بخشی از مقاله
چکيده
ابتدا بايد گفته در بيشتر لغت نامه ها واژه مسافرت را عمل جابه جايي تعريف کرده اند. اما اين واژه در صـنعت جهـانگردي تعريـف خاص و دقيق تري دارد "عمل جابه جايي به خارج از جامعه براي تجارت و يا تفريح نه بـراي انجـام کارهـاي رومـره ". بـه عبـارتي فعاليت هايي که فرد در مسافرت و در مکاني غير از محيط عادي خود انجام مي دهد و نشان از نياز هر انسان به معنويات در زندگي است و امري انکار ناپذير مي باشد بطوريکه مذهب يکي از مهمترين ارکان در روحيات معنـوي انسـان اسـت . در فرهنـگ اسـلامي, سياحت به عنوان سير آفاقي در برابر سير انفسي مورد توجه قرار گرفته است . اسلام به انسان و نيازهاي انسان نگـاه ويـژه اي دارد.
آنچه را که به واقع زندگي و حيات را لذبخش و آسان مي کند و در جسم و روح و روان انسان موثر است و به رسميت مي شناسـد.
حال اگر در اين بين نگاهي به آيه 156 سوره بقره بيندازيم در مي يابيم که در فرهنگ اسلامي هدف اصلي رشد و ارتقـاي معنـوي است و از اين رو يکي از راه هاي تقويت معنويت و ايجاد ارتباط با معبود، زيارت است . بنابراين مي تواند گفت که هـر فـردي بـراي سفر انگيزه اي دارد و به انديشه اي طي طريق مي کند، اما انگيزه همه سفرها تفريح و مشـاهده و شـناخت ناشـناخته هـا نيسـت . خيلي از مردم تنها به انگيزه سير آفاق و انفس و کسب مدارج معنوي سفر مي کنند و اينگونه است که گردشـگري مـذهبي شـکل ميگيرد.
کلمات کليدي : صنعت جهانگردي، مسافرت ، مذهب ، فرهنگ اسلامي، زيارت ، گردشگري مذهبي
مقدمه
جهان امروز تحولات و تغييرات سريع و گسترده اي در تمام ابعاد خود انجام داده است ، که تجارت جهاني از اين قاعده خارج نبوده و در سطح وسيعي با تلاش و سرعت هر چه تمام تر در جهت اين تحول حرکت مي کند. وضعيت دنياي امروز اثري از جهاني شدن آن را در بردارد و فرآيندي است که منجر به حضور و رقابت تنگاتنگ ظريفت هاي مختلف تجاري شده است . از آنجايي که اعتقادات هر سرزمين براي مردم آن ديار از اهميت فوق العاده اي بر خوردار است ، نوع نگـرش بـه مـذهب نيـز داراي ريشه اي کهن در جوامع به حساب مي آيد, نگرش به توريسم زيـارتي و مـذهبي کـه در برخـي مواقـع در جـاي يکـديگر اسـتفاده مي شوند و اين دو مقوله که تعريف مخصوص به خود را دارند نمي تواند در همه جا باعث جذب توريست شود. بين کلمه مـذهب و زيارت تفاوت زيادي وجود دارد سعي ميشود با يک مثال کوچک اين دو را از هم تفکيک و مشخص کرد. بطور مثال وقتي يک فـرد به سمت بعقه شيخ زاهد گيلاني در لاهيجان ميرود و از آن بعقه بازديد ميکند بنابراين در چارت توريسم زيارتي قرار گرفتـه و نـوع گردشگري زيارتي را شکل مي بخشد حال اگر براي ديدن مسجدي با همين قدمت برود مثـل مسـجد اکبريـه لاهيجـان ايـن نـوع توريسم , توريسم مذهبي ناميده ميشود که مي تواند همان جذابتي را که براي يک مسلمان دارد براي غير مسلمانان صاحب هر دين و مسلکي باشد. بنا و معماري زيبا و قدمت مسجد مي تواند براي گردشگران کشورهاي مختلف بسيار جالب باشد و آنان بـا جـان و دل استقبال خواهند کرد. پس توريسم مذهبي نيز وارد بازار تجـارت جهـاني شـده و بـا سـرعت هـر چـه بيشـتر در جهـت جـذب گردشگري فعاليت مي کند که همه اينها با همکاري و هماهنگي سازمان ميراث فرهنگي و ديگـر نهـاد هـاي فرهنگـي در داخـل و خارج از کشور ميتواند بيشتر و موثرتر باشد.
