بخشی از مقاله
نظریه یادگیری اکتشافی برونر وکاربرد آن دربرنامه ریزی درسی
خلاصه
پژوهش حاضر با هدف بررسی روش "یادگیری اکتشافی برونر " انجام گرفته است. در روش اکتشافی یادگیرنده وادار می شود تا خود بیندیشد و کشف کند که دانش چگونه به دست می آید که در نتیجه این امر، مهارت های تفکر سطح بالا در دانش آموزان بالا می رود. در این پژوهش ابتدا اصول و مبانی روش یادگیری اکتشافی برونر مطرح گردیده است سپس کاربردهای آموزشی نظریه بیان شده است و در ادامه کاربرد این نظریه در برنامه ریزی درسی بیان شده است و در نهایت نتیجه گیری صورت گرفته است.
کلید واژه ها: یادگیری اکتشافی، یادگیرنده، برونر، اکتشاف.
.1 مقدمه
برونرٌ یکی از منتقدان بزرگ دیدگاه رفتارگرایی در یادگیری است. به نظر وی برنامه های از قبل تعیین شده موجب پیروی بی چون و چرای یادگیرنده از برنامه ها می شود و او را از خلاقیت باز می دارد. به نظر او آنچه امروزه در کلاس های درس اتفاق می افتد، آموزش مفاهیم بی معنی و منفصل است و یادگیرنده به طور منفعل و طوطی وار آنها را حفظ می کند (کدیور،. (7831 بنابراین برونر یادگیری اکتشافیٍ را یک نوآوری و ضرورتی برای جانشینی یادگیری طوطی وار که محدود کننده تفکر است می داند.از نظر برونر بهترین کار آن است که یادگیرنده خود مفاهیم را کشف کند نه اینکه معلم آنرا به صورت آماده در اختیار وی قرار دهد. در واقع در روش یادگیری اکتشافی معلم مستقیماً موضوع های درسی را به دانش آموزان آموزش نمی دهد بلکه تجارب کلاسی را به گونه ای تدارک می بیند تا خودشان به کشف دانش بپردازند. یادگیری اکتشافی از این نظر اهمیت دارد که اگر پاسخ ها مستقیماً در اختیار یادگیرنده قرار گیرد، او به کتاب و معلم وابسته می شود و این امر موجب می شود از خود کوششی نشان ندهد. البته باید گفت یادگیری اکتشافی به یک روش یا فن آموزشی خاص محدود نمی شود بلکه اقدامات زیادی وجود دارد که معلم می تواند به کمک آنها یادگیرندگان را به سمت یادگیری اکتشافی هدایت کند.
.2 مبانی و اصول نظریه برونر
- توجه به نقش فعال یادگیرنده: در یادگیری اکتشافی به جای ارائه مفهوم یا اندیشه ای خاص به یادگیرنده، او را در شرایط و حالتی قرار می دهند که امکان جستجو و کشف برایش وجود داشته باشد. اساس نظریه برونر بر تجربهَ و فعالیتُ یادگیرنده استوار است و این برداشت با طبیعت فعال کودک انطباق دارد (کدیور،.(7831 از نظر وولفلک (4002) در یادگیری اکتشافی یادگیرندگان به تنهایی فعالیت می کنند تا اصول اساسی موضوع مورد یادگیری را کشف کنند.
