بخشی از مقاله
مکانیابی بهینه فضاهای آموزشی (مدرسه ابتدایی)شهرک کوثر اردبیل
چکیده
تحلیل مقر و موقعیت فضاهای آموزشی و چگونگی مکان یابی آن ها از نظر بهداشتی، ایمنی و امنیت، دسترسی، ساختارهای فضایی و کالبدی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی می تواند ما را در بررسی علل ضعف و قوت تحصیلی دانـش آمـوزان و ارتقـاء کیفیـت آموزشی جامعه یاری دهد کاربری زمین شهری یعنی ساماندهی مکانی و فضایی فعالیتها و عملکردهای شهری بر اساس خواست ها و نیازهای شهری که در واقع هسته اصلی برنامه ریزی شهری است و انواع استفاده از زمین را طبقه بندی و مکان یابی می کنـد.افزایش سریع جمعیت شهرهای ایران موجب افزایش تقاضا برای خدمات عمومی شده است. واین امر به دلیل نبود نظام مدون و دقیق برنامه ریزی در اکثر شهرهای ایران مشکلات فراوانی را به وجود آورده است ،که از مهمترین آنها کاهش سرانه خدمات آموزشی می باشد؟ به دلیل حساسیت این کاربری و ارتباط مستقیم آن با خانواده ها، نحوه تخصیص فضا برای کاربری آموزشی از اهمیت زیـادی برخـوردار است. اطلاعاتی مکان محور در این پژوهش به منظور مکانیابی بهینه فضاهای آموزشی، شهر اردبیل به عنوان یکی از شهرهای محروم از لحاظ توزیع بهینه خدمات شهری به خصوص کاربری آموزشی در مقیاسهای مختلف انتخاب گردیده و در نهایت پس از همپوشـانی لایه های مربوط به هر یک از معیارهای مکانگزینی فضاهای آموزش ابتدایی و محاسبه امتیازات و وزنهای مربوط به آنهانواحی کـاملاً مطلوب،نسبتاً مطلوب،نسبتاً نامطلوب وکاملاً نامطلوب جهت مکانگزینی مراکز ابتدایی مشخص گردید. مقالـه حاضـر سـعی دارد در پرداختن به مساله مکان یابی، محلی مناسب جهت استقرار مدارس ابتدائی برگزیند، به طوری کـه بـا در نظـر گـرفتن اسـتانداردها و معیارهای موثر در مکان یابی مدارس ابتدائی، شهرک کوثر شهر اردبیل را تحت پوشش مدارس ابتدائی پیشنهادی قرار گیرد.
کلمات کلیدی: برنامه ریزی شهری، مکانیابی، ، تحلیل سلسله مراتبی، کاربری آموزشی
.1 مقدمه
برنامه ریزی شهری نیازمند انجام مطالعات گسترده پیرامون عناصر و اجزای متعدد و متنوع شهری است که از آن جمله می تـوان بـه فضاهای آموزشی در شهرها اشاره کرد ؟ مدرسه به عنوان فضای آموزش و پرورش نوجوانان نقش اساسی در ساختار اجتماعی، فرهنگی جامعه ایفا می نماید نظام آموزشی، روش و محتوای آموزشی از یک سو و فضای آموزشی از سوی دیگر دو عامل مهم و موثر در پرورش و رشد کودکان و نوجوانان محسوب می گردد .فضای آموزشی را نمی توان فقط ساختمان مدرسه تلقی نمود بلکه کودک و نوجـوان از کلیه موضوعات، اتفاقات، مشاهدات و غیره که از طریق پنج حس خود دریافت می دارد به عنـوان منـابع آموزشـی و اطلاعـاتی تـاثیر پذیرفته و در رفتار و آینده او موثر می باشد .در نتیجه محیط زندگی در زیست انسانها شامل محیط طبیعی، محیط کالبـدی مصـنوع دست ساخت انسان و محیط اجتماعی، فرهنگی و غیره همگی از عوامل موثر در رشد و پرورش کودکان و نوجوانان محسوب می گردد (عساکره،.(1384
امروزه هجوم جمعیت به شهرهای بزرگ و به زیر ساخت و ساز رفتن کلیه زمینهای شهری و عدم مکانیابی درست خدمات شهری بـه ویژه مکان های آموزشی، موجب تقاضای روز افزون این بخش در مقابل امکانات محدود موجود آموزشی و از طرف دیگر باعث بالا رفتن هزینه ایاب و ذهاب، بروز ترافیک و از همه مهم ترافت تحصیلی فرزندان و بی علاقگی آنها به درس و تحصیل شده اسـت و در نتیجـه
1
لزوم برنامه ریزی برای مکان یابی بهینه واحدهای آموزشی را ایجاب می کند و چنان که مطالعات اولیه دقیق باشد و در فرایند مکـان یابی از روشهای مناسب استفاده گردد موجبات افزایش کارائی واحد آموزشی فراهم گشته و از اتلاف وقت و هزینه و اتخاذ تصـمیمات نادرست جلوگیری بعمل خواهد آمد .
دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن از مولفه های اصلی در توسعه پایدار و عدالت اجتماعی به شمار می رود امروزه مفاهیم زمین و فضا در شهرها تغییرات کیفی پیدا کرده و بالطبع ابعاد و اهداف برنامه ریزی کاربری اراضی شهری نیز وسیعتر و غنی تر گشته است . بنابراین استفاده از این دو عنصر همگانی و حیاتی باید تحت برنامه ریزی اصولی انجام پذیرد”زیاری،.(1381
.2 اهداف تحقیق
هدف کلی این پژوهش عبارت است از : مکانیابی بهینه فضا های آموزشی در شهر اردبیل شهرک کوثر؟ اهداف عملیاتی و اجرایی تحقیق عبارت اند ازْ
توجه به عوامل موثر در مکانیابی مدارس در ساخت و سازهای آتی شناخت نارسائی های فضاهای آموزشی در شهر اردبیل حصول یافته هایی که انعکاس آنها به مسئولین امر امکان تصمیم گیری را برای مجریان و مسئولین ساخت فضاهای آموزشی در زمینه مکان یابی فضاهای آموزشی جدید تسهیل نماید. شناخت مشکلات و کمبودهای آموزشی ناشی از نحوه توزیع مکانی مراکز آموزشی در سطح محدوده مورد مطالعه بمنظور ارائه خدمات و پوشش عملکردی مناسب تر کاربریهای آموزشی به گونه ای که از امکانات موجود کارایی مطلوب تری به عمل آید .ارائه الگو و راه حل هایی جهت بهبود وضع استقرار مناسب کاربریهای آموزشی شناخت الگوی استقرار کاربریهای آموزشی در شهر مریوان تحلیل توزیع مکانی مراکز آموزشی در منطقه مورد مطالعه و تشخیص و تبیین نقاط ضعف در استقرار کاربریهای آموزشی در وضع موجود با توجه به معیارهای تعیین شده می باشد.
.3 روش تحقیق
در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی استفاده می شود و نوع آن کاربردی - نظری است. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق به دو قسمت تقسیم می شوند: اطلاعات مکانی، که از نقشه های شهری موجود به دست می آیند و اطلاعات غیر مکانی و توصیفی،که از مراکز و آمارنامه های مختلف و مطالعات کتابخانه ای به دست می آید.
.4 یافته ها و مباحث
می توان گفت که امروزه اهداف کلان کاربری زمین به دو پایه اصلی یعنی ارزش های توسعه پایدار ، از یک طرف ، و اعتای کیفیت زندگی شهری ، از طرف دیگر استوار شده است. این اهداف بنا به ضرورت جامع نگری ، به چهار عرصه اصلی زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تقسیم می شود که بطور خلاصه در زیر معرفی شده اند(سعید نیا ، .(1378
· اهداف محیطی در راستای جلوگیری از تخریب زمین، برقراری ارتباط و پیوند میان شهر و طبیعت، حفظ منابع پایدار و تجدید ناپذیر، حفظ مواریث تاریخی و فرهنگی، توسعه فضاهای سبز و درختی، مکان یابی بهینه خدمات می توان مطرح نمود.
