمانی بر اجرای موفق مدیریت دانش ضروری می باشد. در همین راستا، این پژوهش به روش کیفی-کتابخانه ای و با ارائه اسناد و مدارک معتبر از پژوهش های قبلی در صدد است تا به تبیین نقش فرهنگ سازمانی بر گام های اساسی اجرایی مدیریت دانش و توضیح عوامل فرهنگی مؤثر بر اجرای مدیریت دانش در سازمان بپردازد. در ضمن، عوامل فرهنگی مؤثر شناسایی شده شامل؛ مشارکت در تصمیم گیری، فرهنگ تسهیم، فرهنگ یادگیری و فرهنگ اعتماد محور می باشند که نقش هریک از این عوامل بر اجرای مدیریت دانش تبیین شده است.
.1 مقدمه
همگام با روند رو به رشد تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی که تمام ابعاد و ارکان سازمان هار را تحت تأثیر قرار داده و انتظارات جدیدی را پدید آورده است، نقش مدیران سازمان ها نیز به شدت دگرگون شده است. طی سال های اخیر، تحولات اساسی در سازمان ها به وجود آمده است و این تحولات موجب پیدایش اصول و روش های مدیریتی نوین شده است که یکی از مهم ترین آن ها "مدیریت دانش" می باشد
مدیریت دانش تلاش نوین قرن موسوم به عصر دانایی، برای حفظ، هدایت و افزایش هدفمند سرمایه های دانشی سازمان ها است و به این اشاره دارد که سرمایه گذاری در علم بهترین و بیشترین سود را به بار می آورد - دانش فرد و شهابی نیا، . - 1389 مدیریت دانش یک استراتژی بهینه و سیستماتیکی است که انتخاب، سازماندهی و ذخیره می شود و اطلاعات ضروری کسب و کار یک شرکت را برای ارتقای عملکرد کارکنان و افزایش رقابت پذیری سازمان بهبود می دهد
در سازمان های امروزی، اجرای مدیریت دانش به تنهایی کافی نمی باشد، چرا که اجرای مؤثر مدیریت دانش در سازمان ها تا حدود زیادی به حمایت و پشتیبانی فرهنگ سازمانی بستگی دارد. تلاش سازمان ها برای تبدیل شدن به سازمان دانش محور در صورتی موفقیت آمیز خواهد بود که ویژگی ها و عوامل فرهنگی مورد نیاز برای اجرای مدیریت دانش وجود داشته باشد. بدین ترتیب، دانش در صورتی می تواند به طور مؤثر در سازمان خلق و تسهیم شود که مورد حمایت فرهنگ سازمان قرار گیرد
از طرفی، فرهنگ سازمانی بر تمام جنبه های سازمانی تأثیر می گذارد و بر اساس اعتقادات و ارزش های مشترک، به سازمان ها قدرت می بخشد و بر نگرش رفتار فردی، انگیزه، رضایت شغلی و سطح تعهد نیروی انسانی، طراحی ساختار و نظام های سازمانی، هدف گذاری، تدوین و اجرای خط مشی ها و اجرای استراتژی ها تأثیر می گذارد
از طرف دیگر، در صورت عدم شناخت عوامل فرهنگی تأثیر گذار و پیش نیازهای لازم اجرای مدیریت دانش نظیر فرهنگ، اجرای آن حاصلی جز انزجار منابع انسانی و اتلاف منابع مالی در پی نخواهد داشت - موسی خانی، اجلی قشلاجوقی و صفوی میر محله، . - 1389 از این رو ویروساک - 2010 - معتقد است که سازمان ها قبل از اقدامات دانشی، بایستی نگاهی دقیق به فرهنگ سازمانی خود داشته باشند.
