بخشی از مقاله

مقایسه ي پنج عامل بزرگ شخصیتی و خودکارآمدي در دانش آموزان تیزهوش و عادي
چکیده
هدف پژوهش حاضر مقایسه ي پنج عامل بزرگ شخصیتی و خودکارآمدي در دانش آموزان عادي و تیزهوش دورهي متوسطه ي شهر اردبیل بود. نوع پژوهش از نوع علی- مقایسهاي بود. جامعهي آماري پژوهش حاضر، شامل کلیهي دانش آموزان تیزهوش و عادي متوسطه ي شهر اردبیل در سال تحصیلی 1390-91 بودند.
که با استفاده از روش نمونهگیري تصادفی خوشهاي چندمرحلهاي، نمونهاي به حجم 80 نفر 40) تیزهوش و40 عادي)، انتخاب و همتا شدند. براي جمعآوري دادهها از دو پرسشنامهي ابعاد شخصیتی (NEO-FFI) و پرسشنامهي خودکارآمدي شرر و همکاران استفاده شد و براي تجزیه و تحلیلدادهها از تحلیل واریانس چندمتغیري(مانوا) استفاده شده است. نتایج مطالعه نشان داد که از ابعاد شخصیت، دو مؤلفهي روانرنجورخویی و وظیفه شناسی در بین دانش آموزان تیزهوش و عادي تفاوت معناداري دارد علاوه بر این در متغیر خودکارآمدي بین دو گروه تفاوت معناداري وجود داشت (٠٠١/٠.(P< نتایج این پژوهش نشان داد دانش آموزان تیزهوش از وظیفه شناسی و خودکارآمدي بالاتري نسبت به دانش آموزان عادي برخوردارند که این امر در تعهد نسبت به انجام کارهاي درسی و مسولیتپذیري بالاتر و به نوبهي خود با سلامت این گروه در ارتباط است.
واژههاي کلیدي: ابعاد شخصیت، خودکارآمدي، تیزهوش.

مقدمه
دانش آموزان داراي تفاوتهاي فراوانی هستند که در آموزش نقش اساسی دارد، آنها از نظر یادگیري، توانایی کارآمدي و توانایی تفکر منطقی با یکدیگر تفاوتهاي مهمی دارند، در برابر مشکلات و چالشها نیز با شیوههاي متفاوتی برخورد میکنند، برخی از دانش آموزان دنبال کارهاي جدید و لذت بخش میروند برخی دیگر کارهاي قبلا آزمایش شده و مطمئن را ترجیح میدهند. بهعبارت دیگر، یادگیرندگان از نظر شخصیتی، نگرشها، واکنشهاي هیجانی و سبکهاي شناختی با همدیگر متفاوتند(خرازي، 1375؛ به نقل از ایزدي و محمدزاده ادملایی، .(1386 عوامل مؤثر بر یادگیري و پیشرفت تحصیلی بسیار گسترده و وسیع است. شناسایی این عوامل در رفع مشکلات و نارساییها در سیستم آموزشی مهم است. جایگاه تفاوتهاي بین افراد در یادگیري با دو رویکرد کلی توصیف میشود. رویکرد اول، یادگیري را در بافت و زمینه یادگیري مورد توجه قرار میدهد. در این رویکرد یادگیري از ادراك مقتضیات تکلیف متأثر میشود که این نیز تحت تأثیر تجارب آموزشی پیشین و زمینههاي یادگیري (مانند برنامههاي آموزشی، فرآیند تدریس و روشهاي ارزشیابی) است و به این ترتیب سه مرحله پیشآیند، فرآیند و فرآورده را نیز میتوان براي آن در نظر گرفت (رامسدن1، 1992؛ به نقل از خرمایی، .(1385

