بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله جستاری پیرامون رابطه فضا و رویداد و نقش آنها در همکنش یکدیگر است. توجه به جنبه عملکردی فضا که از شاخصههای معماری در دوران مدرن است، تکعملکردی شدن فضا را به دنبال داشت. حال اگر مفهوم فضا و رویداد در کنار یکدیگر قرار گیرند، بحث چندعملکردی بودن و انعطاف فضا یا به گفته برنارد چومی، نظریهپرداز معاصر، معماری »به مثابه رویداد« مطرح میشود. بر این اساس، هدف این نوشتار بررسی نظریهی رویداد - فضا چومی و راهکارهای او به منظور دست یافتن به فضایی منعطف است. این مقاله در سه بخش کلی تدوین شده است. در بخش نخست، مفهوم فضا، رویداد، ارتباط این دو مفهوم و پیشینه آنها در فلسفه و معماری فرهنگهای گوناگون مطالعه شده است. در بخش دوم، نقدهایی که چومی به نظریه عملکردگرایی داشته و زمینه مطرح شده در این رابطه توسط او، مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم، بر اساس مبانی بخش قبلی، الگو و دیاگرام نظریات بدست آمده، نمونه موردی باغ- موزه قصر تهران در مقایسه با پارک لاویلت پاریس مورد بررسی قرارگرفته است. روش تحقیق در این نوشتار بر اساس روش کیفی و رویکرد آن تفسیری-تحلیلی است. غالب منابع در این پژوهش منابعی هستند که به صورت تحلیلی به بررسی جریانهای فکری معماری از قرن هیجدهم به بعد میپردازد. این مقاله در پایان اینگونه نتیجه میگیرد که در نظر گرفتن رویداد و فضا در کنار یکدیگر، نگاشت حرکت و الگوهای جاری در فضا به عنوان عامل شکلگیری فضا، بخت انعطاف و پویایی فضا و در نهایت امکان نامحدودی از تجربه فضایی را که زمینه شکلگیری رویداد است، فراهم میآورد.
مقدمه
براساس بررسیهای صورت گرفته در دورانهای مختلف معماری، با توجه به شرایط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی انعطاف فضایی مطرح بوده است. این امر در دوران مدرن با تمرکز بر عملکردی بودن فضا کمتر دیده شده است و تاثیرات آن تا پس از این دوران هم مشهود است. انعطاف فضایی در دههای پایانی قرن بیستم با رویکرد جدیدِ همنشینی "رویداد" و "فضا" و کنش آنها با یکدیگر مطرح میشود. کریستوفر الکساندر در این زمینه معتقد است که همه ادراک مااز فضا، نه صرفاً به محیط کالبدی آن، بلکه به الگوی رویدادهایی بستگی دارد که در آن اتفاق میافتد - الکساندر،. - 1974 چومی مدعی است که مسئله در این است که فضا را برحسب عملکرد برنامهریزی میکنیم، نه رویداد - . - Nesbitt,1996 فضا به عنوان بنمایه معماری، قلمرویی تجربی است که توسط کاربران تجربه و تولید میشود؛ گفتوگویی که انجام میشود، حرکتی که شکل میگیرد، صدایی که طنین انداز میشود و غیره همگی میتوانند در شکلگیری فضای تجربه روزمره یا فضای زیسته موثر باشند. براین اساس ابتدا فضا از دید اندیشمندان مختلف و سپس عملکرد و رویداد به عنوان زیرساختهای شکلگیری فضا مورد بررسی قرار میگیرند. در این نوشتار با توجه به اندیشههای مطرح دهههای پایانی قرن بیستم به بعد و نظریات چومی، "حرکت" به عنوان یکی از جریانهای سازنده رویداد مطرح میشود. نتایج بررسیهای انجام شده در پارک لاویلت تطبیق مییابد و در پایان نتایج تطبیق نظریهی معماری منطبق بر رویداد با پروژه پارک لاویلت، با نمونه مورد پژوهش، باغ موزه قصر، مقایسه میشود.
روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله، بر اساس روش کیفی و استدلال منطقی استوار است. همچنین مطالعه اسنادی و کتابخانهای اساس از روش مقایسه تطبیقی استفاده کرد.یکی از متدالترین روشها در مطالعات تطبیقی، روشجرج" اِف بِردی" است که در بیان، تحلیل، توصیف و تفسیر مطالب موجود در مقاله را تشکیل میدهد. پژوهش کیفی به تفسیر شرایط میپردازد و بر نقش محقق به منزلهی عنصر حیایی در نتیجه حاصل از تحقیق تاکید خاص دارد - گروت و وانگ،. - 1389 در پژوهشهای کیفی میتوان آن روش مقایسه تطبیقی شامل چهار مرحله است: توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه. در مرحلهی اول به توصیف هریک از عوامل مورد تحقیق به صورت جداگانه پرداخته میشود؛ مرحله تفسیر شامل وارسی اطلاعاتی است که در مرحله قبلی به توصیف آنها پرداخته شده است؛ در مرحله همجواری اطلاعاتی که در مرحله قبل بررسی شده است، طبقهبندی و کنار هم قرار میدهند و چارچوبی برای مرحلهی بعد یعنی مقایسه فراهم میکند؛ در مرحله مقایسه، مواردی که در مرحله همجواری مطرح شده اند، مورد بررسی و مقایسه قرار میگیرند و نتایج پژوهش نیز در این مرحله بهدست میآیند - حریری، . - 1390
فضا
دانش واژه فضا در زمینههای بسیاری به کار میرود و چنین پنداشته میشود که بر سر مفهوم آن توافق کلی وجود دارد اما با نگاهی به واژهنامه آکسفورد درمییابیم که معانی گوناگونی همچون »گسترهای پیوسته که در آن اشیا وجود دارند و حرکت میکنند« یا »مقداری از یک منطقه که چیز خاصی آن را اشغال میکند یا برای هدف خاصی در اختیار گرفته شده است« برای آن میتوان یافت - مدنیپور،. - 1996 این امر بیانگر گستردگی و پیچیدگی این مفهوم است که در ادامه به آن پرداخته میشود. از نظر ریشهشناسی دانشواژه "space" از واژه لاتین "espatium" به معنای فواصل مجموعهها، حدمعین و دوره زمانی است که بر پیوستگی آن با زمان در گسترهای مشخص دلالت دارد. ارسطو فضا را ظرف تمام اشیا که مجموعهای از مکانها و زمینهای پویا با جنبههای کیفی است، بیان کرد - شولتز،. - 1971 دکارت فضا را امری مطلق و مستقل از اشیا و رویدادها میپنداشت در قرن هفدهم م. لایب نیتس در واکنش به فضای مطلق نیوتن و دکارت، فضا را به عنوان امری نسبی و در برگیرندهی روابط میان چیزهای بدون حجم و ذهنی مطرح کرد - مدنیپور،. - 1996کانت هم فضا را امری نسبی، مستقل از ماده و برپایهی درک انسانی میدانست - دیباج،160،. - 1393 نیچه فضا را اثرِ نیرو و انرژی می-دانست - . - Lefebvre, 1991 اینشتین فضا و زمان را دو امر به هم پیوسته میدانست که با توجه به نسبی بودن زمان، نسبی بودن فضا را هم میتوان برداشت کرد - دیباج،. - 1393 بنابر تعاریف، نظریهی فضای مطلق وجود فضا را پیش از وجود شی موجود و مستقل از آن میداند که تنها به واسطه شی قابل درک میشود، درحالیکه برپایه نظریه نسبی، وجود فضا وابسته به روابط میان اشیا در بستر زمان است. مطلق بودن فضا را میتوان بینهایت امکان بالقوه پنداشت که به واسطه اشیا به بالفعل تبدیل میشود.
براین اساس فضای نسبی هم به عنوان نظریهای مستقل و هم به عنوان بخشی از فضای مطلق مطرح است و لازم است به آن پرداخته شود. - جدول - 1 نسبی بودن فضا هم برپایهی مفهومی ذهنی، مبتنی بر تفسیر عقلانی و مستقل از ماده و هم امری واقعی مبتنی بر حس قابل بررسی است - مدنیپور،. - 1996 هنری لفور ابعاد فضا یعنی ذهنی و واقعی را با طرح مفهوم فضای اجتماعی با یکدیگر یکی میکند - همان، . - 22 باختین برپایه نظریه نسبیت، فضا و زمان را امری بنیادین برای دریافت جهان میداند. او دانشواژه کارناوال را برای روابط اجتماعی همچون گفتوگوی روزمره، حضور بدن وحرکت آن در فضا که از طریق فرهنگ عمومی جریان دارد، مطرح میکند که در کنار فضا پدیدآورنده یکدیگرند - کرنگ،. - 1394 فضا فرمی اجتماعی است که تبادل بین ساختار فضایی، فعالیت انسانی و درک ذهنی در آن محقق میشود - . - Hiller, 2007 - تصویر - 1 دوئل از آنجاییکه رویداد و کنش را در کنار فضا نمیبیند، معتقد است که باید با فضا به عنوان یک فعل برخورد کنیم نه یک اسم؛ روی دادن و واقع شدن - کرنگ،. - 1394 بنابر تعاریف و بررسیهای انجام شده فضا چارچوبی صرف و یا ظرفی خنثی برای دریافت چیزی نیست و امری نسبی یا ریخت شناسی اجتماعی است که بنمایه آن روابط عناصرکالبدی و اجتماعی بایکدیگر است که با جریان یافتن امکان شکلگیری فضا به وجود میآید. بیتردید این یک رابطهی دوسویه است به طوریکه فضای اولیه با امکاناتش زمینهساز جریان یافتن عناصرکالبدی و روابط اجتماعی در خود میشود تا فضا شکل گیرد. بنمایههای فضا در دورانهای مختلف در معماری بیشتر با دو دانشواژه "عملکرد" و "رویداد" تعریف شدهاند که در ادامه به بررسی آنها پرداخته میشود.