مفهوم گردشگري مذهبي
اين نوع از گردشگري يکي از رايج ترين اشکال گردشگري در سراسر جهان است که سابقه آن بـه قـرون و اعصـار گذشـته مـرتبط مي گردد و بطور کلي شامل سفرها و بازديدهايي مي شود که اصلي ترين هدف از انها تجربه اي مذهبي است .
جاذبه هاي مذهبي، زيارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زيادي از گردشگران را به سـوي خـود جـذب مـي کننـد ،تاسيسـات اقامتي و پذيرايي اين نوع از گردشگري مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعي- فرهنگي و عقيدتي گردشگران و جامعه ميزبان داراي ويژگي هاي خاص خود است که در هر کشوري از تنوع بسيار بالايي برخوردار مي باشد و نکته قابـل توجـه در اين زمينه اين است که گردشگري مذهبي تنها شکل از اشکال گردشگري مي باشد که بر موانع آب و هـوايي غلبـه مـي نمايـد. "
سينگ "يکي از نظريه پردازان اين صنعت در اين زمينه مي گويد: "به نظر مي رسد روحيه اديسه بر موانع آب و هـوايي غلبـه مـي نمايد. بدين ترتيب با تغييرات فصل و تحولات اب و هوايي مشاهده مي شود که تعداد توريسم و بازديد از شهر ها و مراکـز مـذهبي دچار تغيير نمي شود." و اينکه که براي اين نوع گردشگر، تنها مقصد حائز اهميت نيست . تجربه او از همان ابتداي ترک مبدا آغـاز مي شود و تمام مسير و وقايعي را که در طول مسير با آن مواجه مي شود در بر مي گيرد.
ظرفيت ها و ضرورت ها
يکي از انواع سفرها، گردشگري اسلامي يا مذهبي است که در جهان سوم و کشورهاي در حال توسعه رو به رشد است . مسـافرت از سنت هاي پسنديده در جوامع مختلف بوده است . انسان ها هنگام سفر از نقطه اي بـه نقطـه ديگـر و از زمـاني بـه زمـان ديگـر در راستاي رشد و کمال حرکت مي کنند. قرآن کريم در آيات بسياري بر سروسفر تاکيد داشته و به انسـان توصـيه مـي کنـد کـه بـه مسافرت بپردازد. به ترتيبي که مي فرمايد (قل سيروا في الارض ... فسيروا في الارض ...) با اندکي تاملي بر آيات کريمـه قـرآن ، بـه روشني در مي يابيم که با سفر کردن مي توان به مطالعه آفاق و انفس و کس علم و تجربه , خداشناسي از طريـق مـردم شناسـي و شناخت عظمت خلقت ، اعتقاد به معاد, مطالعه سنت هاي غلط و ضد ارزش هاي اسـلامي و اخلاقـي و همچنـين عبـرت آمـوزي از شرگذشت پيشينيان پرداخت .
از نظر قرآن علاقه مندي به کمال و تفريح و تفريح و تفرج ، کسب و روزي حلال و رفع نيازها، تقويت حس پرستش خالق و از بـين رفتن جهالت ها از ديگر فوايد سفر مي باشد.
مذهب و گردشگري از ديدگاه UNWTO
گردشگري وسيله ايت است که افراد را با مذاهب و فرهنگ هاي متفاوت به يکديگر پيوند مي دهد و به ايشان کمـک مـي کنـد تـا همديگر را با وجود تنش هاي سياسي و اجتماعي، بهتر درک کنند. سازمان جهاني جهانگردي نيز با رشد سريع صنعت گردشـگري، برگزاري نشست ها وکنفرانس هايي را که ارتباط گردشگري و مذهب را بررسي کنند لازم مي داند. از نظ ايـن سـازمان مـذهب بـه عنوان يکي از اصلي ترين انگيزه هاي سفر شناخته شده است .