فرهنگ سازمانی به عنوان یک عامل اصلی در صحنه مدیریت دانش مطرح می باشد - ویروساک، . - 4 :2010 بعلاوه، تنها با بررسی، تغییر و ایجاد یک فرهنگ سازمانی مناسب و همچنین با شناسایی عوامل فرهنگی مؤثر؛ می توان به تدریج الگوی تعامل بین افراد را در سازمان تغییر داد و از مدیریت دانش به عنوان یک مزیت رقابتی بهره گرفت. از این رو سازمان ها باید محیطی برای خلق، ذخیره، تسهیم و کاربرد دانش در میان اعضاء به وجود آورند و افراد را در جهت با مفهوم کردن تعاملاتشان، آموزش دهند
بنابراین، مسئله سازمان های امروزی، مسئله بقاء و تحقق اهداف است. برای بقاء و تحقق اهداف، سازمان ها باید در فضای به شدت رقابتی کسب و کار و صنعت خود، استراتژی مناسب را انتخاب نمایند. بدین ترتیب، شناسایی و تبیین عوامل فرهنگی تأثیر گذار، به منظور اطلاع از میزان پشتیبانی اجرای مدیریت دانش در سازمان ها، مسئله بسیار مهمی می باشد. عدم شناخت فرهنگ سازمانی و عوامل فرهنگی، سازمان ها علاوه بر اتلاف منابع، موقعیت رقابتی سازمان ها را تنزل داده، عدم تحقق اهداف سازمان را سبب شده و در ابعاد وسیع، بقای سازمان را به خط می اندازد. به همین جهت در این پژوهش سعی شده ضمن تبیین نقش فرهنگ در بنیان مدیریت دانش، توضیح جامعی درباره عوامل فرهنگی مؤثر بر اجرای مدیریت دانش در سازمان داده شود.
.2 نقش فرهنگ در بنیان مدیریت دانش
در هر سازمانی فرهنگ منحصر به فرد آن سازمان وجود دارد که به افراد شیوه فهم و معنی بخشیدن به رویدادها را نشان می دهد. فرهنگ سازمانی نقش چشم گیری در تعریف فضایی دارد که دانش در آن تسهیم می شود. محیطی که کارکنان در آن کار می کنند بر هر دو جنبه عرضه و تقاضای هر نوع دانش تأثیر گذار است. وجود یک فرهنگ تسهیم دانش مثبت در هر سازمان پیش نیاز هر قدرتی در مدیریت دانش است. اگر فرهنگ سازمان فرآیند تسهیم دانش را تشویق نکرده و ذخیره سازی را ارتقاء ندهد، هیچ سیستم مدیریت دانش ماهر و پیچیده و هیچ تغییر فرایندی نمی تواند توانایی مدیریت دانش را افزایش دهد
مدیریت دانش که یکی از راه های بهبود بخشیدن به شرایط بقای سازمان است؛ زمانی به طور موفقیت آمیز در سازمان اجرا می گردد که از قبل زمینه فرهنگی مناسب با این نظام بستر سازی شده باشد. چرا که هدایت نمودن دانایی موجود سازمان یک امر مردمی است و به طور کامل مربوط به منابع انسانی می گردد و تابعی از فرهنگ کارکنان سازمان می باشد. لذا سازمان ها باید برای اجرای موفق مدیریت دانش، فرهنگ متناسب با آن را ایجاد نموده و بر اساس آن عمل نمایند
از این رو، اجرای مدیریت دانش تقریباً همیشه نیازمند تغییر فرهنگی است و اگر نگوییم یک انتقال کامل است دست کم اشاره ای به فرهنگ های موجود برای تسهیل اشاعه و ترویج فرهنگ به اشتراک گذاری دانش و همکاری می باشد. مدیریت دانش، تقریباً همیشه تغییری را باعث می گردد که آن تغییر خود باعث ایجاد فرآیندی بلوغ یافته خواهد گردید. اما تحریک و ایجاد تغییرندرتب با اقبال جمعی روبرو می گردد. افراد الزاماً همیشه به دلیل مخالفت صرف، با تغییرات مخالفت نمی کنند؛ بلکه در صورتی که احساس نمایند تغییر به جای ایجاد بهبود در زندگی کاری و شخصی آن ها بیشتر حالت تحمیل دارد با آن مخالفت می ورزند. آنها اغلب نسبت به امکان موفقیت یا شکست تغییرات کنجکاو نبود و علاقه ای نشان نمی دهند.
