بخشی از مقاله
رابطه بین خودکارآمدی با سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش
چکیده
این پژوهش باهدف بررسی رابطه بین خودکارآمدی با سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش انجامشده اسـت. روش ایـن پـژوهش توصیفی (غیرآزمایشی) بوده و از نوع پژوهشهای کاربردی است. جامعه این پژوهش شامل کلیه دانش آمـوزان متوسـطه اول مـدارس تیزهوشان مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 92-93 شهر فردوس بوده است. بر اساس فرمول کوکران تعداد 158 نفر بهعنوان نمونه و با روش تصادفی طبقهای انتخابشدهاند. در این پژوهش از پرسشنامه خودکارآمدی عمـومی شـرر (1982) و پرسشـنامه سـرزندگی تحصیلی حسین چاری و دهقانی زاده (1391) استفادهشده است. فرضیه اصلی پژوهش با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد آزمون قرارگرفته است. نتایج نشان داده است که بین خودکارآمدی و سـرزندگی تحصـیلی در سـطح 0,01 همبسـتگی معنـادار مثبت وجود دارد. بین خودکارآمدی و سرزندگی تحصیلی پسران رابطه معناداری وجود دارد. بین خودکارآمدی و سرزندگی تحصـیلی دختران در سطح 0,01 همبستگی معنادار مثبت وجود دارد. درنتیجه با تقویت خودکارآمدی میتوان سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش را تقویت کرد.
کلمات کلیدی: خودکارآمدی، سرزندگی تحصیلی، دانش آموزان تیزهوش.
.1 مقدمه
دانش آموزان تیزهوش به دلیل شرایط خاص روانشناختی و قرار گرفتن در محیط آموزشی خاص و همچنین نگاه ویژه و خاصی که در جامعه و خانواده به این دانش آموزان وجود دارد یکی از گروههای خاص دانشآموزی هستند که نیازمند نگاه ویژه و اساسی در خصوص ویژگیها و ارتباطات روانشناختی هستند. بکر(1995) 1 اعتقاد دارد که تیزهوشان به دلیل تواناییهای شناختی، فهم عمیقتری نسبت به خود و دیگران داشته و بهتر میتوانند با فشارها و تعارضات روانشناختی سازگار شوند (به نقل از حقشناس، چمنی و فیروزآبادی، .(1385
در تبیین تفاوت میزان سلامت روان دانش آموزان تیزهوش که بالاتر از دانش آموزان عادی بوده است عنوانشده است که دانش آموزان تیزهوش قابلیت پیشبینی رویدادها را داشته و نیز به علت برخورداری از ویژگیهایی چون تصور از خود، خودکارآمدی، حرمت خود و نیز احساس کفایت و شایستگی بالاتر نسبت به دانش آموزان عادی برخوردارند. برخی از پژوهشگران معتقدند که محیط خاص آموزشی دانش آموزان تیزهوش در تفاوت بین ویژگیهای روانی آنها تأثیرگذار است (حقشناس و همکاران، .(1385 ازاینرو میتوان با انجام پژوهشهایی در جامعه دانش آموزان تیزهوش به شناخت بهتر این دانش آموزان دستیافت.
سازگاری تحصیلی یک توانمندی در انطباق با شرایط و الزامات تحصیل و نقشهایی است که مدرسه بهعنوان نهاد اجتماعی به وجود میآورد (دهقانی زاده و حسین چاری، .(1391 دانش آموزان در طول دوران تحصیل خود با چالشهای زیادی روبرو میشوند که برای مقابله با این چالشها و تهدیدها نیازمند سازگاری تحصیلی هستند. سرزندگی تحصیلی یکی از عوامل تأثیرگذار بر سازگاری تحصیلی
1
است. مارتین1 و مارش(2008) 2 سرزندگی تحصیلی را بهصورت توانایی دانش آموزان برای موفقیت در برخورد با موانع و چالشهای تحصیلی که در مسیر زندگی تحصیلی معمول هستند تعریف کردهاند.
دانش آموزان تیزهوش به دلیل توقعاتی که اعضای خانواده و اولیای مدرسه از آنها دارند، در بسیاری از مواقع به دنبال موفقیت تحصیلی هستند و این موفقیت نیازمند روبرو شدن و فائق آمدن بر مشکلات، چالشها و تهدیدهای دوران تحصیل است؛ بنابراین وضعیت این دانش آموزان در متغیر سرزندگی تحصیلی دارای اهمیت ویژهای است و نیازمند پژوهش و بررسی است؛ اما آنچه در این پژوهش بهعنوان هدف قرارگرفته است بررسی عوامل مرتبط با سرزندگی تحصیلی است زیرا سرزندگی تحصیلی خود متأثر از ویژگیهای روانشناختی دیگری است که با توجه به تعریف خودکارآمدی که در ادامه آمده است، این ویژگی روانشناختی بهعنوان متغیر مرتبط با سرزندگی تحصیلی در نظر گرفتهشده و موردبررسی قرارگرفته است.