بنابراين زيارت عبارت است از اداي نذورات و قرباني, شرکت در مراسم مذهبي و بازديد از ساختمان ها و مراکـز مـذهبي، از نمونـه سفرهاي مذهبي که با چنين تعريفي برگزار مي شوند، روز جهاني جوان است که به ابتکار واتيکان براي قـوي تـر کـردن باورهـاي ديني در بين جوانان کاتوليک به صورت جهاني برگزار مي شود، اين سفر، بزرگ ترين مراسم بـراي جوانـان دنيـا اسـت و در سـال 2005 که در آلمان برگزار شد 435 هزار زائر از 197 کشور در اين مراسم مذهبي شرکت کردند و جشن هاي مربوطه 2/1 ميليون نفر را به خود جذب کرد و يا در اسلام نيز، آيين حجم به عنوان يکي از بزرگترين مراسم مذهبي جهان سالانه حدود 2 ميليون زائر را در شره مکه گردهم مي آورد. پيش بيني مي شود که گردشگري مذهبي عربستان سعودي در دهه آينده ، هر ساله از رشـدي 20 درصد بهره ببرد و تا سال 2020 تعداد 2/43 ميليون نفر از شهرهاي مکه و مدينه ديدن خواهند کرد که اين مستلزم ٥٠ هزار اتاق اضافي در هتل ها و 74 هزار واحد مبله در اين مناطق .
گردشگري حلال
بنا به بررسي هاي WTM گردشگري حلال به صورت نوع خاصي از گردشگري مذهبي، منافع کشف نشده بسـيار و شـانس هـاي تجاري زيادي را به کشورهاي مسلمان و به خصوص آسيانه ميانه ارائه مي کند. گردشگري حلال ، نوعي از گردشگري مذهبي اسـت که تمام فعاليت هاي آن از نظر قوانين اسلامي مجاز شمرده مي شوند.
در اين باره واتيکان در 2007 خطوط هواپيمايي مخصوص به زائران خود را راه اندازي کرد که مي تواند الگويي براي خطوط حـالا باشد. اين خطوط مي توانند فاکتورهايي را در بر گيرند تا سفر را براي مسلمانان به خصوص هنگـامي کـه بـراي زيـارت و يـا سـاير مسائل مذهبي مسافرت مي کنند، راحت تر و لذت بخش تر کند که مي تواند شامل :
- سرو غذا حلال
- توجه به اوقات شرعي و نماز
- قرار داد قرآن در کنار صندلي هاي هواپيما
- پخش برنامه هاي مذهبي در طول پرواز
- در نظر گرفتن بخش هايي مجزا براي بانوان و آقايان
- ايجاد هتل بانوان
جايگاه گردشگري در فرهنگ اسلامي
در فرهنگ اسلامي، سياحت به عنوان سير آفاق در برابر سير انفس مورد توجه قرار گرفته است . اسلام به انسان و نيازهـاي او نگـاه ويژه اي دارد و آنچه را که به واقع زندگي را لذت بخش و آسان مي کند و در جسم و روح و روان انسان مـوثر اسـت ، بـه رسـميت مي شناسد.
در دنياي ماشيني امروز، انسان بيش از گذشته به استراحت و گردش نيازمند است تا آثار ناشي از فشارهاي روحي و رواني را حتـي المقدور خنثي کند؛ زيرا از اين منظر، گردشگري و سياحت يک تجربه درون گرايانه است . بشر مي خواهد لحظـاتي را بدسـت آورد که جان و روح خسته ، مکدر، تاريک و متلاشي شده اش به آزادي، فراخي، لـذت و زيبـايي مـاورايي برسـد؛ مـي خواهـد از ايـن راه معنويت زندگي اش را تأمين و فروريختگي اش را جبران کند.
