بخشی از مقاله
چکيده
يکي از مهمترين مشکلات برنامه ريزان حمل و نقل درون شهري را مي توان عدم دسترسي مناسب وسايل نقليه شخصي به اين سيستم نام برد. يکي از راهکارهاي قابل تامل ، تسهيلات پارک سوار براي ترغيب وس يل شخصي در استفاده از حمل و نقل همگاني خواهد بود.
تسهيلات پارک سوار عموما به صورت پارکينگهاي بزرگ در مبادي ورود به شبکه حمل و نقل عمومي براي جذب وس يل نق ي ه شخصي و ترغيب آنها در استفاده از حمل و نقل عمومي بر ي ادامه سفر خود مي باشد. از ابتداي دهه ۱۹۹۰ به بعد اقدام به ايجاد اينگونه امکانات به عنوان يکي از اساسي ترين راه ها براي حل مشکلات حمل و نقل در مناطق پر ترافيک شهري به کار گرفته شد. با توجه به پيشرفتهاي بسيار در خصوص به کارگيري اين امکانات ، نياز به تحقيقات جامع در خصوص مطالعات و کارهاي پيشين در اين زمينه با هدف بهبود روشهاي قبلي و معر ي و توسعه ين امکانات مي باشد، لذا در تحقيق پيش رو ضمن معر ي امکانات پارک سوار به عنوان راهکاري مناسب در مديريت ترافيک ، با مرور مطالعات گذشته در خصوص مکانيابي امکانات پارک سوار سعي درشناسايي پارامترهاي موثر براي مکانيابي امکانات پارک سوار مي گردد.
کليد واژه : پارک سوار ، مديريت ترافيک ، مکانيابي ،GIS
۱- مقدمه
افزايش روز افزون وسايل نقليه شخصي با توجه به رشد روزافزون منابع و امکانات و سهولت تهيه خودروي شخصي باعث شده است ، که بحث هايي در زمينه عدم تحمل سيستم حمل و نقل موجود به وجود آيد[۱].
عمده ترين اجزاء سيستم حمل و نقل همگاني را شبکه اتوبوسراني و شبکه تاکسيراني تشکيل مي دهد. البته استفاده از حمل و نقل ريلي نيز به سرعت در حال رشد مي باشد، به طوريکه اغلب شهر هاي بزرگ ايران نيز درصدد استفاده از آن برآمده اند. يکي از مهمترين مشکلات برنامه ريزان حمل و نقل شهري ، که ممکن است باعث پايين آمدن سطح خدمت در يک سيستم حمل ونقل عمومي و در نتيجه پايين آمدن تقاضا شود، را مي توان عدم دسترسي مناسب وسايل نقليه شخصي به اين سيستم و مطلوبيت بالاي وسايل نقليه شخصي در مقايسه با حمل و نقل همگاني ، نام برد[۲]. لذا در جهت حل مشکل ، يکي از راهکارهاي قابل تامل ، بحث امکانات پارک سوار٣ براي ترغيب وسايل شخصي در استفاده از حمل و نقل همگاني خواهد بود[۳]. هدف از ايجاد اينگونه تسهيلات عموما تامين دسترسي مناسب براي مناطق مرکزي شهر ها ومراکز بزرگ تجاري ، آرام سازي جريان و کاهش حجم ترافيک در مناطق مذکور مي باشد[۴]. اهميت و مزاياي اين امکانات را مي توان در فعاليت هاي کشور هاي مختلف در خصوص اجراي اين امکانات از جمله ، آمريکا، ژاپن ، کره ، انگلستان ، آلمان ، هند و ... انجام داده اند، مشاهده کرد[۵].
۲- هدف
در سال ۱۹۳۰ بحث امکانات پارک سوار به عنوان يک راهکار موثر براي مديريت تقاضا در مجامع و سازمانهاي حمل و نقلي براي اولين بار مطرح شد[۶]. و از آن به بعد رشد بسياري در اين خصوص مشاهده شد. با توجه به پيشرفتهاي بسيار در خصوص به کارگيري اين امکانات ، نياز به تحقيقات جامع در خصوص مطالعات و کارهاي پيشين در زمينه اين امکانات در جهت کاربرد آنها مي باشد، لذا تحقيق پيش رو ضمن معرفي امکانات پارک سوار به عنوان يک راهکار مناسب در مديريت ترافيک ، با مرور مطالعات گذشته در خصوص مکانيابي امکانات پارک سوار به شناسايي پارامترهاي موثر براي مکانيابي امکانات پارک سوار مي پردازد.
