بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آلودگی های صنعتی اثرات مخرب زیادی بر محیط زیست شهری ساکنان آن وارد کرده است. به منظور تعدیل اثرات مخرب این آسیب های زیست محیطی مؤثرترین و در عین حال ساده ترین راه، توسعه فضای سبز می باشد. هدف اصلی در این پژوهش تحلیل پراکندگی فضایی و مکان یابی بهینه پارک شهری با استفاد از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - در سطح محدوده مورد مطالعه می باشد. با توجه به فرضیه های تحقیق و ماهیت آن ها، روش تحقیق این پژوهش از نظر ماهیت و روش گردآوری، توصیفی تحلیلی می باشد.
یافته های پژوهش نشان می دهد با توجه به آمارهایی که از وضعیت سرانه و تراکم جمعیت در شهر و مقایسه آن با سرانه استاندارد ارائه شد، مسأله پارک های شهری در شهر دزفول به صورت کمبود جلوه می کند، همچنین با توجه به تحقیقات انجام شده پارک های شهری از توزیع نامناسب برخوردار است، به گونه ای که منطقه یک فاقد پارک ناحیه ای و منطقه ای می باشد و تمام پارک های منطقه ای و ناحیه ای در مناطق دو و سه ایجاد شده اند.
واژگان کلیدی: فضای سبز، پارک شهری، سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS، مکان یابی، شهر دزفول
مقدمه
امروزه افزایش جمعیت، مهاجرت و توسعه صنعتی موجب توسعه فیزیکی شهرها، تراکم جمعیت در مناطق شهری، حاشیه نشینی، ترافیک نامطلوب و آلودگی های زیست محیطی شده است. به همین دلیل کاربری فضای سبز با معضلاتی همچون عدم استقرار مکان یابی صحیح در سطح شهر، استفاده از فضاهای نامناسب، عدم رعایت همجواری ها، عدم توجه به سرانه ها و استاندارد ها و غیره روبرو گردیده است.
فضای سبز به منزله رکن اساسی و اصلی بافت شهری، نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی مورد توجه است بلکه به علت نقش مهمی که در تعدیل آلودگی ها و پرورش روحی و جسمی شهروندان ایفا می کند، بسیار ارزشمند است. همچنین فضای سبز بخشی از گستره ی فیزیکی شهر است که می تواند عملکرد معینی داشته باشد. فضای سبز در برخی مواقع نقش تزیئنی - زیبا سازی سیمای شهری - و گاهی نقش تفریحی - تفرجگاهی - را به خود گرفته است.
ولی با توسعه روز افزون مناطق شهری در دهه های اخیر و پیشی گرفتن شهرنشینی بر شهرسازی که با معضلات عدیده ای مانند افزایش بی رویه جمعیت، توسعه غیر هدفمند کالبدی شهرها و افزایش آلودگی های زیست محیطی همراه بوده، این فضاها نقش مهمی در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا پیدا کرده اند فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت، واجد بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی است.
از مهمترین مسائل در رابطه با کاربری فضای سبز، مکان یابی نادرست این نوع کاربری است، به طوریکه کم توجهی به چهار عامل مهم ظرفیت، وسعت، جاذبه فضایی و شعاع دسترسی در مکان یابی فضای سبز باعث پایین آمدن کارایی ارائه خدمات آنها می شود. اگر فضای سبز به درستی مکان یابی شود آثار مطلوبی بر سلامت روحی و جسمی شهروندان خواهد داشت. با توجه به بررسی های انجام شده در شهرها، در شهری که فضای سبز کافی نداشته باشد، اکسیژن از بین رفته و باعث نوعی اختلال روانی در بین ساکنین می شود.
بر این اساس، امروزه انواع فضاهای سبز، به خصوص در قالب پارک های شهری در شهرها ایجاد می شوند. در این بین اهمیت پارک های شهری و توزیع و مکان یابی آنها از اهمیت بالایی برخوردار است که به دلیل حمایت از سیستم های اجتماعی شهر و فراهم کردن خدمات اکوسیستمی، یکی از راه حل های مناسب جهت حل مسائل زیست محیطی و تبدیل هرچه بیشتر محیط شهری به محلی قابل زیست برای شهروندان هستند.
