مقاله میزان اثربخشی اصول بنیادی اخلاق در حسابداری با توجه به آیات و روایات

بخشی از مقاله

چکيدهبررسي رابطه بين اثربخشي اصول بنيادي در حرفه حسابداري با توجه به آيات و روايات، هميشه براي صاحبان شرکت ها و سهامداران ايجاد دغدغه نموده است . اين پژوهش با اهداف کمک به ايجاد امنيت رواني و به دنبال آن امنيت اقتصادي از طريق گسترش اخلاق در بين حسابداران و کمک به تبيين اصول اخلاق حرفه اي بر مبناي اصول اخلاق اسلامي انجام شده واز دو قسمت توصيفي و آماري تشکيل يافته است . در قسمت توصيفي با بررسي آيات و روايات به روش کتابخانه اي، و با دسته بندي يافته ها به فضائل و رذائل اخلاقي، تعريف گسترده تري از اخلاق حرفه ي حسابداري ارائه و در قسمت آماري با طرح پرسش نامه در ميان جامعه ي دانشگاهي و حوزوي و با کمک نرمافزار Excel دادهها آماده و فرآيند تجزيه وتحليل از طريق نرمافزار Eviews انجام شد. هم چنين جهت تأييد فرضيه ها از آزمونهاي کرون باخ T-Test و آزمونهاي ميله اي استفاده شده است . نتايج آزمونها هر دو فرضيه مطرح شده را با درصد بالايي از ضريب اطمينان پذيرفته است .واژگان کليدي: اخلاق حرفه اي حسابداري - اخلاق اسلامي در حرفه حسابداري- اخلاق حرفه اي اسلامي .١- مقدمه فرو پاشي مالي شرکت هاي بزرگ قرن حاضر، باعث از دست رفتن اعتماد سرمايه گذاران و خشم عمومي جامعه شده که به نوبه ي خود يک واکنش شتاب زده توسط قانونگذاران و تنظيم کنندگان ايجاد کرد. مشکلات جدي امروز در حسابداري، حسابرسي و اداره امور شرکت ها وجود دارد که تضعيف کنندهي کيفيت و يکپارچگي گزارشگري مالي است . ميتوان گفت ؛ ريشه اين مشکلات توجه به «سود در مقابل اخلاق » است که باعث به وجود آوردن معضلي در حرفه حسابداري شده است . آنچه که از تجربه شرکت انرون و شرکت هاي مشابه درگير رسوايي اخلاقي ميتوان دريافت اين است که ؛ هر چند هيئت مديره از بهترين شيوهها بر روي کاغذ استفاده کرده بودند اما، فرهنگ ساختارهاي نظارتي درست نبوده است . يانگ (٢٠٠٣) استدلال ميکند براي سرمايه داري اخلاقي بايد بين منافع شخصي و اعتماد مردم ارتباط برقرار کرد تا اعتماد عمومي ترميم شود و ثروت ايجاد شده براي همه باشد و فقر پايان يابد. محققاني چون، لو و همکاران (٢٠٠٨) بيان ميکنند که ، راه دستيابي به فرهنگ مورد نظر جهت کسب اعتماد عمومي، آموزش اخلاقي حسابدران است . حال اين سؤال در ذهن ايجاد ميشود که آموزش کدام اخلاق ميتواند جامعه ي حرفه اي حسابداري را در راستاي دستيابي به اين هدف کمک کند؟ آيا اصولي که در آيين نامه اخلاق حرفه اي از سوي مجامع عمومي حرفه حسابداري ارائه شده کافي است ؟ و اگر کافي است چرا مشکلات اخلاقي حسابدارن هم چنان دغدغه مخاطبان است ؟ جمله معروف «درخت از ريشه آب مي خورد و انسان از اخلاقش »، گوياي جهت دهي اخلاق به رفتار و گفتار انسان در فرهنگ ديني ما است . بنابراين ميتوان گفت ؛ پيشرفت ها و فرايند رو به رشد بسيار سريع فعاليت هاي اقتصادي (توليدي، بازرگاني و خدماتي) در جهان کنوني از يک سو و نياز به ارائه گزارشهاي مالي معتبر (قابليت اعتماد، مربوط بودن و قابليت مقايسه ) براي ارائه به سهامداران، تأمين کنندگان مالي و ساير اشخاص ذي نفع و ذيحق و علاقه مند ازسوي ديگر؛ رعايت ارزشهاي اخلاقي، بنيادي، انگيزهها و رفتارهاي اخلاقي براي مديران، حسابداران، کارکنان و حسابرسان بنگاههاي اقتصادي را الزامي مينمايد. با توجه به مطالب ذکرشده به نظر ميرسد بررسي ميزان اثربخشي اصول بنيادي اخلاق در حسابداري با توجه به آيات و روايات از اهميت بالايي برخوردار است . بر اين اساس پرسش هاي حاضر به شرح اين جريانات و رابطه بين آنها ميپردازد. ٢- مفهوم اخلاقاخلاق چنان که عالمان علم لغت و واژهشناسي در زبان عربي بيان کردهاند، عبارت است از: جمع «خُلق » يا «خلق ». در لغت به معناي سجيه و طبيعت و سرشت به کار رفته است و آن را با «خَلق » هم ريشه دانسته اند. در واقع همانگونه که «خَلق » اشاره به ساختار فيزيکي و صفات ظاهري انسان دارد و نمايانگر صفات جسماني او از زيبايي و زشتي است ، «خُلق » بيانگر صورت باطني انسان است و نشان دهندهي زيبايي و زشتي دروني اوست ؛ بنابراين خَلق و خُلق بيانگر خصوصيات دو وجه مادي و معنوي انسان است . به تعبير ديگر، خُلق عبارت است از صفت و حالت نفساني رسوخ يافته اي که موجب صدور افعالي متناسب با آن صفت بدون نياز به فکر کردن و سنجيدن و بدون ترديد و تأمل از انسان ميشوند. حال اگر اين افعال نيکو و پسنديده باشند، خُلق نيک و اگر زشت و ناپسند باشند، خُلق بد مينامند. بر اين اساس اگر فعلي از انسان از روي تأمل و سنجش سر زند، به آن فعل ناشي از خُلق گفته نميشود. ٣- اخلاق در آيات و رواياتواژه خُلق در دو آيه از آيات قرآن کريم آمده است :١- در سوره قلم آيه ٤، خطاب به پيامبر اکرم:« وَ إَّنکَ لعَلي خُلقٍ عَظيم ٍ»، « همانا تو اي پيامبر بر خوي عظيمي هستي».٢- در سوره شعراء آيه ١٣٧-١٣٦ که از گفتار قوم هود به هود حکايت مي کند:« قاُلوا سَواءٌ عَليْنا أَ وَعَظْتَ أَمَ لمَ تکُنْ مِنَ اْلواعِظين 136 إِنْ هذا إِلاَّ خُلقُ اْلأَوَّلين 137»، «گفتند براي ما يکسان است که ما را اندرز دهي يا از اندرز دهندگان نباشي، اين نيست مگر همان خوي و عادت پيشينيان». بنابراين اخلاق از خوبيهايي است که در نفس آدمي به واسطه اعمال متناسب با آنها پيدا ميشود و به تدريج ، با تکرار آن اعمال به صورت ملکه (يعني خوي راسخ در روح) در ميآيد. بعضي گفته اند اخلاق از ثمرات تربيت بلکه مهم ترين ثمره تربيت است و اخلاق خوب را به دو گونه تقسيم کردهاند: محاسن اخلاق و مکارم اخلاق. حضرت علي عليه السلام ميفرمايند: «خويهاي خود را با محاسن اخلاق رام کنيد و آنها را به سوي مکارم اخلاق بکشانيد». محاسن اخلاق را ميتوان، خوبيهايي که حسن اجتماعي و عرفي دارد و مايه ي بهزيستي و تحکيم روابط اجتماعي است و مردم را به ادب و احترام متقابل وا ميدارد و مهر و محبت ايجاد ميکند و به زندگي نشاط ميبخشد؛ تعريف کرد و مکارم اخلاق را؛ صفاتي دانست که به انسان کرامت و بزرگواري ميدهد و تعالي معنوي و کمال روحي ميبخشد و در سطحي بالاتر از قضاوت عرف و ديد اجتماعي است و موضوع اخلاق، روح و نفس انسان است. ٤- اخلاق در حرفه ي حسابدارياصول کلي اخلاق؛ آگاه کردن عموم مردم از دستاوردهاي حسابداري به اين دليل است که ، حرفه در نظر دارد يک اقدام خوب در جهت منافع عمومي انجام دهد. کد اخلاقي به اين هدف که ، اعضاي حرفه را به يک نوع رفتار شناخته شده که تجربه تاريخي گروه را به عنوان يک کل نشان داده و به احتمال زياد براي جلب اعتماد عمومي است ؛ کمک مي کند. در هر حرفه ، کد اخلاق يک ابزار کار عملي است و بدون يک سيستم اخلاق حرفه اي، آن حرفه ناقص خواهد بود. زماني که مردم نياز به يک دکتر يا وکيل و يا يک گواهي عمومي حسابدار دارند، به دنبال کسي هستند که بتواند با انجام خوب کار خود، به او اعتماد کنند. آنها بايد باور کنند که او درست کار است و انگيزه اوليه او کمک به آنهاست . به همين دليل حرفه متمايز از کسب و کار است . اصطلاحات «کد اخلاق حرفه اي » و «قواعد رفتار حرفه اي » به طور مترادف استفاده ميشوند و معني آنها يکسان است . اين گاهي باعث سردرگمي ميشود. چرا که کلمه «اخلاق » در استفاده عمومي به معناي فلسفه ي رفتار انسان با تأکيد بر پرسش هاي اخلاقي؛ «درست » و «اشتباه» است . اخلاق حرفه اي، ممکن است به عنوان ترکيبي از مفاهيم اخلاقي وعملي در نظر گرفته شده براي رسيدن از نصيحت به رفتار ايدهآل باشد که براي انجام دادن عمل درست با حداقل اقدام انضباطي طراحي شده است . بسياري از پرسش هاي مهم اخلاقي هنوز در قوانين رسمي پوشش داده نشدهاند. بنابراين ؛ رشد و تغيير از ويژگيهاي رفتار حرفه اي است و تغيير الگوهاي مفاهيم اخلاقي به عنوان يک حرفه ، پيشرفت ميکند و «فشار اجتماعي»، احتمالاً قوي ترين نيروي انظباطي است. بايد اذعان نمود که مباني اخلاقي در کشورهاي مختلف جهان به هم نزديک هستند و اين در مورد اخلاق حرفه اي حسابداري نيز مورد تفاهم اکثريت است . در اين راستا، شرکت ها براي فعاليت هاي خود منشور اخلاق حرفه اي تدوين کرده و خود را ملزم به رعايت آن به نحو مناسب و عمل به اين منشور -که بخش بسيار مهمي از اهداف سازمانها و بنگاهاي اقتصادي به خود اختصاص داده است – نموده اند .نقش مديران مالي که هم به اطلاعات کامل و محرمانه دسترسي دارند و هم گزارشهاي مالي را تهيه مينمايند در رعايت ارزشهاي اخلاقي؛ بنيادي و اخلاق حرفه اي بسيار اساسي، مهم و مؤثر است . مديران مالي در صورت عدم صداقت ، درست کاري، بي طرفي، وفاداري و صلاحيت ؛ کار ضد اخلاقي انجام داده و موجب بروز رسواييها ميگردند. نمونه هاي آن در شرکت انرون که به علت استفاده پرسنل مالي شرکت از کارمندان سابق حسابرسي شرکت و هم چنين از نظرات حسابرس به عنوان مشاور خدمات مديريتي بهره ميبرد. با اين کار بسيار متقلبانه موجب سقوط شرکت و زير سؤال رفتن اخلاق حرفه حسابداري و حسابرسي و بياعتمادي سهامداران و ساير اقشار عمومي جامعه به اين حرفه گرديد. برتراند راسل اعتقاد دارد: «در نبود اخلاق مدني، جوامع بشري هلاک ميشوند و در نبود اخلاق فردي حيات اين جوامع بيارزش است ». مديريت اميرالمومنين مديريت اخلاق محوري است و احترام به انسانها را خيلي مهم و اساسي مي داند و در نامه به مالک اشتر ميفرمايند: «تو به عنوان مديريت و رهبري در جامعه مصر