خودکارآمدی که برگرفته از نظریه شناختی-اجتماعی بندورا( 2001) 3 است ازنظر نظریهپرداز اصلی آن مهمترین عامل تعیینکننده فعالیتهایی است که برمیگزینیم، همین خودکارآمدی است که سبب میشود تا پس از رویارویی باتجربههای ناکامی زا هنوز هم به فعالیت ادامه دهیم (به نقل از دهقانی زاده و همکاران،.(1391 کارول4، هوگتون 5، وود6، آنسورس7، هاتی8، گوردون9 و باور(2009) 10 معتقدند که دانشآموزانی که باورهای خودکارآمدی خودتنظیم و تحصیل قوی را رشد میدهند، بهتر میتوانند یادگیریشان را اداره کنند و موانع و فشارهای اجتماعی را تحمل کنند.
از مجموع تعاریف و ویژگیهای بیانشده در خصوص خودکارآمدی میتوان انتظار داشت که خودکارآمدی با سرزندگی تحصیلی مرتبط باشدزیرا؛ اولاً خودکارآمدی تحصیلی که یکی حوزههای اصلی خودکارآمدی است در ارتباط بااحساس توانایی فرد در اداره فعالیتهای یادگیری، احاطه بر موضوعات درسی و برآورده کردن انتظارات تحصیلی است، بنابراین خودکارآمدی تحصیلی میتواند مستقیماً نگرش فرد را در واجههم با مشکلات تحصیلی به سمت مثبت سوق داده و موجب شود تا فرد سرزندگی تحصیلی بالاتری داشته باشد؛ ثانیاً سرزندگی تحصیلی که برای سازگاری تحصیلی، مقابله و فائق آمدن بر مشکلات و چالشهای تحصیلی تعریفشده است متأثر از طرز تفکر و نگرش فرد نسبت به خود خواهد بود؛ یعنی اینکه فرد تا چه اندازه در موقعیتهای فشار روانی و هیجانهای روانشناختی توانایی کنترل و عملکرد مثبت دارد؛ که مبین خودکارآمدی هیجانی است. ثالثاً خودکارآمدی اجتماعی که موجب سازگاری بین فردی میشود (موریس، (2001 میتواند سرزندگی تحصیلی را نیز افزایش دهد زیرا سرزندگی تحصیلی موجب سازگاری تحصیلی میشود که یکی از جنبههای سازگاری تحصیلی توانایی مدیریت روابط بین فردی است (دهقانی زاده و همکاران،.(1391
مسئله اساسی این است که چه اهمیتی دارد که سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش را موردپژوهش قرار دهیم؟ چه تفاوتی خواهد کرد اگر دانش آموزان تیزهوش دارای سرزندگی تحصیلی بالا یا پایین باشند؟ و یا اینکه چرا سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش را موردپژوهش قرار میدهیم و تفاوت آنها بادانش آموزان عادی چیست؟ که این پرسش در ابتدا تبیین شده است؛ اما اهمیت دو پرسش اساسی دیگر؛ دانش آموزان در طول دوران تحصیل ناملایماتی را متحمل شده و با مشکلات فراوانی دستوپنجه نرم میکنند که موفقیت آنها در این ناملایمات و مشکلات باعث انگیزه بیشتر آنها و عدم موفقیت آنها باعث عدم رضایت تحصیلی و گاه مشکلات بیشتری مانند ترک تحصیل و یا عدم تلاش در این زمینه خواهد شد؛ بنابراین در حالت موفقیت و داشتن سرزندگی تحصیلی بالاتر دانشآموزانی خواهیم داشت که ناملایمات تحصیلی برای آنان اهمیت زیادی نخواهد داشت و استرس تحصیلی کمتری داشته و درنتیجه رضایت تحصیلی بیشتری خواهند داشت که همه اینها باعث خواهد شد که اهداف آموزشوپرورش بهتر محقق شود. در طرف مقابل چنان چه عوامل مرتبط با سرزندگی تحصیلی شناخته شوند و با تقویت آنها بتوانیم سرزندگی تحصیلی دانشآموزانی که از این مهم کمتر بهره گرفتهاند را تقویت کنیم، خواهیم توانست میزان افت تحصیلی، ترک تحصیل، وقفه تحصیلی و عدم رضایت تحصیلی که همگی از موانع تحقق اهداف آموزشوپرورش است را کاهش دهیم. امروزه دانش آموزان تیزهوش به جهت استعدادهای
2
خاصی که دارند موردتوجه اکثر روانشناسان و برنامه ریزان آموزشوپرورش قرارگرفتهاند بهگونهای که در کشورمان سازمانی تحت عنوان سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) باهدف شناسایی و پرورش این دانش آموزان تأسیسشده و فعالیت میکند. در این میان دانشجویان و پژوهشگران دیگر نیز میتوانند به کمک کارشناسان این موسسه آمده تا بهتر بتوانند به اهداف خود نائل آیند. یکی از مشکلات دانش آموزان عدم توانایی حل مشکلات و برخورد با ناملایماتی است که در دوران تحصیل برای آنان پیش میآید که چنان چه بتوان آنها را در این خصوص مجهز کرد و بهعبارتدیگر میزان سرزندگی تحصیلی آنان را افزایش دادخواهیم توانست از مشکلات زیادی مانند ترک تحصیل، وقفه تحصیلی، عدم رضایت تحصیلی و تکرار پایه جلوگیری کرد. اولین قدم در این زمینه شناخت عوامل مرتبط با سرزندگی تحصیلی است که در این پژوهش مدنظر قرارگرفته است.
