بخشی از مقاله
نقش آفرینی رویداد درخلق مکان
خلاصه
در این مقاله تلاش میشود با توجه به سرشت مکان و تعاریف متعدد موجود، اهمیت اعمال و فعالیتهاي جاري درآن مورد مطالعه قرار گیرد. یکی از مفاهیمی که در تعریف مکان بسیار به چشم میخورد، رویدادها هستند. رویدادهایی که با تکرار مستمر خود هویت را به فضاي زندگی انسان اعطا میکنند . تکرار مداوم این رویدادها- مشتمل بر تمامی فعالیتها، اعمال، حالات و نیروها – منجر به ایجاد کیفیتی ناب در فضاهاي زیستی میگردد. به طور متقابل این کیفیت خود توانایی آن را دارد که بستري شایسته براي رویدادهاي زندگی انسان باشد. بر همین اساس به نظر میرسد رابطهاي میان رویدادها و بستر جریان یافتن آنها قابل شناسایی میباشد. در این راستا این پژوهش سعی دارد نقشی را که رویداد در خلق یک مکان ایفا میکند، تبیین نماید. بدین منظور در مقاله حاضر ابتدا به صورت اجمالی پارهاي از تعاریف د ر باب مکان ارائه شده و خصوصیات مکان و مؤلفههاي مؤثر بر آن با توجه به نظریههاي مختلف مورد مطالعه قرار میگیرد. سپس مفهوم رویداد با تاکید بر آراء کریستوفر الکساندر در باب الگوي رویداد بررسی میگردد. تا در نهایت با استناد بدانها رابطهاي معنادار مابین رویداد و خلق مکان ترسیم گردد. نتایج حاصل حاکی از آنست که مفهوم مکان رابطه ذاتی و عمیقی با رویدادها و حوادثی که در آن مکان جاري میشود، برقرار میسازد. مکان زمینهاي براي رویدادهاست و تصور رخدادي بدون حضور مکان امري بیمعناست. در حقیقت نمیتوان مکانی را مد نظر قرار داد، بدون آنکه فعالیتهاي جاري در آن را دانست و بالعکس. به این ترتیب میتوان عمل و مکان وقوع آن را دو مفهوم جدایی ناپذیر تلقی نمود.
کلمات کلیدي: خلق مکان، رویداد،کریستوفرالکساندر، مکان
.1 مقدمه
تأ مل بر مفهوم مکان همواره از مهمترین دغدغههاي معماران و نظریهپردازان بوده و هست . از این رو مطالعه پیرامون مکان و مؤلفههاي مؤثر برآن موضوع بسیاري از پژوهشها در دهههاي اخیر میباشد. بیشک هر شیء به جایی تعلق دارد و هر عملی در یک محل به انجام میرسد. از این رو نیاز اشیاء مختلف، رفتارها و حوادث گوناگون به یک مکان انکارناپذیر است. از طرفی زندگی انسان با تعداد بیشماري از حوادث و رویدادها گره خورده که هر کدام در بستري جریان مییابد. بستري که ساخته دست بشر بوده و یا بخشی از محیط طبیعی پیرامون اوست.
هرچند نگاههاي متفاوتی نسبت به مفهوم مکان وجود دارد و افراد عناصر متعددي را در تبیین آن دخیل میدانند، اما مشخصهاي که این مقاله به صورت ویژه به آن توجه دارد به رویدادها و حوادث جاري در یک مکان برمیگردد. رویدادهایی که فعالیتهاي آگاهانه انسان و حوادث مکرر پیرامون وي را شامل میشود. در این میان مبحثی که ذهن پرسشگر را به خود جلب میکند نحوه انعکاس رویدادهاي زندگی انسان در محیط زندگی اوست .حال مسالهاي در اینجا مطرح میگردد که رویدادها و حوادث پیرامون ما چه نسبت و رابطهاي با مکان وقوع خود برقرار میسازند. آیا میتوان حضور یک ی را مقدم بر دیگري دانست و یا در هم تنیدگی آن دو مانع تجزیه و بررسی مجزاي آنها میگردد.