- تأکید بر فرایند یادگیریِ: از نظر برونر فرایند یادگیری مهم است نه حفظ کردن حقایق. به نظر او یادگیری یک فرایند است نه یک محصول. از این رو معلم نباید اصول و قواعدی را که شاگردان باید یاد بگیرند به آنان بیاموزند بلکه باید سعی کنند تا خودشان برای کشف اصول و قواعد در گیر شوند. زیرا در یادگیری اکتشافی بیش از آنچه آموخته می شود چگونگی یادگیریّ مورد توجه و اهمیت است. در این نوع یادگیری مهم نیست که شاگرد چه می آموزد بلکه مهم این است که چگونه می آموزد(شعبانی،.(7832
- تأکید بر ساختار موضوعْ: منظور از ساختار موضوع این است که یادگیرنده اصول اساسی موضوع را دریافت کند. با مشخص شدن اصول اساسی، یادگیرنده می تواند مطالب ظاهراً بی ارتباط جدید را با یکدیگر و با اطلاعات قبلی پیوند دهد (کدیور،.(7831 به عبارت دیگر لازم است به جای مجموعه ای از اطلاعات پراکنده، ساختار بنیادی دانش که شامل مفاهیم و اصول اساسی، تعمیم ها و روش های پژوهش در آن دانش علمی است ، آموزش داده شود. این امر موجب تشویق یادگیرنده به کاوشگری به صورت مستقل می شود و او را قادر
خواهد ساخت تا اندیشه های آموخته شده در یک موقعیت را در موقعیت های دیگر به کار ببرند (سیف،.(7831
- انگیزش درونیٌ: انگیزه درونی به این معنا است که فعالیت صحیح و موفقیت آمیز موجب رضایت خاطر و تقویت رفتار گردد نه پاداش های بیرونی. از نظر برونر چهار نوع انگیزه درونی عمده عبارتند از: -7 میل به یادگیری -4 سائق ذاتیٍ همکاری با دیگران -8 کنجکاوی و میل به تحقیق برای رفع ابهام -2 انگیزه قابلیت یافتن و توانمند شدن (شعبانی،.(7832
- توالیَ: روش برونر برای یادگیری اکتشافی دارای سه مرحله مجزا می باشد که در واقع این سه مرحله، مراحل رشد شناختی برونر می باشند:-7 مرحله بازنمایی حرکتی(عملی): در این مرحله افراد رویدادهایی را که تجربه می نمایند به صورت پاسخ های حرکتی یا اعمال بازنمایی می کنند. برای مثال کودکان خردسال نمی توانند محل قرار گرفتن فروشگاه نزدیک خانه شان را برای شما بگویند اما قادرند شما را از راهی که دخوقبلاً رفته اند به آنجا ببرند. علاوه بر کودکان، بزرگسالان نیز دارای مقداری دانش عملی هستند و این اعمال عموماً جنبه عادتی دارند (سیف،-4 .( 7831 مرحله بازنمایی تصویریُ: "در این مرحله کودک با تصاویر ذهنی اشیاء سر و کار دارد اما آنها را لمس نمی کند" (رمی زفسکی،.(42317812 کودکی می تواند با رسم یک نقشه راه خانه تا فروشگاه نزدیک خانه شان را نشان دهد از بازنمایی تصویری استفاده می کند. برونر معتقد است حتی بزرگسالان اطلاعات کلامی را زمانی بهتر درک می کنند که آن اطلاعات به صورت یک نقشه یا تصویر در آمده باشد. به عنوان نمونه استفاده از شکل و نمودار برای دانشجویان کمک می کند تا مطالب را بهتر بفهمند (سیف،-8 .(7831 مرحله بازنمایی نمادیِ: آخرین مرحله رشد شناختی در نظریه برونر مرحله بازنمایی نمادی است. بازنمایی نمادی شامل استفاده از نظام های اختیاری مانند زبان یا علائم ریاضی است. زبان عمده ترین نظام نمادی مورد استفاده انسان است. استفاده از زبان برای بازنمایی دانش در شکل گیری منطق بسیار ضروری است. وی همچنین توانایی پرداختن به امور در غیاب تجارب مستقیم و توانایی اندیشیدن را حاصل نماد زبان می داند (سیف، .(7831 برای مثال دانش آموزی که مسیر خانه تا فروشگاه نزدیک خانه شان را توضیح می دهد از بازنمایی کلامی استفاده می کند. در آموزش ابتدایی و متوسطه، انتقال از مرحله تصویری به مرحله سمبلیک و نمادی مشروط به کسب دانش است و در این مرحله درک جهان از طریق نظام های نماد مانند زبان غالب می شود اگرچه در این مرحله بیشتر رشد شناختی پی ریزی شده است و همچنان که دانش توسعه می یابد زبان نیز غنی می شود (سیل و دایجکستراّ،.(4002 به نظر برونر رشد شناختی به طور طبیعی، متوالی است یعنی انتقال مفاهیم از سوی شناخت عملی و تصویری به سوی شناخت نمادی است. بنابراین معلم باید تدریس هر موضوع جدید را با پیام های غیرکلامی شروع کند، سپس دانش آموز باید بتواند با استفاده از اشکال و تصاویر متنوع پیام را دریافت کند و سرانجام پیام به طور نمادی و با استفاده از کلمات مبادله شود (کدیور،.(7831 علاوه بر این از نظر برونر((7213بسیاری از مسائل آموزشی می تواند از ساده به پیچیده و از واقع بینانه به انتزاعی طراحی می شود.
