بخشی از مقاله
نقش بیمه محصولات کشاورزی در توسعه پایدار در استان خوزستان
چکیده:
در این مطالعه نقش بیمه محصولات کشاورزی در توسعه پایدار در استان خوزستان در سال زراعی 1388 -89 مورد بحث و بررسی قرار گرفت. روش تحقیق به کار رفته شده در این مطالعه، استفاده از روش کتابخانه ای بوده است که برای این منظور با استفاده از شاخص های تدوین شده در خصوص توسعه پایدار به بررسی پایداری بخش کشاورزی از دیدگاه کاهش ریسک عملیات کشاورزی (بیمه) پرداخته شده است. بررسی شاخص پایداری کشاورزی از میزان سطوح بیمه در استان خوزستان نشان داد که در سال زراعی 1388-89 در بخش زراعت روند پایداری رو به رشد بوده، به گونه ای که 59/8 درصد از اراضی زراعی تحت پوشش بیمه قرار گرفتند واین بخش از پایداری خوبی برخوردار می باشد و همچنین پایداری درآمد کشاورزان از طریق بیمه محصولات کشاورزی برای محصول برنج نسبت به سایر محصولات ذکر شده بیشترین 31/75) درصد از هزینه تولید یک هکتار) و برای محصول جو که فقط 5/84 درصد از هزینه تولیداش در یک هکتار پرداخت شده است کمترین مقدار می باشد.
کلمات کلیدی: بیمه محصولات کشاورزی، توسعه پایدار، شاخص های پایداری
مقدمه:
نقش کشاورزی در برنامه های توسعه اقتصادی از دیدگاه گوناگون، به ویژه از نظر اقتصاد تولید و تأمین غذای جمعیت فزاینده جامعه، بیش از پیش مورد توجه اهل نظر، برنامه ریزان و سیاستگذاران قرار دارد ولی بخش کشاورزی بدلیل اینکه با موجود زنده ارتباط داشته و از طرفی در بستر مستقیم طبیعت قرار گرفته دارای ریسک بالایی می باشد. خطراتی نظیر سیل، طوفان، سرما، بارانهای سیل آسا، آفات و امراض نباتی، تگرگ، حمله وحوش و... باعث بوجود آوردن خساراتی سنگین به بخش کشاورزی شده است. از طرفی تولیدات بخش کشاورزی چه از نظر تغذیه ای و چه از نظر تهیه مواد اولیه صنعت بسیار مهم بوده و یکی از موارد زیربنایی در کشورها لحاظ می گردد. این در حالی است که بیمه محصولات کشاورزی به عنوان راه حلی مفید و مناسب جهت مقابله با این موارد مورد توجه و تأکید قرار گرفته است (نصابیان ،.(1382 بیمه قراردادی است که بر اساس آن بیمه گذار در مقابل پرداخت مبلغی به بیمه گر ( صندوق بیمه محصولات کشاورزی) دارایی و سرمایه خود را در مقابل حوادث غیر مترقبه بیمه می کند و بیمه گر متعهد می شود که در صورت بروز حادثه تمام یا بخشی از مبلغ مورد بیمه را بر اساس قرارداد طرفین به بیمه گذار پرداخت نماید (برزنده ،.( 1378 به لحاظ اقتصادی بیمه سیستمی است که از تولید کشاورز و بالطبع از درآمد کشاورز حمایت می کند و کشاورز را به آینده امیدوار و در سرمایه گذاری مطمئن خاطر می کند. تأمین عدالت اجتماعی، مقابله با
فقر و آسیب پذیری در مورد دهقانان و کشاورزان متوسط و کوچک از طریق تضمین ثبات درآمد کشاورزان، ایجاد شرایط و فضای لازم برای جذب سرمایه در بخش کشاورزی از اهداف اقتصادی بیمه است. از نظر اجتماعی زمانیکه کشاورز با خسارت مواجه گردید با دریافت غرامت از بیمه تأمین مالی گردیده که این موضوع از عارضه مهاجرت از روستا به شهر جلوگیری بعمل می آورد و مسئله حاشیه نشینی در شهرها و ایجاد شغلهای کاذب راکاهش می دهد واز نظرروانی جهت روحیه کشاورزی وافزایش ریسک پذیری بسیار مثبت تلقی می گردد. از دیدگاه فنی و کشاورزی بیمه مواردی نظیر تهیه بستر مناسب، کوددهی مناسب، زهکشی مناسب، انتخاب زمان کاشت ایده ال و مناسب منطقه، مبارزه با آفات و امراض، مبارزه با علفهای هرز، سیستم داشت مناسب و سایرمسائل مدیریتی مورد نظر کارشناسان بیمه بوده و کشاورز نسبت به اعمال آنها ملزم گردیده که باعث بالا رفتن کیفیت مدیریت مزرعه می گردد لذا بیمه اهرمی جهت اجرایی شدن توصیه های فنی در کشاورزی می گردد.
