بخشی از مقاله
مقایسه تفکر انتقادی، تابآوری و هوش هیجانی در دانش آموزان دختر تیزهوش و عادی مقطع متوسطه منطقه 19 شهر تهران در سال تحصیلی 93-94
چکیده
هدف از انجام این پژوهش مقایسه تفکر انتقادی، هوش هیجانی و تاب آوری در دانشآموزان دختر تیزهوش و عادی مقطع متوسطه منطقه 19 شهر تهران در سال تحصیلی 93-94 بود. روش تحقیق پس رویدادی و علی مقایسه ای بود. جامعه آماری پژوهش کلیهی دانشآموزان دختر تیزهوش و عادی متوسطه منطقه 19 شهر تهران که در سال تحصیلی 93-94 مشغول به تحصیل بودند و از این تعداد 100 نفر دانشآموز تیزهوش از دبیرستان تیزهوشان فرزانگان 9 و تعداد 100 نفر دانشآموز عادی از دبیرستان فضیلت و حجاب به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن، تابآوری و تفکر انتقادی بودند. به منظور آزمون فرضیهها تحلیل واریانس یک راهه به همراه آزمون لون برای بررسی برابری واریانسها استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین نمره های تفکر انتقادی(F=21/723، 1 و Df 99، (Sig 0/001 ، هوش هیجانی F=114/636)، 1 و Df 99، (Sig 0/001 و تابآوری(F=14/436، 1 و Df 99، (Sig 0/001 دانشآموزان تیزهوش به طور معناداری بالاتر از دانش آموزان عادی است. میتوان نتیجهگیری کرد که دانشآموزان عادی نسبت به دانشآموزان تیزهوش با مشکلات جدی در هوش هیجانی، تابآوری و تفکر انتقادی مواجه و رو به رو هستند.
مقدمه
پژوهشهای روانشناسی حاکی از آن است که همه کودکانی که به دنیا میآیند دارای تواناییهای بالقوه خدادادی هستند، اما این تواناییها به دلایل گوناگون وراثتی و محیطی در برخی بیشتر و در بعضی کمتر است و توزیع هوش و استعداد با توجه به تحقیقات انجام گرفته نشان دهندهی آن است که اکثریت افراد جامعه دارای هوش و استعداد متوسط و اقلیتی دارای هوش و استعداد بالاتر از متوسط و اقلیت دیگر دارای هوش و استعداد کمتر از متوسط هستند. لذا کودکان تیزهوش در مقایسه با کودکان عادی از تواناییهای ویژهای برخوردار هستند، به آموزش و پرورش ویژه ای نیز نیاز دارند(میلانی فر، .(1385 دانشآموزان تیزهوش گروه ناهمگونی هستند که دارای استعدادها و توانایی متنوعی هستند. آنها به وسیله توانایی استثنایی خود در حیطههای عاطفی، فیزیکی و شناختی شناخته میشوند(موراوسکا و ساندرز، .(2009 پژوهشگران ارتباط بین جنبه های شناختی، هیجانی و اجتماعی کودکان باهوش را به خوبی شناخته و اظهار کرده اند که کودکان باهوش نیازمند حمایت معنیدار در طی دوران کودکی هستند یعنی زمانی که میتوانند در جنبه های مختلف رشد کنند، هستند(براکن و بروان، .(2006 به نظر می رسد که بین تفکر انتقادی، هوش هیجانی و تاب آوری در دانش آموزان تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد. تفکر انتقادی نه تنها به عنوان مهمترین هدف تعلیم و تربیت بلکه از جمله اصلیترین
استانداردهای آموزشی در دنیا به شمار میرود(هال، .(2008 تفکر انتقادی توانایی کنترل داشتن بر تفکر شخص است که شامل توانایی استدلال هوشیارانه خود و دیگران و ارزشیابی میشود و آن ارزشیابی ها را بر اساس استانداردهای عقلانی جهان شمول(که وضوح، دقت، صحت، ربط، عمق، گستردگی و منطق را در بر می گیرد) انجام دهند(اچهورن، .(2002 انیس((2002 تفکر انتقادی را تفکری مستدل و تعمدی می داند که بر این که چه چیزی را انجام دهیم یا ندهیم متمرکز است. مفهوم مشابه با هوش غیرعقلانی، هوش هیجانی است(اوگینسکا-بولیک، .(2005 مایر و همکاران((2004، هوش هیجانی را توانایی شناخت معانی هیجانات و روابط آنها و حل مسئله بر مبنای آنها میدانند. هوش هیجانی را مفهومی چند عاملی از تواناییهای هیجانی، شخصی، و اجتماعی میدانند که بر توانایی کلی ما برای مقابله موثر و فعال با فشارها و مطالبات گوناگون تاثیر میگذارد. این تواناییها شامل خود ارزیابی دقیق، توانایی ادراک یا فهم هیجانات خود و دیگران، توانایی ایجاد حفظ روابط صمیمی با دیگران، توانایی بیان مدیریت هیجانات، توانایی خود کنترلی، توانایی تصدیق تفکر و احساس و توانایی مدیریت تغییر و حل مسئله موثر میباشند(اوستین و همکاران، 2007؛ بار-آن، .(2000