۳- اهميت امکانات پارک سوار
رشد سريع مالکيت وسيله نقليه و استفاده از وسايل نقليه شخصي در نيمه دوم قرن ۲۰ براي کشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته مشکلات حمل و نقلي بسيار به وجود آورده است [۷،۸].
يکي از مشکلات اصلي به وجود آمده ازدحام و افزايش حجم ترافيک مي باشد[۷]. همچنين با افزايش استفاده از وسايل نقليه افزايش تصادفات ، مشکلات عابرين پياده در عبور از راه هاي پر ترافيک و مشکلات پارک را خواهيم داشت [۹]. يکي از دلايل رشد روزافزون خودرو را مي توان ضعف حمل و نقل همگاني نيز نام برد، به عبارت ديگر مشکلات ترافيک هميشه با يک سيستم حمل و نقل همگاني ضعيف همراه مي باشد[۹،۱۰].
يکي ديگر از پيامد هاي افزايش وسايل نقليه شخصي مربوط به مشکلات زيست محيطي ناشي از ترافيک در مقياس منطقه اي و جهاني مي باشد[۱۱]. به طوريکه در وسعت محلي اين مشکلات شامل مشکلاتي از قبيل آلودگي هوا،آلودگي صوتي ناشي از عبور وسايل شخصي از مناطق مسکوني براي کوتاه کردن راه و يا اجتناب از راه هاي شلوغ [۱۲] و در وسعت جهاني نيز افزايش گازهاي گلخانه اي در اتمسفر مي باشد[۱۱].
با توجه به مسائل و مشکلات ناشي از افزايش روزافزون خودرو که به تعدادي از آنها در فوق اشاره شد، حال بايستي به دنبال راه حل مناسب براي آن باشيم ، لذا در ادامه مروري بر راه کار هاي به کار گرفته شده در اين خصوص مي پردازيم .
اساسي ترين اقدامي که در مبارزه با مشکلات ترافيکي از سوي اکثر سازمان هاي مسئول در زمينه مل و نقل تا قبل از ۱۹۸۰ به آن پرداخته شد، افزايش ظرفيت راه ها بود[۹]. بعد از آن مي توان به سياست گذاري هايي با عنوان مديريت زيست محيطي ترافيک ٤ اشاره کرد[۷].
از آن تاريخ به بعد روشهاي ترافيکي متعددي براي آرام سازي ترافيک به کار برده شد. به عنوان مثال محدوديت هاي ظرفيتي براي راه ها و محدوديت سرعت [۱۲]، کنترل امکانات پارکينگ و تامين محدوديت کافي براي پارک در مراکز شهر [۱۳] را مي توان نام برد. از سال ۱۹۹۰ به بعد از امکانات پارک سوار به عنوان يک راهکار مديريتي در سطح وسيعي استفاده شد. به طوريکه امکانات پارک سوار به يکي از کليدي ترين عوامل رشد و توسعه سيستم حمل و نقل همگاني تبديل شد[۳،۲]. و طي ۱۵ سال اخير اکثر شهر هاي امريکاي شمالي آن را به کار برده اند[۱۴].
يکي از مهمترين گامها در اجراي موفق هر سيستم حمل و نقلي طرح و برنامه ريزي صحيح ودقيق ، متناسب با نياز حال و آينده کاربران آن سيستم مي باشد. امکانات پارک سوار نيز از اين قاعده مستثني نبوده ، و نياز به طرح و برنامه ريزي مناسب دارد، لذا در ادامه ضمن معرفي مسائل مربوط به طرح و برنامه ريزي ، به بحث مکانيابي اين امکانات به صورت خاص پرداخته و در انتها فاکتورهاي مناسب در مکانيابي پارک سوارها را پيشنهاد خواهيم کرد.
۴- طرح و برنامه ريزي پارک سوار
به طور کلي در طرح و برنامه ريزي امکانات پارک سوار مسائل مربوط به ظرفيت ، ملاحظات طراحي سايت و مکانيابي بايد مد نظرباشد[۴،۳].