.2 مکان
- واژه شناسی مکان
واژه مکان صیغه اسم ظرف و مشتق از "کون" به معنی "بودن" و در لغتنامه دهخدا به معنی مطلق "جا و محل استقرار" است. واژه بودن به معناي گذران عمر و زندگی کردن نیز میباشد . از دیگر معانی بودن "واقع شدن" و "روي دادن" است. بدین ترتیب میتوان این گونه بیان نمود که مکان خود به معنی "جایی براي جاري شدن رویدادها و وقایع به منظور زندگی کردن" است(حبیبی،.(40 :1387 اصطلاح انگلیسی to take place (رویدادن؛ تحت اللفظی قرار گرفتن) دقیقا به همین موضوع اشاره دارد. به این معنا که رویدادن با مکان گرفتن هم ریشه است. و هر رویداد براي وقوع خود نیاز به مکان دارد(صافیان و دیگران،.(112:1390
بدیهی است از حیث معنی کلمه، "رویداد" در بطن واژه "مکان" نهفته است. وقوع رویدادها نه تنها پس از خلق مکان بدان افزوده نمیشوند، بلکه در ذات خود مکان قرار دارند. به عبارتی ارتباط میان مکان و رویداد قابل تعریف میباشد.
- برخی تعاریف از مفهوم مکان
سرشت مکان موضوع بحث و مطالعات زیادي در میان صاحب نظران عرصههاي مختلف بوده است. مفهوم مکان داراي تعاریف متعددي در زمینههاي معماري، فلسفه، جغرافیا و ... میباشد. برخی، از آن به عنوان یک جا یا موقعیت جغرافیایی یاد میکنند و بعضی دیگر به کیفیت کلی حاکم بر کالبد فیزیکی اشاره دارند. از دیدگاه پدیدار شناسانه، مکان چیزي بیش از یک محل انتزاعی است. مکان کلیتی است که از اشیاء و چیزهاي واقعی ساخته شده و داراي مصالح، ماده، شکل و رنگ میباشد(پرتوي، .(1382 مکان جا یا قسمتی از فضاست که از طریق عواملی که در آن قرار دارند صاحب هویت خاصی شده است(گروتر،.(138 :1386 رالف هویت یک مکان را اینگونه تعریف میکند: هویت یک مکان تشخص یا تمایز مکانی ایجاد میکند که بر پایه شناخت آن به عنوان یک کل متمایز است(دانشپور، سپهري، چرخچیان، .(1388
هر کدام از بزرگان مؤلفههایی را در ایجاد مکان و تقویت آن دخیل میدانند . به عنوان مثال کانتر مکان را حاصل انطباق سه جنبه فیزیکی، کارکردي و روانی میپندارد . در این مدل منظور از جنبه فیزیکی، موجودیت عینی و کالبد است. جنبه کارکردي شامل مجموعه فعالیتها و رفتارهاي انسانی میباشد و جنبه روانی بر تصورات ذهنی، نمادها و معانی که انسان به مکان نسبت میدهد، دلالت دارد(رحمتیان و دیگران، .(1392 طبق تعریفی دیگر از شولتز، مکان تجلیگاه عینی زیست جهان است. مکان، ثبات و پایداري فضایی و زمانی زیست جهان است. عارفی نیز مکان را طبیعیترین و بیواسطهترین نوع ارتباط میان مردم و فضا تعریف میکند(مدیري،.(1387
بنابر آنچه که رایدن مطرح نمود، یک مکان چیزي بیش از یک نقطه در فضاست. چراکه شامل معانیاي است که افراد در فرایند زندگی کردن در آن، به آن چشم انداز نسبت میدهند(رحمتیان و دیگران، .(1392 رالف میگوید: مکان به معنی داشتن یک نقطه امن است که میتوان از آنجا به دنیا نگریست (مدیري،.(1387 یا به عبارت دیگر مکانها، اهداف یا کانونهایی هستند که انسان حوادث و رویدادهاي معنیدار هستی خود را در آن تجربه میکند(پرتوي، .(1387 آنچه بدیهی است در بسیاري از تعاریف مکان حضور فعالیتها و حوادثی دیده میشود که در تبیین مکان اثرگذار میباشند. این دسته از رویدادها برآمده از خود مکان و همچنین شکلدهنده به مکان میباشند. در ادامه، این مساله بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