در کل بیمه محصولات کشاورزی دارای منافعی به شرح زیر است:
-1 سطح واقعی گردش نقدی را مطمئن می نماید -2 ابزار جنبی محترمانه ای برای وام محسوب می شود -3 برنامه بازاریابی و تولید را منعطف می کند -4 به پایداری برنامه های کسب و کار بلند مدت و امنیت خانوار کمک می کند (قاسمی، 1387،ص.( 42 از میان عوامل معرفی شده ، نقش بیمه در دستیابی به توسعه پایدار بسیار با اهمیت است که در صورت تأمین این هدف سایراهداف بخش کشاورزی نیز تحقیق پیدا می کند.به کار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال 1992 در محافل علمی فراگیر شد(ضرابی و اذانی،(1380توسعه پایدار فرآیند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه گذاری، سمت گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار است.پایداری سه مشخصه اصلی دارد:
الف) زمینه پایدار منابع که از بهره وری و اکوسیستم ها حاصل می شود ب) فراوانی پایدار و تنوع زیستی گونه های فردی در زمینه اکوسیستم نسبت به بهره برداری انسانی و به طور کلی تر مداخلات انسان ج) توسعه اقتصادی پایدار بدون تخریب منابع موجود برای نسل های آینده
امروزه با مطرح شدن توسعه پایدار در تمامی زمینه ها بخصوص در زمینه کشاورزی پایدار، باید مخاطرات فعالیتهای کشاورزی را به حداقل رسانده و زمینه تولید مداوم و باکیفیت محصولات تولیدی آن را فراهم نماید. این موضوع با توجه به تأمین امنیت غذایی خانوارها و ایجاد استقلال اقتصادی و همچنین حفظ روستاها بعنوان مرکز اصلی تولیدات کشاورزی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است . از نظر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، توسعه پایدار کشاورزی، الگویی از توسعه است که از زمین، آب و منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری حفاظت کند، از لحاظ زیست محیطی بدون تخریب، از نظر فنی مناسب و بجا، از نظر اقتصادی معقول و معتبر و از نظر اجتماعی مقبول باشد.از جمله مهمترین معیارهای توسعه پایدار کشاورزی عبارت است از:
-1 تأمین نیازهای غذایی اساسی نسل حاضر و آینده از نظر کمی و کیفی و در عین حال تأمین تولیدات کشاورزی -2 ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند.
-3 حفظ و ارتقای ظرفیت تولیدی منابع طبیعی پایه و منابع تجدید شونده بدون ایجاد اختلال در عملکرد چرخه های اساسی بوم شناختی و تعادل های طبیعی. -4کاهش آسیب پذیری بخش کشاورزی نسبت به عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی و دیگر تهدیدها و تقویت خوداتکای این بخش (مجنونیان، (1376:23
از آنجا که در استان خوزستان در سال زراعی 1388-89 در زیر بخش زراعت، تعداد بیمه گذاران حدود 77534 نفر، با سطح پوشش بیمه ای 678479 هکتار بوده که حدود یک چهارم سطح بیمه زراعت کشور را به خود اختصاص داده است.لذا به بررسی نقش بیمه محصولات کشاورزی در توسعه پایدار در استان خوزستان پرداخته شد .
مطالعات زیادی در داخل و خارج از کشور در خصوص نقش بیمه در توسعه کشاورزی صورت گرفته است. (پیشرو و همکاران،(1390 به بررسی نقش بیمه محصولات در ایجاد پایداری فعالیت های کشاورزی پرداختند. نتیجه حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که بررسی میزان پایداری کشاورزی ناشی از حوادث طبیعی درطی سالهای مورد بررسی تغییر نموده است .این موضوع نشان می دهد که فعالیت کشاورزی در کشور بشدت به تغییرات آب و هوایی وابسته است. همچنین بررسی شاخص پایداری درآمد از طریق بیمه محصولات کشاورزی برای محصولات گندم و چغندرقند نشان می دهد که پایداری از طریق بیمه محصولات کشاورزی ناچیز بوده است.