بنابراین این فضاها به عنوان جزئی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات مورد نیاز شهرها محسوب می شوند و نمی توان آن را جدا از نیاز های جامعه شهری بررسی نمود، از این رو، فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر - ساختمان ها، خیابان ها و جاده ها - و نیازهای جامعه - از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی - و با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آتی آن برنامه ریزی شود.
شهر دزفول به عنوان دومین شهر استان خوزستان در طی سالهای اخیر با رشد سریع جمعیت و مهاجرت های روستایی و بالطبع توسعه ی فیزیکی روبرو شده است و این توسعه موجب کمبود و نارسایی های در ارائه خدمات شهری گردیده است.آشکار است که اگر رشد، توسعه و توزیع فضاهای سبز شهری به عنوان بخش حیاتی ساخت کالبدی شهر با رشد شتابان جمعیت و توسعه شهر همگام نباشد، باعث ایجاد اثرات مخرب زیست محیطی گوناگون شده که مهم ترین آنها آلودگی هوا و صدا می باشد. از سوی دیگر در سالهای اخیر شهر دزفول با پدیده تازه ای تحت عنوان گرد و غبار مواجه شده که خود باعث آلودگی مضاعف هوا در بیشتر روزهای سال گردیده است پس بنابراین با توجه به موارد ذکر شده برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی، توسعه ی فضاهای سبز شهری یکی از بهترین و مهم ترین عوامل موثر می باشد.
هدف گذاری تحقیق
شناخت و تحلیل وضع موجود پارک ها و فضاهای سبز در شهر دزفول رسیدن به الگوی بهینه برای سرانه فضای سبز در مقیاس منطقه در محدوده مورد مطالعه تعیین شاخص های لازم برای جانمایی فضاهای سبز شهری - براساس نوع، عملکرد و شکل - کمی کردن و مدل نمودن شاخص ها و بررسی تطبیقی با الگوها و تکنیک های موجود و انجام تجزیه وتحلیل به منظور مکان یابی بهینه فضای شهری است.
روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی - تحلیلی و با تاکید بر جنبه کاربردی آن در GIS و با کاربرد مدلAHP انجام گرفته است. جهت مکان یابی در سامانه اطلاعات جغرافیایی می بایست عوامل مؤثر، معیارها و محدویت ها بصورت لایه های نقشه تهیه شده و مورد پردازش و تحلیل قرار گیرند. در این مطالعه از نقشه های 1:2000 جهت تهیه لایه های نقشه مورد نظر بر اساس معیارهای مکان یابی فضای سبز استفاده شده است.
برای رسیدن به هدف مورد نظر، ابتدا اقدام به جمع آوری اطلاعات جغرافیایی و سپس اطلاعات توصیفی - جمعیت، خانوار و . . . - در خصوص محدوده مورد مطالعه شده و در مرحله بعد به GIS Ready کردن این اطلاعات پرداخته شده است. بعد از ورود اطلاعات جغرافیایی تشکیل بانک اطلاعاتی، اقدام به مدلسازی این اطلاعات شده و با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی - AHP - در محیط نرم افزار اقدام به تعیین وزن آنها گردیده و در مرحله نهایی با استفاده از قابلیت Spatial Analyst در نرم افزار Arc GIS و با استفاده از روش همپوشانیWeighted Overlay اقدام به شناسایی پهنه های مناسب برای کاربری پارک ها گردید.
مبانی نظری تحقیق
پارک مکانی برای گذران اوقات فراغت مردم بوده و سابقه آن به مصر باستان، یونان و روم باستان باز می گردد. قدیمی ترین شواهد پارک سازی از 2200 سال قبل از میلاد در مصر بدست آمده است.تحقیقات و مقالات متعددی توسط محققین داخلی و خارجی در زمینه فضای سبز شهری، اهمیت و نقش آن در زندگی بشر نگاشته شده است و همچنین با پیشرفت علوم یارانه ای مطالعات و پژوهش های فراوانی نیز در زمینه مکان یابی انواع کاربری ها و... دارد.