دومین رویکرد مربوط به نگاهی است که در آن ویژگیهاي ذاتی یادگیرنده، از قبیل هوش و شخصیت میتواند به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم و از طریق سبکها، یادگیري را متأثر سازد (فارنهام2، 1995؛ به نقل از خرمایی، .(1385 تیزهوشی یعنی برتري شناختی، هوشی و خلاقیت که فرد را از همسالان خود متمایز میکند (جوادیان، .(1380 تیزهوشان و افراد با استعداد، کسانی هستند که نشانههایی از قابلیت بالاي عملکرد در برخی از حوزهها از جمله هوش، خلاقیت، هنرمندي، رهبري، و زمینههاي تحصیلی ویژه را نشان میدهند (پیرتو1، 1999؛ به نقل از آقاجانی، نریمانی و آریاپوران، .(1390 در پژوهشی نشان داده شده است که کودکان تیزهوش در همه زمینههاي هوشی، وضعیت جسمانی، محبوبیت اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، ثبات عاطفی و امور اخلاقی سرآمدترند (جوادیان، .(1380
شخصیت نیز احتمالاً حدود و مرزهایی را براي یادگیري ایجاد میکند که این حدود ممکن است با شرایط و خواستههاي محیطی انطباق یابد. شخصیت مجموعهاي از صفات هیجانی و رفتاري است که فرد را در زندگی روزمرهاش احاطه و همراهی میکند. به عبارت دیگر شخصیت، خصوصیات مستمري است که فرد از طریق آنها تعامل و سازگاري خود را با دیگران و محیط اجتماعی تنظیم میکند (آلبرتیو، مانیا جی، برگسیو سی، بوگتو اف2، .(2006 مدل پنجعاملی شخصیت یکی از مسلطترین و تاریخیترین مدلهاي شخصیت است و بسیاري از روانشناسان بیان کردهاند که مدل پنج عاملی بسیاري از متغیرهاي شخصیت را در بر میگیرد. مطابق با نظر مک دونالد1999) 3؛ به نقل از فراهانی جلالی، علیدوست قهفرخی، اسلامی، (1390 این مدل را ابتدا گالتن(1884) 4 مطرح کرد. پنج عاملی که در مطالعات انجام شده به وفور آمدهاند، عبارتند از:
روانرنجورخویی5، برونگرایی6، گشودگی به تجربه7، همسازي8 و وظیفه شناسی.9
روانرنجورخویی به صورت یک تمایل کلی به داشتن حالتهاي عاطفی منفی، ایدههاي غیرمنطقی و درگیري با اعمال تکانشی تعریف میشود. برون گرایی به صورت یک تمایل کلی به ابراز وجود، پویا بودن و انجام اعمال اجتماعی تعریف میشود. این افراد هیجان پذیر، تحریکپذیر و خوشمشرب هستند.
گشودگی نسبت به تجربیات با تمایل کلی به گسترش اطلاعات جدید، داشتن تفکر واگرا و ارزشهاي غیرمعمول تعریف میشود. همسازي، به صورت یک تمایل کلی به داشتن احساسات نوع دوستانه، اعتماد به دیگران و همراهی و موافقت با آنها تعریف میشود. در نهایت وظیفه شناسی، تمایل کلی به داشتن رفتار و شناخت هدفمند، اراده قوي و مصمم بودن تعریف میشود. بنابراین، انتظار میرود که افراد داراي ویژگی وجدانی بودن، برنامهریزانی دقیق باشند لذا، به صورت فعال در برنامههاي درسی شرکت کرده و موفقیت تحصیلی بالاتري خواهند داشت. آیزنک( 1978) 1 نیز بیان میکند که شخصیت و یادگیري به شکل نزدیکی با یکدیگر ارتباط دارند. برونگراها تمایل به رفتارهاي اجتماعی داشته و فاقد تمرکز بر روي تکالیف تحصیلی هستند. افراد روانرنجور نیز به دلیل اضطراب و نگرانی، قادر به انجام بهینه تکلیف نیستند.