ميروي بدان که مردم دو دسته اند؛ يا برادر ديني تواند و يا مثل تو در آفرينش ميباشند». يعني اگر ارباب رجوع، دين هم ندارد به خاطر داشته باش که او يک انسان است واين مترقيترين اصل اخلاق است . حضرت علي عليه السلام، مديران خود را، بسيار با حساسيت انتخاب ميکردند و به تلاش جديت ؛ کنترل، رهبري، هدايت وارزيابي عملکرد اهميت زيادي قائل بودند. اين آموزه مديريتي که نشان دهنده ي اصل بودن اخلاق در منظر ايشان ميباشد؛ منصوب خود را در صورت عدم رعايت اخلاق مديريتي؛ رفتارهاي نامناسب ؛ تخطي و کوتاهي نسبت به اخلاق حرفه اي سريع عزل مينمودند. ٥- اخلاق حرفه اي حسابداري در آيات و رواياتمفاهيم ، هم چون آيينه که به ما کمک ميکنند چيزهايي را که مستقيماًنميتوانيم ببينيم ، مشاهده کنيم ؛ همين جايگاه را در عرصه ي انديشه ي ما دارند. انسانها چگونه ميتوانند منظور خود را به يکديگر بفهمانند؟ آنها از آينه ي مفاهيم استفاده ميکنند تا با هم تفاهم کنند. از اين رو مي- توان به اهميت شناخت مفاهيم اخلاقي متکي به منبع وحياني ومرتبط با حرفه ي حسابداري پيبرد. ٦- دلايل اهميت ضرورت اخلاق در حرفه حسابداري و حسابرسيبا توجه به اين مطلب که اخلاق زير مجموعه ي فلسفه بوده و عدم توجه به نقاط آسيب پذير اين حرفه موجب مي گردد که جامعه نسبت به اين حرفه بي اعتماد گردد، لذا مهارتهاي حرفه اي توأم با اخلاق يکي از ضرورتهاي جدي زندگي جامعه امروزي است . گزارش رفتارهاي غيراخلاقي توسط حسابداران و حسابرسان از سوي اتحاديه هاي تجاري و استفادهکنندگان صورتهاي مالي، حرفه ي حسابداري را در معرض انتقادات شديد قرار داده و اعتماد عمومي نسبت به اين حرفه ، مورد ترديد واقع شده است . از سوي ديگر، امروزه فلاسفه ي اخلاق در صدد بر آمدهاند بيشتر به مسائل و اموري بپردازند که کانون بحرانها و معضلات عملي اخلاق باشند. وقتي فيلسوفان به جاي تعيين درستي و نادرستي امور در کلي ترين حالت ها به دنبال تشخيص رفتارها و عمل کردهاي اخلاقي درست در اين گونه موارد و حيطه هاي خاص باشند درگير اخلاق کاربردي شدهاند؛ بنابراين اخلاق کاربردي در پي يافتن قواعدي خاصتر از قواعد عام اخلاقي است که در شرايط ويژه و موضوعات و موارد مشخض تر و جزئيتري کارآيي داشته باشد. بنابراين برخي از دلايل اهميت اخلاق در حرفه حسابداري و حسابرسي را ميتوان به شرح زير بيان کرد:حسابداران حرفه اي در قبال توجه به منافع عمومي و حفظ اعتبار حرفه حسابداري مسئولند و منافع شخصي نبايد بر منافع عمومي برتر شمرده شود. حسابداران به نمايندگي از صاحب کاران خود با طيفي از موضوعها رو به رو هستند. آنها اغلب به اطلاعات محرمانه و حساس دسترسي دارند. حسابدار حرفه اي خود را در قبال صاحب کار مسئول ميداند. مأموريت او، حل مشکل صاحب کار و ايجاد ارزش مورد نياز براي او است . در صورت ايجاد نشدن چنين ارزشي و در صورت حل نشدن چنين مشکلي، حسابدار حرفه اي وظيفه ي خود را انجام نداده است . يک حسابدار تنها پس از کسب نتيجه ي مورد نظر صاحب کار با انجام کليه ي اقدامهايي که نتيجه ي مزبور را حاصل ميکند وظيفه خود را به درستي انجام داده است .