از این رو، یک فرهنگ به اشتراک گذاری دانش بر مبنای اعتماد ساخته می شود و بدین ترتیب مجاب به آگاه کردن، درگیر کردن و الهام بخشیدن به مشارکت کنندگان سازمانی در طول عمر تغییرات سازمانی می باشد. فرهنگ سازمانی، عامل کلیدی در حصول اطمینان از تداوم جریان دانش و اطلاعات حیاتی در داخل یک سازمان می باشد. قوت و تعهد یک فرهنگ سازمانی همیشه مهم تر از تکنولوژی های ارتباطاتی است که برای اشاعه به اشتراک گذاری دانش به کار گرفته می شوند. از نقطه نظر سنتی، جریان های دانش عمودی و در جهت سرپرست به سرپرست و در پیروی از چارت سازمانی در حرکت می باشند. سازمان های امروزی نیازمند تغییر فرهنگی خود به گونه ای می باشد که جریان افقی دانش را نیز ارج نهند
تحقیقات "دی لونگ فای" نشان می دهد که فرهنگ سازمانی به چهار طریق می تواند مدیریت دانش را تحت تأثیر قرار دهد:
.1 نقشی که فرهنگ سازمانی در مورد هویت دانایی و اهمیت آن برای مدیریت در سازمان ایفا می کند.
.2 نقشی که فرهنگ در ایجاد رابطه بین افراد و دانایی سازمان ایفا می کند.
.3 الگوهای فرهنگی که مشخص می کند دانش چگونه باید در موقعیت های خاص مورد استفاده قرار گیرد.
.4 فرآیند هایی که توسط آنها دانش ایجاد می شود و مشروعیت می یابد و در سازمان پخش می شود
به طور کلی، می توان گفت، فرهنگ سازمانی با ایجاد هماهنگی و انسجام میان بخش های مختلف سازمان، تشویق افراد به نوآوری و توسعه،گسترش دیدگاه های افراد نسبت به محیط، فرآیند های مدیریت دانش را در سازمان مورد حمایت قرار می دهد. در ادامه عوامل فرهنگی مؤثر به صورت مختصر توضیح داده شده اند.
.3 عوامل فرهنگی مؤثر بر اجرای مدیریت دانش در سازمان
:1-3 مشارکت در تصمیم گیری
به عقیده هارپرٌ - 1988 - مشارکت عبارت است از فرآیندی که به کارکنان اجازه می دهد در قدرت مدیریت جهت اخذ تصمیم های سازمانی سهیم شوند. به عبارت دیگر، مشارکت در تصمیم گیری فرآیندی است که در آن کارکنان بر تصمیم های سازمانی تأثیر می گذارند
در سازمان های خلاق، مشارکت جمعی، بهره گیری از نظرات کارکنان و همفکری در چارچوب سیستم های ارتقاء به طور گسترده ای رایج هستند و جز فرهنگ سازمانی به شمار می روند. در یک تعریف کلی، مشارکت را ساختار تصمیم گیری و فعالیت داوطلبانه افراد و نیروها بر اساس اراده، انتخاب و تفسیر در اوضاع و شرایط عینی تعریف کرده اند
علی رغم تمام مشکلات تصمیم گیری مشارکتی، بیشتر تصمیم گیری ها یک فریندآ نسبتاً ساده را دنبال می کنند. عناصر کلیدی آن به ترتیب عبارت است از:
* قالب بندی مشکلات یا مسائلی که نیاز به یک تصمیم یا پاسخ دارند.
* جمع آوری اطلاعات تا آنجا که معقول به نظر می رسند و می تواند به تصمیم گیری بهتر کمک کند.
* تولید ایده برای گزینه ها یا پیشنهادهایی برای مضامین بالقوه.
* انتخاب معیار خوبی.
* تصمیم گیری برای عیب جویی کردن از عقاید از پیش ایجاد شده که طبق معیار خوبی منتخب، بهترین است.
در تصمیم گیری مشارکتی، افراد دارای انگیزه بیشتری برای انجام کار هستند. کارکنان مایلند تا از نتیجه عملکرد خویش آگاه شوند و زمانی که می بینند که در ماحصل دستاورد خویش نقش مهمی ایفا کرده اند، تمایل بیشتری به ماندن و مفید بودن در سازمان دارند. مدیران دانش باید به این نکته توجه کنند که لازمه مدیریت دانش، مشارکت است. اگر مدیران، زیر دستان را در اخذ تصمیماتی که به آینده آنها و کل سازمان مربوط است مشارکت ندهند؛ نمی توان انتظار داشت افراد نتیجه سال ها تلاش و علم خود را در اختیار دیگر افراد قرار دهند.