تابآوری روانشناختی به فرایند پویای انطباق و سازگاری مثبت با تجارب تلخ و ناگوار در زندگی گفته میشود(بنارد، .(1995 مارتین و مارش (2006) تابآوری را در محیط آموزشی به عنوان احتمال موفقیت بسیار بالا در مدرسه و سایر موقعیتهای زندگی به رغم مصائب و دشواریهای محیطی میدانند. در محیط آموزشی دانشآموزان دارای تاب آوری، به رغم موانع و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در سطح بالایی موفق میشوند(کابررا و پادیلا، .(2004 مارتین و مارش((2006 با بررسی دانشآموزان متوسطه نشان داد که میزان تاب آوری در کاهش یا افزایش انگیزه تحصیلی دانش آموزان نقش مهمی دارد. مارتین((2002 در مطالعه دانش آموزان متوسطه نشان داد که عامل های خودکارآمدی، کنترل، برنامه ریزی، اضطراب پایین و پشتکار و تلاش به عنوان پیش بینی کننده های مهم تاب آوری دانشآموزان هستند. انگ و هوان((2006 نشان دادند که تاب آوری واریانس معنی داری از بهزیستی روانی و هیجانی را تبیین می کند. سطوح بالاتر تاب آوری، هیجانهای مثبت و منفی را پیش بینی می کند. تجربه هیجانهای مثبت به افراد دارای تاب آوری کمک می-کند که بتوانند با استرسهای روزمره بهتر کنار بیایند. توگاد و فردریک سون((2004 نشان دادند که تابآوری با هبجان های مثبت رابطه مستقیم و با هیجانهای منفی رابطه معکوس دارد. کوهن، فردیکسون، براون، میکلز و کون وی((2009 با بررسی دانش آموزان نشان دادند که هیجان های مثبت، افزایش تاب آوری و رضایت از زندگی را پیش بینی می کند. کووک، هوگس و لئو((2007 از طریق مدل معادلات ساختاری نشان دادند که با کنترل وضعیت اقتصادی، متغیرهای هوش، نشانههای برون سازی و شخصیت تاب آور، پیشرفت تحصیلی آینده و حال دانش آموزان را پیش بینی می کند. در مجموع ویژگیهای شخصیتی همچون خودپنداره مثبت، اجتماعی بودن، هوش، کفایت در کار آموزشی و تحصیلی، خودگردانی و خودتنظیمی، عزت نفس، ارتباطات خوب، سلامت روانی و جسمانی از جمله عوامل موثر بر افزایش تابآروی به شمار می-روند(انگ، برگمن، تونی، بیسکونتی و والاس، 2006؛ بانانو، 2004؛ کمپبل، کوهن و استاین، 2006؛ گا و دی، 2007؛ وسلسکا، جک بوا، اوروسوا، جاج دو سووا، دی جک و ریجن ولد، .(2009 بر اساس آنچه گفته شد هدف از انجام این پژهش این است که بررسی و تعیین کند چه تفاوتی تفکر انتقادی، هوش هیجانی و تاب آوری در دانشآموزان دختر مدارس تیزهوش و عادی مقطع متوسطه وجود دارد؟
روش تحقیق
روش تحقیق پس رویدادی(علی مقایسهای) بود. در این گونه تحقیقا هدف این است که از معلول(متغیر وابسته) به علت احتمالی(متغیر مستقل) برسیم و به این لحاظ به این گونه تحقیقات گذشته نگر نیز گفته میشود. جامعه آماری پژوهش کلیهی دانشآموزان دختر تیزهوش(دبیرستان فرزانگان 9 به تعداد 128 نفر) و عادی(دبیرستان حجاب به تعداد 400 نفر و دبیرستان فضیلت به تعداد 320 نفر) متوسطه منطقه 19 شهر تهران که در سال تحصیلی 93-94 مشغول به تحصیل بودند و از این تعداد 100 نفر دانشآموز تیزهوش تعداد 100 نفر دانشآموز عادی به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن، تابآوری و تفکر انتقادی بودند.