چامورو، موتافی و فارنهام(2005) 2 در پژوهشی به مقایسه ویژگیهاي شخصیتی و ارزیابی هوش در 186 دانشآموز انگلیسی و آمریکایی با استفاده از مقیاس نئو و ماتریس پیشرفته لورنز پرداختند. نتایج نشان داد که دو گروه تیزهوش و عادي از لحاظ متغیرهاي برونگرایی – روانژندي تفاوت معنیداري نداشتند.
یکی از عوامل شخصیتی که در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نقش مهمی ایفا میکند، خودکارآمدي است. خودکارآمدي عبارت است از انتظار فرد از قابلیت خود به منظور سازماندهی و اجراي رفتارهاي مورد نیاز براي انجام موفقیتآمیز یک وظیفه (بندورا3، .(1977
خودکارآمدي یکی از عوامل مؤثر بر کیفیت روانی انسان و ویژگیهاي عاطفی وي، چگونگی قضاوت او از خود و میزان کاراییاش است. این مفهوم که در نظریه بندورا مطرح شده است، به احساس شایستگی، کفایت و قابلیت کنارآمدن با زندگی و موفقیت علمی اشاره دارد. خود تلقی و اعتقاد به تواناییهاي فردي و اعتماد به نفس، نقش انکارناپذیري در تقویت عملکرد فردي و گروهی دارد. خودکارآمدي یکی از سازوکارهاي مؤثر اقدامات و عملکرد انسان به شمار میرود و اثر آن در تحقیقات آزمایشگاهی مورد تأیید قرار گرفته است. خودکارآمدي در ابتدا حالت ادراکی و شناختی دارد. در خودکارآمدي ادراکی، فرد قبل از رویارویی با مسایل، به نوعی قضاوت در مورد تواناییهاي خود دست میزند. در نتیجه، خودکارآمدي در ابتدا حالت ادراکی دارد و موقعی که در عمل اجرا میشود، به خودکارآمدي واقعی تبدیل میگردد. فرد خودکارآمد، به صورت مداوم به خود ارزیابی میپردازد، نقاط ضعف و قوت خود را میشناسد و آنها را رفع یا تقویت میکند. انتظار از پیامدهاي رفتار و عوامل اجتماعی فرهنگی به همراه هم بر هدفها و ابعاد گوناگون آن، مانند زمانبندي، سطح هدف و ... اثرگذار هستند. هدفها نیز بر رفتار فرد مؤثرند و آن را جهت میدهند. خودکارآمدي و انتظار از پیامدهاي رفتار، علاوه بر اثر غیرمستقیم، به صورت مستقیم نیز بر رفتار اثر میگذارد. افرادي که خودکارآمدي بالایی دارند، میکوشند از فرصتها استفاده کنند و موانع و تهدیدها را رفع کنند. افراد داراي خودکارآمدي بالا، از احساس کنترل زیادي بر محیط پیرامون خود برخوردارند و اصطلاحاً مرکز کنترل درونی دارند. در حالیکه افراد داراي خودکارآمدي پایین، از مرکز کنترل بیرونی برخوردارند و محیط را بر سرنوشت خود حاکم میدانند (ارگیو آل1، .(2004 افراد با باورهاي خودکارآمدي قوي، نسبت به افرادي که باورهاي خودکارآمدي ضعیفی دارند، در انجام تکالیف کوشش و پافشاري بیشتري از خود نشان میدهند و در نتیجه عملکرد آنان در انجام تکلیف بهتر است (بندورا2، .(1993
پاچارس و میلر(1994)3 در پژوهش دیگري دریافتند که خودکارآمدي مانند توانایی ذهنی عمومی، بر پیشرفت تحصیلی تأثیر میگذارد. گاسکیل و مورفی(2004) 1 نیز به این نتیجه رسیدند که بین خودکارآمدي و استفاده از راهبردهاي یادگیري و حافظه، مانند طبقه بندي رابطه وجود دارد.
پژوهشها نشان میدهد که احساس خودکارآمدي با مسئولیتپذیري در مورد انجام تکالیف درسی و میانگین بالا در امتحانات پایانترم (باري و آناستازیا2، (2005، رضایت شغلی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان (گاین، گلادیو، پاترزیا و پاتریک3، (2006 رابطه ي مثبت دارد.