هدف این پژوهش بررسی رابطه بین خودکارآمدی و سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش است که برای رسیدن به این هدف این فرضیه طراحش شده است که بین خودکارآمدی و سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش رابطه وجود دارد.
.2 روش
روش این پژوهش توصیفی (غیرآزمایشی) بوده و از نوع پژوهشهای همبستگی دو متغیری است و ازنظر هدف از نوع پژوهشهای کاربردی است. جامعه این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان متوسطه اول مدارس تیزهوشان مشغول به تحصیل در سال تحصیلی -93 92 شهر فردوس بوده که تعداد آنها 267 نفر بوده است و بر اساس فرمول کوکران با ضریب خطای 5 درصد تعداد 158 نفر 82) دختر، 76 پسر) بهعنوان نمونه و بهصورت تصادفی طبقهای انتخابشدهاند.
در این پژوهش از پرسشنامه خودکارآمدی عمومی شرر (1982) برای سنجش خودکارآمدی استفادهشده است. این پرسشنامه دارای 17 گویه است که با طیف لیکرت 5) تایی) با گزینههایکاملاً موافق)5 امتیاز)، موافق 4) امتیاز)، بینظر 3) امتیاز)، مخالف 2) امتیاز ) و کاملاً مخالف 1) امتیاز) نمرهگذاری شده است. مجموع امتیاز سؤالات کل پرسشنامه ملاک امتیاز مکتسبه فرد در این پرسشنامه است. گویههای شماره 15)،13،9،8،3،(1 بر اساس مطالب بالا و بقیه گویهها بهصورت معکوس نمرهگذاری شدهاند. اصغر نژاد و همکاران (1385) در مطالعه اختصاصی خود به ویژگیهای روانسنجی این پرسشنامه بر روی 344 نفر از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه شهید بهشتی پرداختهاند. برای بررسی روایی از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی
اکتشافی حاکی از وجود سه عامل در این مقیاس بوده و نتایج تحلیل عاملی تأییدی جهت آزمون فرضیه مبین وجود یک الگو سه عاملی با یک عامل مرتبه بالاتر (خودکارآمدی) است . برای بررسی پایایی مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر از آزمون آماری ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتیجه آن برابر با 0,83 به دست آمد.
برای سنجش میزان سرزندگی تحصیلی در این پژوهش از پرسشنامه حسین چاری و دهقانی زاده (1391) استفاده شد. این پرسشنامه دارای 9 گویه است که با طیف لیکرت 5) تایی) با گزینههایکاملاً موافق)5 امتیاز)، موافق 4) امتیاز)، بینظر 3) امتیاز)، مخالف 2) امتیاز) و کاملاً مخالف 1) امتیاز) نمرهگذاری شده است. مجموع امتیاز سؤالات کل پرسشنامه ملاک امتیاز مکتسبه فرد در این پرسشنامه است. در پژوهش حسین چاری و دهقانی زاده (1391) بهمنظور بررسی ساختار عاملی (روایی سازه) پرسشنامه از تحلیل مؤلفه اصلی با چرخش متعامد واریماکس در سطح گویه استفاده شد. نتایج کلی نشان میدهد که حذف گویه 8 افزایشی در ضریب پایایی آزمون که 0,75 بود ایجاد میکند و بنابراین گویه 8 حذف شد. ضریب آلفای کرونباخ بهدستآمده برابر با 0,80 و ضریب باز آزمایی آن برابر با 0,73 بود. همچنین دامنه همبستگی گویهها با نمره کل بین 0,51 تا 0,68 بوده است. این نتایج بیانگر این است که گویهها از همسانی درونی و ثبات رضایت بخشی برخوردارند.
تجزیهوتحلیل دادهها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون در محیط نرمافزار تحلیل آماری SPSS نسخه 18 انجامشده است.
.3 یافتهها .1-3 بین خودکارآمدی و سرزندگی تحصیلی دانش آموزان تیزهوش رابطه وجود دارد.
ازآنجاییکه 2 متغیر موردنظر در این فرضیه از نوع پارامتریک بوده، برای بررسی همبستگی بین آنها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون 2 دامنه استفادهشده است. نتایج این آزمون در جدول شماره 1 نشان دادهشده است.