ابزارهای پژوهش الف- پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن(:(2000 برای سنجش هوش هیجانی از پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن((2000
استفاده شده است. این پرسشنامه دارای 90 پرسش بوده و 15 خرده مقیاس شامل خود آگاهی هیجانی؛ خود ابزاری؛ عزت نفس؛ خودشکوفایی؛استقلال؛ همدلی؛ مسئولیت پذیری اجتماعی؛ روابط بین فردی؛ واقع گرایی؛ انعطاف پذیری؛ حل مساله؛ تحمل فشار روانی؛ کنترل تکانش؛ خوش بینی؛ شادمانی است. پاسخ های آزمون نیز در روی یک مقیاس 5 درجه ای در ردیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، تا حدودی، مخالفم و کاملا مخالفم) تنظیم شده است. در بررسی همسانی درونی با استفاده روش آلفای کرانباخ در هفت نمونه از جمعیتهای مختلف(بار-آن، (2000میانگین ضرایب آلفای کرانباخ را برای خرده مقیاسها در دامنهای از 0/69 تا 0/86 و میانگین 0/76 گزارش گردید. بررسی پایایی به روش بازآزمایی میانگین ضریب برابر 0/66 نشان داده شده است(بار-آن، .(2000 در پژوهش حاضر روش آلفای کرونباخ 0/85 برای پرسشنامه هوش هیجانی به دست آمد و برای خرده مقیاس ها نیز قابل قبول بود. ب- پرسشنامه تاب آوری(کانر و دیویدسون، :(2000 این پرسشنامه را کانر و دیویدسون((2003 ساخته اند. این مقیاس 25 سوال دارد و 4 خرده مقیاس(تحمل عواطف منفی، جهت گیری هدف، مقابله معنوی و رهبری) دارد که به صورت پنج درجه ای توسط هر آزمودنی پاسخ داده می شود ضریب پایایی همسانی درونی از طریق ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس در دامنه ای 0/76 تا 0/90 گزارش شده است. همچنین برای بررسی روایی مقیاس تاب آوری از مقیاس عواطف منفی و مثبت مقیاس شادی و افسردگی استفاده شده است. در پژوهش حاضر روش آلفای کرونباخ 0/74 برای پرسشنامه تاب آوری محاسبه شد. ج-پرسشنامه تفکر انتقادی: مهارتهای تفکر انتقادی در این مطالعه با استفاده از پرسشنامه مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا(فرم ب) مورد استفاده قرار گرفت(وقار سیدین، ونکی، طاقی، ملازم، .(1387 پرسشنامه حاوی 34 سوال چند گزینه ای با یک پاسخ صحیح است. این پرسشنامه برای سنجش اختصاصی سطح مهارت های تفکر انتقادی در پنج حیطه استتناج، ارزشیابی، استدلال قیاسی و استقرایی طراحی شده است. در این آزمون به ازای هر سال صحیح، یک نمره به فرد تعلق می گیرد و حداقل نمره قابل اکتساب معادل صفر و حداکثر 24 است. در ایران پایایی و روایی آزمون مذکور، با روش آزمون باز آزمون ضریب همبستگی 0/90 و ضریب کاپا 0/82 به دست آمده است(وقار سیدین، ونکی، طاقی، ملازم، .(1387 همچنین ضریب همبستگی درونی برای خرد آزمون های این پرسشنامه بین 0/70 تا 0/77 گزارش شده است که نشان دهنده آن است که خرده آزمون ها با یکدیگر و همچنین با نمره کل آزمون همبستگی مثبت و معنی داری دارند(بولز، .(2000 در این پژوهش روش آلفای کرونباخ 0/79 برای پرسشنامه تفکر انتقادی محاسبه شد.
برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد و از آمار استنباطی به منظور تعیین معنی داری تفاوت میان گروهها(دانشآموزان تیز هوش و عادی) در هر یک از متغیرها از تحلیل واریانس یک راهه به همراه پیش فرض لون استفاده می شود .ابزار های تجزیه و تحلیل از SPSS نسخه 21 استفاده می شود.
یافته های پژوهش فرضیه اول: بین هوش هیجانی در بین دانشآموزان تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد.
بر اساس جدول 1 این فرضیه که بین هوش هیجانی در بین دانشآموزان تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد تایید میشود(F=114/636، 1 و Df=99، .(Sig=0/001 به این لحاظ هوش هیجانی در دانشآموزان عادی دارای میانگین((254/86 پایینتری نسبت به میانگین هوش هیجانی در دانشآموزان تیزهوش((240/09 است.
فرضیه دوم: بین تابآوری در بین دانشآموزان تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد.
بر اساس جدول 2 این فرضیه که بین تابآوری در بین دانشآموزان تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد تایید میشود(F=21/723، 1 و Df 99، .(Sig 0/001 به این لحاظ تابآوری در دانشآموزان عادی دارای میانگین((81/02 پایینتری نسبت به میانگین تابآوری در دانشآموزان تیزهوش((87/09 است.