در پژوهش دیگر امینی، نریمانی، برهمند و صبحی قراملکی (1387) تحت عنوان رابطه ي هوش هیجانی با خودکارآمدي و سلامت روان و مقایسه ي آنها در دانش آموزان ممتاز و عادي بود. نتایج نشان داد که هوش هیجانی با خودکارآمدي و سلامت روان در هر دو گروه از دانش آموزان رابطه ي معناداري دارد. همچنین نشان داد که بین هوش هیجانی، باورهاي خودکارآمدي و سلامت روان دانش آموزان ممتاز و عادي تفاوت معناداري وجود دارد.
کراوسون، دوکوآگی(2004) 4 و شارما، سیلبریسن (2007) در پژوهشی بین پیشرفت تحصیلی و خودکارآمدي رابطه ي مثبت معناداري بهدست آوردند. همچنین، کارول و همکاران(2009) 5
با بررسی دانش آموزان دریافتند که خودکارآمدي با پیشرفت تحصیلی رابطه ي مثبت دارد. با توجه به یافتههاي پژوهش فوق هدف اصلی پژوهش حاضر، مقایسه پنج عامل بزرگ شخصیتی و خودکارآمدي در دانش آموزان تیزهوش و عادي است.

روش
تحقیق حاضر توصیفی از نوع علی-مقایسهاي است. جامعهي آماري پژوهش حاضر را دانش آموزان پسر تیزهوش و عادي پایه اول مقطع متوسطه ي شهرستان اردبیل تشکیل میداد که در سال90-91 مشغول تحصیل بودند. براي انجام این پژوهش، با استفاده از روش نمونهگیري تصادفی خوشهاي چند مرحلهاي، نمونهاي به حجم 80 نفر 40) تیزهوش و 40 عادي) از دو ناحیه شهر اردبیل انتخاب و از لحاظ مقطع تحصیلی و وضعیت اقتصادي (براساس میزان درآمد خانوادهها) همتا شدند. ملاك انتخاب دانش آموزان تیزهوش داشتن معدل 17 به بالا در طول سال گذشته و نوبت اول سال تحصیلی90-91 بود که با مراجعه به اسناد و مدارك تحصیلی موجود در پرونده ي تحصیلی دانش آموزان و به کمک متصدیان امور دفتري صورت گرفت و براي جمعآوري دادها از ابزارهاي زیر استفاده شده است:
آزمون هوش ریون: براي تعیین میزان هوش از آزمون هوش ریون استفاده شد. این آزمون را ریون براي گروه سنی 9 تا 18 سال ساخته است. این آزمون داراي 60 آیتم میباشد که به دو روش انفرادي و گروهی اجرا میشود. پایایی این آزمون از طریق بازآزمایی 0/91 و تجزیه و تحلیل سؤالهاي آزمون از طریق بررسی میزان هماهنگی درونی سؤالات با استفاده از ضریب آلفاي کرونباخ 0/83 به دست آمده است. ضرایب اعتماد و اعتبار این آزمون در پژوهشی که براي هنجاریابی آن در مورد 60 دانشآموز ایرانی انجام شد رضایتبخش بود. که ضریب همبستگی آن با آزمون وکسلر 0/73 بهدست آمد (رحمانی، .(1386
پرسشنامهي خودکارآمدي: این پرسشنامه را شرر و همکاران در سال1982 براي سنجش باورهاي خودکارآمدي عمومی ساخته که این پرسشنامه داراي 17 ماده است و بدون محدودیت سنی قابلیت اجرا دارد. براتی (1376) اعتبار آزمون را 0/76 گزارش کرده است.

ضریب پایایی این آزمون با استفاده از روش دونیمه کردن گاتمن 0/76 و از طریق آلفاي کرونباخ 0/79 گزارش شده است. همچنین، همبستگی هاي به دست آمده با دو مقیاس عزت نفس و خودارزیابی با خودکارآمدي براي تأیید اعتبار سازه آزمون بوده است (براتی، :1375 نقل از محمديزاده و عابدي، .(1386 پایایی این پرسشنامه در این پژوهش بر اساس آلفاي کرونباخ 0/84 گزارش شده است.