بنابراین وقتی اصل توالی در یادگیری مد نظر قرار گیرد یادگیری با مراحل رشد شناختی یادگیرنده انطباق پیدا می کند و یادگیرنده قادر خواهد بود بر اساس توانایی که دارد یاد بگیرد و در نتیجه آموزش و یادگیری کاربردی تر خواهد بود.
- تأکید بر تفکر شهودیْ: در تفکر تحلیلیمعمولاًَ فرد مرحله به مرحله به پیش می رود و هر یک از مراحل کار واضح و آشکار است و فرد می تواند آن را کاملاً برای دیگران توضیح دهد. در حالی که تفکر شهودی بر خلاف تفکر تحلیلی ابداً بر اساس یک طرح دقیق و مرحله به مرحله به پیش نمی رود و حرکتی تند و سریع دارد، شخص به طور ناگهانی جوابی برای مسئله پیدا می کند که ممکن است صحیح یا غلط باشد ولی نمی داند از چه راهی به جواب رسیده است و به تبع نمی تواند راه رسیدن به آن جواب را برای دیگران توضیح دهد (برونر،.(7821 از نظر برونر هدف آموزش و پرورش باید ارتقای سطح بینش و فهم شهودی باشد. وضعیت آموزش باید آنچنان باشد که شاگردان با یک نگاه عمیق موضوع را درک کنند (شعبانی،.(7832 از نظر برونر" در حل برخی مسائل جهش شهودی جانشین تجزیه و تحلیل گام به گام می شود. با وجود این راه حل شهودی را می توان با روش تحلیلی بازبینی کرد. از نظر وی متأسفانه یادگیری در چارچوب نظام رسمی آموزشی موجب شده است تفکر شهودی کم ارزش تلقی شود" (میلر،.(3017831
- تأکید بر برنامه درسی مارپیچیٌ: در این الگو ساختار دانش مورد تأکید خاص قرار می گیرد و محتوا حول محور دانشی که باید تدریس شود، سازمان داده می شود. منظور از ساختار دانش در الگوی مارپیچی، کلیه اصول، مفاهیم، حقایق و تعمیمات است، همچنین محتوا در این الگو به نحوی سازماندهی می شود که با مراحل رشد فکریٍ دانش آموزان تناسب داشته باشد (فتحی واجارگاه، .(7833 از نظر برونر" برنامه درسی باید مواد و موضوعات را با نظمی به دانش آموزان عرضه کند که به تدریج جامعیت و پیچیدگی بیشتری پیدا کند" (میلر،.(7217831 به عبارت دیگر منظور او این است که اندیشه های اساسی یک موضوع درسی در سراسر دوره آموزشی به طور دوره ای تکرار شود و در هر مرحله تازه که موضوعی در برنامه درسی تکرار می شود باید در سطح بالاتری از پیچیدگی و دقت نسبت به سطح قبلی باشد (سیف،.(7831
.3 کاربردهای آموزشی نظریه برونر
برونر معتقد است که آموزش و پرورش تأثیر ویژه ای در رشد شناختی و در نتیجه یادگیری یادگیرندگان دارد. در اینجا لازم است به تشریح کاربردهای آموزشی نظریه برونر پرداخته شود:
-7 برونر معتقد است که با انطباق دادن روش های آموزشی با سطح کارکرد شناختی کودکان می توان به آنان هر موضوعی را که قابل آموزش به نوجوانان و بزرگسالان است آموزش داد (سیف،.(7831 هر موضوعی را می توان به هر کودکی در هر مرحله ای از رشد آموزش داد (برونر،.(7230 برونر به کودک به منزله یک متخصص در مقیاس کوچک می نگرد. به نظر وی کودک تقریباً در هر سنی قادر است عملیات دیسیپلین هاَ را درک کند. از نظر وی تفاوت فرایندهای شناختی کودک با بزرگسالان تفاوتی از نظر کمیت است و نه از نظر نوع و کیفیت. البته این نظر برونر در مقابل موضع روانشناسان رشد قرار دارد. از نظر روانشناسان رشد تفاوت در فرایندهای فکری دوره کودکی با فرایندهای فکری بزرگسالی کیفی است و نه تفاوتی در میزان و کمیت. برونر به این حقیقت که افراد تا حدود سن یازده سالگی از تفکر انتزاعی عاجزند توجه نمی کرد. اهمیت این نکته در این است که تفکر انتزاعی در مطالعه درباره اغلب موضوعات درسی و دیسیپلین ها نقش اساسی دارد (میلر،.(7831 در نتیجه از نظر برونر کار معلم عبارت است از تبدیل معلومات به صورت هایی که در خور فهم و درک شاگرد باشد (پارسا،.(7812
بنابراین می توان گفت که از نظر برونر هر مسأله ای را می توان با سازمان دهی مجدد به صورت قابل فهم درآورد و به هر یادگیرنده ای آموخت و در این میان نقش معلم این است که آموزش را به گونه ای پیاده کند که هم با تفکر کودکان سازگار باشد و هم آنان را به تفکر وادار سازد.
-4 هر حیطه ای از دانش را می توان به صورت یکی از نظام های سه گانه حرکتی، تصویری و نمادی ارائه داد. آموزش هر موضوع خاصی به هر فرد معین نیاز به یکی از نظام های سه گانه دارد. برای اینکه تعیین کنیم که آموزش یک موضوع به یک فرد خاص با کدام نظام مناسب تر است، لازم است درباره دانش قبلی یادگیرنده و به ویژه نوع تفکری که او ترجیح می دهد کسب اطلاع کنیم. به طور کلی برونر پیشنهاد می کند آنجا که میسر باشد بهتر است معلم آموزش خود را به صورت هر سه نظام عملی، تصویری و نمادی ارائه دهد (سیف،.(7831 بنابراین نظریه برونر در این زمینه این کاربرد را برای آموزش دارد که هم دانش عملی، هم دانش تصویری و هم دانش نمادی یادگیرندگان پرورش یافته و به کار گرفته شود چرا که موضوعات و مسائلی که دانش آموزان با آن روبرو می شوند تنها به یک شکل عملی، تصویری یا نمادی بروز و ظهور پیدا نمی کند.
-8 نکته کاربردی دیگر نظریه برونر در آموزش تأکید او بر یادگیری اکتشافی است. در واقع از نظر برونر معلم نباید تنها با روش آموزش مستقیم به انتقال دانش و معلومات به یادگیرندگان بسنده کند بلکه باید کلاس را به گونه ای سازمان دهد که یادگیرندگان از طریق ارتباط فعال خود با موضوع درسی یاد بگیرند (سیف،(7831البته. برونر بیشتر مدافع روش اکتشافی هدایت شده است تا روش اکتشافی کاملاً مستقلانه. روش اکتشافی هدایت شده روشی است که در آن یادگیرندگان تشویق می شوند تا به کمک پرسش ها و راهنمایی های معلم به درک و فهم مطالب برسند