· اهداف اجتماعی کاربری زمین در راستای افزایش تسهیلات و خدمات عمومی ، کاهش نابرابری در بهره برداری زمین ، بهسازی بافتهای تاریخی و قدیمی ، تقویت هویت محله ای ارتقاء کیفیت کاربریها مسکونی و اوقات فراغت ، زیبا سازی محیط محلی و ناحیه شهری و لبه شهری مطرح می گردد .
· اهداف اقتصادی کاربری زمین را در راستای جلوگیری از سوداگری زمین ، بهره برداری بهینه اقتصادی از زمین، تعدیل حقوق مالکیت ها ، بهره گیری از اضافه ارزش زمین در جهت منافع عمومی می توان برشمرد.
· اهداف کالبدی زمین عبارت است از راستای جلوگیری از تداخل کاربریها ناسازگار ، حفظ تناسب میان توسعه عمودی و
افقی ، تشویق به تنوع کاربریها ، تدوین معیار و ضوابط و استانداردهای کاربری . به طور کلی کاربریهای شهری به 9 دسته تقسیم می شوند و هر دسته از گروههای فرعی یا جزئی تشکیل می شود که معیارههای
مکان یابی و استانداردههای فضایی خاصی دارند. در این میان کاربری آموزشی در گروه کاربری های خدماتی قرار می گیرد(درکوش، . (1364
2
معیار مکانی در کاربری زمین ، به طور کلی ، استانداردی است که با آن مکان بهینه یک کاربری در شهر مورد سنجش قرار می گیرد. معیارهای مکانی هر نوع استفاده از زمین، انعکاس و ضعیت اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی شهرها و همچنین مردمی است ، که در آینده از آن بهرمند خواهند شد . به عبارتی دیگر ، مشخصات محلی و احتیاجات ساکنان شهر و موسسات و نهادهای مستقر در شهر ، اساس تعیین معیارهای مکانی کاربری زمین شهری به شمار می رود . در برنامه ریزی کاربری زمین شهری انتخاب مکانهای مناسب برای استقرار هر یک از فعالیتهای شهری باید به سه مسئله مهم توجه شود:
· سازگاری نوع فعالیت مورد نظر در مکان با فعالیت های همجورار
· مطلوبیت مکان برای استقرار فعالیت مورد نظر
· مناسب بودن مکان و فعالیت مورد نظر با نیازهای منطقه (ظرفیت )
همانطور که در جدول شماره 1 می توان دید، در واقع این سه اصل به عنوان عاملی برای معیار سنجی مکانی برای کاربری مورد نظر مطرح می شود.
لذا توجه به این مسئله بدون در اختیار داشتن معیارهای مناسب امکان پذیر نمی باشد بنابرین تعیین مجموعه ای از معیارها برای تعیین مکان مناسب جهت هر فعالیت شهری الزامی خواهد بود . در همین رابطه اسقرار کاربری آموزشی به عنوان یکی از کاربری های عمده از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. (قاضی زاده ، .( 1384 لذا سازگاری و عدم سازگاری کاربری ها تعیین کننده معیار هایی برای مکانیابی مناسب برای فضاهای آموزشی می باشد و این پروسه با تعیین میزان امتیاز دهی به فضاهای مناسب آغاز می شود که
میزان امتیاز بر اساس معیار های تاثیر گذار که در جدول (شماره (1 به آن اشاره شد، تعیین می شود که در جدول (شماره (2 این میزان تاثیر پذیری و امتیاز آن تعیین شده است.
از اینرو، بر اساس معیارهای تعیین شده که پایه ریز وزن دهی و میزان سنجی مناطق مختلف برای مکانیابی مناسب کاربری در نظر گرفته شده، عاملی برای مکانیابی کاربری مدرسه ابتدائی در شهرک کوثر اردبیل که در مراحل بعدی با همپوشانی این عوامل با مکان های متفاوت برای دست یابی به مکان مناسب می باشد.