.3 رویداد
- الگوي رویداد
صاحبنظران در طول تاریخ نظریات متعددي در مورد یک "معماري خوب" ارائه نموده و راهکارهایی براي نیل بدان پیشنهاد کردهاند. از میان آنها "کریستوفر الکساندر" معماري خوب را در گرو حضور کیفیتی میداند و مطالعات خود را در راستاي ارائه راههایی براي دستیابی به آن کیفیت ادامه میدهد(الکساندر1390،.(1 از منظر الکساندر در تمامی موجودیتهاي پیرامون ما کیفیتی مشترك قابل تعریف میباشد. ای ن کیفیت عینی و دقیق بوده و تمامی انسانها به نوعی قادر به درك و شناسایی آن در خود و همچنین در محیط پیرامون خود هستند. واژهاي که اغلب براي بیان آن به کار میرود مفهوم "حیات و زندگی" است(الکساندر2، .(1390
این کیفیت ارزندهترین چیزي است که میتواند در مصنوعات بشري وجود داشته باشد و کاملا به صورتی ناخودآگاهانه به دست میآید. چه بسا تلاش آگاهانه جهت رسیدن به این کیفیت، موجبات نابودي آن را فراهم میآورد. همان گونه که الکساندر در کتاب معماري و راز جاودانگی خویش بیان میکند براي تبیین این کیفیت در آثار معماري باید ابتدا از درك این مهم آغاز نمود که "هویت هر فضا از تکرار مستمر الگوهاي خاصی از رویدادها در آن مکان حاصل میشود"(الکساندر 2، .(1390 براي مثال مقایسه یک گل طبیعی و مصنوعی در موقعیت یکسان حاکی از زنده بودن گل طبیعی است. این گل به دنبال زنده بودن و رشد و کمال خود، رویدادهاي تکرار شوندهاي را تعریف میکند که براي آن هویت بخش خواهد بود.
این مفهوم قابلیت تعمیم به آثار معماري را داراست. بدین صورت که هویت هر بنا بیش از هر امر دیگري تحت تاثیر چیزي است که در آن اتفاق میافتد. اتفاق در معناي عام آن شامل فعالیتها، رویدادها، حالات و نیروهایی است که درون آن جاري میگردد. اساس زندگی هر انسان، گیاه و موجودات دیگر نیز از چنین رویدادهایی ساخته شده است.
بدین ترتیب الگوي رویدادي که الکساندر تعریف میکند، و تکرار آن در طول دورههاي زمانی مختلف کیفیتی ناب در آثار معماري ایجاد میکند. این امر اهمیت توجه به رویدادها و فعالیت هاي جاري در هر محل را دو چندان میکند چرا که
خود میتواند توانایی اعطاي کیفیتی را داشته باشد که تحت عنوان زندگی از آن یاد شد. از این رو هویت هر فضا را نیز میتوان حاصل رویدادهایی دانست که در آن اتفاق می افتد.
- انواع رویداد
رویدادها را میتوان در دو دسته انسانی و غیر انسانی تقسیم بندي نمود(الکساندر2، .(1390 آن دسته از رویدادها را انسانی مینامند که حضور انسان در انجام آن دیده شود. به عنوان مثال قدم زدن در پیاده رو، مطالعه کردن و سایر کارهاي روزانه که توسط انسان صورت میگردد. دسته اي دیگر از رویدادها که میتوانند هویت فضا را بوجود آورند، لزوما رویدادهاي