۴. ۱- ظرفيت
تعداد فضاي پارک بايستي بر مبناي نيازآينده پارک سوار برآورد شود[۱۵]. توصيه مي شود تعداد فضاهاي پارک به ميزان ۱۰ تا ۱۵ درصد از ميزان برآورد شده بيشتر در نظر گرفته شود. در حالتهايي که تدارک زمين مناسب امکان پذير نباشد، مي توان از پارکينگهاي طبقاتي براي تامين فضاي پارک مناسب استفاده کرد[۹]. همچنين معمولا بايستي در حدود ۱ تا ۳ درصد فضاهاي پارک را به پارکينگ موقت براي حالت پياده سوار٥ اختصاص داد [۳].
در صورتيکه امکانات پارکينگ در يک ايستگاه پارک سوار به ميزان کافي وجود نداشته باشد، افزايش پارک هاي حاشيه اي در خيابان هاي اطراف را خواهيم داشت که به تبع آن مشکلات بسيار براي ساکنين محدوده سايت از جمله ترافيک بسيار مي شود[۱۶]. لذا طرح ظرفيت بر مبناي تقاضا از اهميت بالايي يرخوردار است .
البته بحث ظرفيت امکانات پارک سوار از جنبه ميزان ارائه سرويس هاي حمل و نقل عمومي به کاربران نيز قابل تامل است [۱۷].
۴. ۲- ملاحظات طراحي سايت
در امکانات پارک سوار بايستي دسترسي مستقيم و راحت عابرين به امکانات حمل ونقل عمومي را تدارک ديد. همچنين مي توان در اين امکانات دسترسي مناسب براي مسافرين حالت پياده سوار نيز ارائه کرد[۳]. در پارک سوارها بايستي فاصله پياده روي از محل پارک تا سکوي سيستم حمل و نقل عمومي حداقل باشد[۱۸].
۴. ۳- مکانيابي
مکانيابي به دلايل بسيار از اهميت بالايي برخوردار است . به عنوان مثال بي ميلي يک کاربر معمولي صرف نظر از مقدار ترافيک را در نظر بگيريد، که مي خواهد قبل از رسيدن به مقصد از اتومبيل شخصي خود پياده و باقيمانده سفر خود را از طريق امکانات پارک سوار انجام دهد[۱۹].
مضاف بر اينکه با فرض اينکه چنين ميلي از طريق ارائه حمل و نقل همگاني سريع و ارزان به وجود آيد، آيا باز هم کاربري پيدا خواهد شد، که براي دستيابي به حمل و نقلي ارزان و سريع تغيير مسير داده تا به سايت پارک سوار دسترسي يابد. لذا اگر امکانات پارک سوار در ابتداي سفر وسايل نقليه شخصي قرار داده شود، تمايل به کاربرد آنها از بقيه حالات بيشتر است [۲۰].
موضوع قابل تامل ديگر تغيير احتمالي الگوهاي سفر به دليل مکانيابي نامناسب امکانات پارک سوار مي باشد[۲۱]. به عنوان مثال اگر حجم قابل ملاحظه اي از وسايل نقليه شخصي به هدف دسترسي به امکانات پارک سوار از مسير سفر خود منحرف شوند، مطمئنا الگوهاي سفر جديدي را به وجود خواهند آورد. که به تبع آن مشکلات ترافيکي محلي و همچنين ترافيک ناخواسته در قسمتهايي از شبکه به ويژه در خيابانهاي جمع و پخش کننده جريان پيدا خواهد کرد. با توجه به مطالب ذکر شده موقعيت امکانات پارک سوار بايستي داراي مشخصه هايي از قبيل دسترسي مناسب و امکان توسعه در آينده باشد[۳]. و بايستي در موقعيتهايي قرار گيرد که زمين وسيع و يا امکان ساخت پارکينگهاي طبقاتي در آن باشد. همچنين در نقاطي قرار گيرد که حداکثر تداخل با وسايل نقليه شخصي را داشته باشد[۲۲]. در اين امکانات بايستي دسترسي مناسب به شبکه راههاي اصلي وجود داشته باشد[۳]. طرح مکانيابي چنين امکاناتي از آن جهت داراي اهميت بسيار است چرا که بستگي فراوان به مشخصه هاي اقتصادي