مسافرت از سنت هاي پسنديده در جوامع مختلف بوده است . انسان ها هنگام سفر از نقطه اي به نقطه ديگـر و از زمـاني بـه زمـان ديگر در راستاي رشد و کمال حرکت مي کنند. قرآن کريم در آيات بسياري بر سير و سفر تاکيد داشته و به انسان توصيه مي کنـد که به مسافرت بپردازد. به ترتيبي که مي فرمايد: «قل سيروا في الارض ... فسيروا في الارض «... با اندک تأملي بر آيات راهگشاي قرآن ، به روشني در مي يابيم که با سفر کردن مي توان به مطالعه آفـاق و انفـس و کسـب علـم و تجربه ، خداشناسي از طريق مردم شناسي و شناخت عظمت خلقت ، اعتقاد به معـاد، مطالعـه سـنت هـاي غلـط و ضـد ارزش هـاي اسلامي و اخلاقي و همچنين عبرت آموزي از سرگذشت پيشينيان پرداخت .
از نظر قرآن علاقه مندي به کمال و تفريح و تفرج ، کسب روزي حلال و رفع نيازها، تقويـت حـس پرسـتش خـالق و از بـين رفـتن جهالت ها از ديگر فوايد سفر است . از مهم ترين آياتي که به طور مستقيم به مقول جهانگردي پرداخته است ، مـي تـوان بـه سـوره مبارکه آل عمران (آيات 137-138)، سوره مبارکه توبه (آيه 42)، سوره مبارکه يونس (آيه 22)، سوره مبارکه نحل (آيه 8٠)، سوره مبارکه انعام (آيه 11)، سوره مبارکه يوسف (آيات 109 و 111)، سوره مبارکه عنکبوت (آيـه 2٠) و سـوره مبارکـه روم (آيـات ٩ و 10 )اشاره کرد. زيارت بخش مهمي از فعاليت هاي مربوط به گردشگري مذهبي را دربرمي گيرد. اگـر نگـاهي بـه آيـه 156سـوره بقـره بينـدازيم ، درمي يابيم که در فرهنگ اسلامي هدف اصلي از خلقت ، رشد و ارتقاي معنوي است ؛ از اين رو يکي از راه هـاي تقويـت معنويـت و ايجاد ارتباط با معبود، زيارت است . انسان وقتي به معناي عميق زيارت نامه ها توجه کند و بـا عشـق و علاقـه بـه زيـارت بپـردازد، احساس مي کند از طريق مکاني که مشغول زيارت است ، به معبود خود نزديک تر شده است . بسياري از اوقات ، مسير زيارت همراه با عشق و از خودگذشتگي است . زيارت پيوند قلبي است نه محاسبه عقلي، لذا عمق و تأثيرگذاري آن نسبت به امور مادي به مراتب بيشتر است .
آنچه زائر را به پيمودن راه ها و طي مسافت ها و تحمل رنج و سفر و استقبال از خوف و خطر وامـي دارد، کشـش درونـي و علاقـه قلبي اوست و هر جا که عشق بيايد، خستگي رخت بر مي بندد.
١- مکه
براي ما مسلمانان مهمترين ,برجسته ترين و عزيزترين جاذبه گردشگري جهان شهر مکـه و کعبـه اسـت . سـالانه ميليـون هـا زائـر مشتاق براي ديدار قبله گاه مسلمانان جهان از سراسر جهان به اين شهر سفر مي کنند. مکه زادگاه محمد(ص ) و محل بعثت اوست . اين شهر علاوه بر نام مکه داراي نام هايي همچون «بکه »، «ام القـري» و «بلـدالحرام » نيز بوده است که در قرآن به تمامي اين اسامي اشاره شده است .
مسلمانان معتقدند پس از آن که به اذن خداوند چشمه زمزم زير پاي اسماعيل جوشيد و در آن منطقه آب يافت شد، مردم در آنجا ساکن شدند و شهر مکه به وجود آمد و نيز ابراهيم به فرمان خدايش کعبه را ساخت .
٢- واتيکان ، رم
واتيکان دولت شهري مستقل است که در درون شهر رم در کشور ايتاليا جاي دارد .واتيکان محل اقامت پاپ ، رهبر کاتوليـک هـاي جهان و مرکز کليساي کاتوليک است .