(جهان بین و کاوه،(1391 به بررسی و تحلیل نقش بیمه محصولات کشاورزی در توسعه پایدار روستایی پرداخته اند و الگوی تحقیق بنیادی-کاربردی و روش تبین و بررسی آن توصیفی-تحلیلی است.نتایج پژوهش حاکی از تأثیر بیمه محصولات کشاورزی در توسعه روستای مورد مطالعه می باشد.
(ترکمانی، (1379 در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی نقش بیمه در ایجاد امنیت تولیدات کشاورزی، کارایی بیمه کشاورزی در کاهش ریسک گریزی کشاورزان و افزایش بهروری را با استفاده از تابع تولید تصادفی مرزی و روش معادل قطعی محتمل برابر و همچنین کاهش نابرابری درآمدی را با استفاده از ضریب جینی و عوامل موثر بر پذیرش بیمه محصولات کشاورزی را نیز با به کارگیری روش گودین بررسی نمود. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که بیمه بر کارایی فنی گندم کاران عضو نمونه و کاهش ریسک گریزی تأثیر مثبت داشته است.همچنین تخمین تابع تقاضا نیز حاکی از تأثیر مثبت سطح زیرکشت گندم، نسبت غرامت به حق بیمه، درجه ریسک گریزی، تحصیلات، تجربه، سن مالکیت مزرعه بر تقاضای بیمه است. در نهایت تعیین ضرایب جینی کشاورزان بیمه شده و بیمه نشده نشان از تأثیر مثبت بیمه محصولات کشاورزی بر کاهش نابرابری بهره برداران کشاورزی است.
مکی و سوموارو ( Makki & Somwaru,2001) با استفاده از تکنیک های شبکه عصبی به بررسی عوامل موثر بر مشارکت کشاورزان در طرح های بیمه محصولات پرداخته اند. نتایج بررسی نشان داد که انتخاب نوع بیمه توسط کشاورزان به سطح ریسک، هزینه بیمه و میزان یارانه بیمه بستگی دارد. راهکارهایی چون بیمه درآمدی ناخالص تعدیل شده جهت تضمین درآمد کل مزرعه، حساب پس انداز، مالیات معوقه کشاورزان و همچنین جهت محافظت ایشان در مقابل نوسانات درآمدی سالانه، در سطح هر منطقه توصیه شد.
در تحقیقی که واندور و یانگ (Vandeveer and Young, 2001) درباره تأثیرات برنامه بیمه محصولات کشاورزی دولت فدرال بر وسعت زمین های گندم انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که یارانه های بیمه محصولات کشاورزی در تصمیم گیری های کشت تأثیر دارد، که این هم به بر تولیدات کشاورزی و قیمت های آنها تأثیر می گذارد. الوبیو ( (olubiyo, 2009 با استفاده از تابع کاب- داگلاس تأثیر بیمه محصولات کشاورزی بر سیستم های کشاورزی را تجزیه و تحلیل نمود.نتایج این پژوهش بیان گر آن است که توسعه بیمه کشاورزی برای محصولات منتخب باعث تغییر ترکیب تولیدات شده است و سودآوری کشاورزی را در برخی تولیدات تحت تأثیر قرار داده است و پایداری کشاورزی را بهبود بخشیده است
روش تحقیق:
روش تحقیق به کار رفته شده در این مطالعه ، استفاده از روش کتابخانه ای بوده است که برای این منظور با استفاده از شاخص های تدوین شده در خصوص توسعه پایدار به بررسی پایداری بخش کشاورزی از دیدگاه کاهش ریسک عملیات کشاورزی(بیمه) پرداخته شده است.
بررسی و محاسبه شاخص پایداری
-1 شاخص پایداری کشاورزی از میزان سطوح بیمه شده
برای محاسبه این شاخص نسبت سطح بیمه شده به کل اراضی زیرسطح کشت در نظر گرفته می شود. جدول شماره((1 شامل میزان سطح بیمه شده و سطح کل زیرکشت طی سالهای 1369-88 می باشد.
جدول شماره -1 میزان سطح بیمه شده و سطح کل زیرکشت طی سالهای 1369-88