پرسشنامهي ابعاد شخصیت: ابعاد شخصیتی نمونهها با استفاده از پرسشنامهي-(NEO FFI) کوتاه 60) سؤالی) مورد ارزیابی قرار گرفت. این پرسشنامه را مککري و کاستا (1990)
ساختهاند و به زبانهاي مختلف ترجمه و مورد استفاده قرار گرفته است و روایی و سودمندي خود را در جامعههاي مختلف نشان داده است. این پرسشنامه پنج عامل روان رنجورخویی (N)، برونگرایی (E)، باز بودن (O) توافق (A) وجدانی بودن (C) را میسنجد. این پرسشنامه براي بهدست آوردن اندازهي مختصر و مفیدي از پنج فاکتور بنیادي شخصیت ساخته شده است که توسط کاستا و مککري (1990) آن را تهیه کردهاند. آزمودنی جواب را در یک طیف 5 درجهاي از نوع لیکرت (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظري ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) انتخاب میکند.
مککري و کاستا این آزمون را بر روي 208 نفر از دانشجویان به فاصلهي 3 ماه اجرا کردند و ضریب پایایی براي پنج عامل: A, O, E, N ,C به ترتیب 0/78، 0/83، 0/75، 0/79و 0/79 بهدست آمد (گروسی، .(1380 در تحقیق مانی (1383)، پایایی بازآزمون به مدت دو هفته براي مقیاسهاي این تست، بین 0/86 تا 0/90 و دامنه ضریب همسانی درونی آن 0/68 تا 0/86 گزارش شده است. اکثر تحقیقات، اعتبار این مقیاس را (با استفاده از همبستگی فرم (R, S مورد تأیید قرار دادند (گروسی، .(1380 برناردو و همکاران (2005) همبستگی موجود بین ابعاد اصلی را در این دو فرم NEO-FFI و NEO-PI-R، بین0/87 تا 0/93 گزارش کرده اند.
نتایج
میانگین (و انحراف معیار) سنی در دو گروه دانش آموزان تیزهوش و عادي به ترتیب با 16/21 (0/825) و گروه داانشآموزان تیزهوش با 16/42 (و (0/503 بود. میانگین سطح تحصیلات والدین دانش آموزان در گروه تیزهوش (و عادي) به ترتیب برابر 13/3 (و(15/3 درصد ابتدایی 26/7 (33/3) سیکل و 33/3 (و(28 دیپلم و 26/7 (و(23/4 فوق دیپلم و بالاتر بودند. همچنین از نظر وضعیت شغلی در گروه تیزهوش (و عادي) به ترتیب 17/22 (و(22/7 درصد بیکار و 51/27 (و (44/1 درصد کارمند و 31/51 (و (33/2 درصد داراي شغل آزاد بودند.

همانطورکه در جدول 1 مشاهده میشود، براي مؤلفه روان رنجورخویی میانگین دانش آموزان عادي بالاتر از میانگین دانش آموزان تیزهوش است و براي مؤلفه وظیفه شناسی، میانگین دانش آموزان تیزهوش بالاتر از میانگین دانش آموزان عادي است.
سطوح معناداري تمامی آزمونها قابلیت استفاده از تحلیل واریانس چند متغیري (مانوا) را مجاز میشمارند. نتایج آزمون لامبداي ویلکز نشان داد که مقایسه پنج عامل بزرگ شخصیتی و خودکارآمدي در دانش آموزان تیزهوش و عادي معنادار است P<0/001)، F=7/20، =0/656اامبداي ویلکز). این امر بیانگر آن است که بین حمایت اجتماعی، پرخاشگري و رفتارهاي خودآسیبی دانش آموزان تیزهوش و عادي تفاوت معناداري وجود دارد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید