مقاله نقش مرزبانی در امنیت شهری در شهرهای مرزی ( مطالعه موردی : شهر پیرانشهر )

بخشی از مقاله

نقش مرزبانی در امنیت شهری در شهرهای مرزی(مطالعه موردی: شهر پیرانشهر)

چکیده

مناطق مرزی بخصوص شهرهای مرزی از نقاط حساس و استراتژیک بوده و مرزنشینان ساکن در این مناطق نقش مهمی در توسعه و امنیت کشور داشته و کمبودهای بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نا امنی و نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه؛ عمدهترین مشخصهی اقتصادی - اجتماعی این مناطق است که زمینه برای معضلات و نابسامانی هایی چون قاچاق، مهاجرت، شورش و ناامنی در این مناطق دور از انتظار نیست. امنیت، بنیادیترین نیاز هر جامعه و مهمترین عامل برای دوام زندگی اجتماعی به شمار میرود. کشور ایران دارای مرزهای زیادی با همسایگان خود میباشد که ناامنی آنها نگرانیهایی را برای مرزنشینان و دولت مرکزی به وجود آورده است. در همین راستا اهمیت نقش نیروهای امنیتی در روند توسعه جوامع، مسالهای است که در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است.

بیتردید هیچ عنصری برای پیشرفت توسعه و تکامل یک جامعه و همچنین شکوفایی استعدادها مهمتر از عنصر امنیت و ارامش نیست همچنان که توسعه اجتماعی خلاقیت و فعالیتهای ارزشمند، بدون امنیت امکان پذیر نخواهد بود. امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج ناامنی های اجتماعی در شهرها مطالعه موضوع امنیت، عوامل موثر بر امنیت و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت یافته است و این موضوع در شهرهای مرزی ازحساسیت بیشتری برخوردار است. پیرانشهر ازجمله شهرهای مرزی است که بهدلیل انزوای جغرافیایی تفاوتهای محیطی اجتماعی با دیگر مناطق کشور سبب شده که این منطقه در حصار سیاسی اجتماعی و اقتصادی خود باقی بماند لذا هدف پژوهش حاضر بررسی امنیت شهری عوامل موثر بر امنیت و سپس تاثیر ان بر کارکردهای اقتصادی اجتماعی و توسعه شهر پیرانشهر میباشد روش تحقیق مبتنی بر متد توصیفی تحلیلی از طریق مطالعات کتابخانهای و اسنادی میباشد و در آخر راهکارهایی مناسب برای ارتقا امنیت شهرهای مرزی در قالب مدل SWOT ارایه میشود.

واژههای کلیدی: شهرهای مرزی، امنیت، مرزبانی، SWOT

مقدمه:

امروزه امنیت به عنوان مهمترین و زیربناییترین اصل در تدوین استراتژی توسعه پایدار شهرهای مرزی در کشورمان به شمار می آید. امنیت پایدار در شهرهای مرزی کشور ارتباط همه جانبه با اقتدار و کارآمدی نیروهای انتظامی در این شهرها داشته و احساس هر گونه ناامنی و استرس فردی و اجتماعی در شهرهای مرزی توسط ساکنان آن آسیبهای غیرقابل جبرانی به توسعه و پویایی چنین شهرهایی وارد میکند. مرزها به عنوان آخرین حد قلمرو یک دولت و کشور،معمولاً تحت تأثیر تحولات دو سوی مرز قرار میگیرند از این رو مرزهامعمولاً خط مقدم تحولات و تغییرات ایجاد شده، یا در حال تحول کشورهای مقابل هستند. امروزه حفاظت و حراست از مرزها برای تمام کشورها یک ارزش به حساب می آید و ضمانت تحقق این امر بدون شک داشتن مرزهایی با امنیت کامل میباشد. امنیت بنیادیترین نیاز هر جامعه و مهمترین عامل برای دوام زندگی و توسعه یک جامعه به شمار می-رود. در همین راستا پلیس به عنوان مسئولی در برقراری امنیت باید همواره بتواند هماهنگی در اجرای این قوانین را فراهم سازد. در واقع ، مسأله اساسی پژوهش حاضر این است که با بررسی نقاط قوت و ضعف شناختها یا ارزیابیهای موجود، به شناخت یا ارزیابی نوینی دست یابد که از قابلیت تبیین بیشتری برای بررسی تحولات امنیتی کشور در شهرهای مرزی برخوردار باشد (بمانیان، (34 :1388

لذا این تحقیق به دنبال شناسایی آن دسته از عواملی است که با امنیت شهرهای مرزی و نقش نیروی انتظامی در برقراری امنیت در مرزها در ارتباط می باشد تا با شناخت این عوامل و با تأکید بر روی آن ها بتوانیم از نقش مرزبانی در برقراری هر چه بهتر امنیت و آسایش مرزنشینان استفاده ببریم.

بیان مسئله

مناطق مرزی بخصوص شهرهای مرزی کشور از نقاط حساس و استراتژیک کشور هستند. کمبودهای بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه عمدهترین مشخصهی اقتصادی - اجتماعی این مناطق است که زمینه را برای معضلات و نابسامانیهایی چون قاچاق، مهاجرت، شورش و ناامنی در این مناطق فراهم آورده است (سازمان مدیریت، 1378، ص.(49 وجود مرز در بسیاری از مناطق می تواند تهدیدی برای نظم و امنیت و در سطح ملی نیز می تواند یک کشور را با مشکلات سیاسی و امنیتی مختلفی روبه رو گرداند. به همین دلیل حفاظت از مرزهای هر کشور و برقراری صلح و تامین امنیت نواحی مرزی از اهم مسائل یک کشور به شمار میرود. در طول تاریخ دولتها سعی میکردند به روشهای مختلفی مانند به کارگیری افراد شرور، استفاده از خانها و قبیلههای سرشناس و یا منصوب کردن فردی قدرتمند و نزدیک به دولت مرکزی از مناطق مرزی دفاع و نظم و امنیت را در این مناطق برقرار نمایند، اما در این میان نظام جمهوری اسلامی ایران برای تامین نظم و امنیت در نواحی مرز استراتژی اسکان مرزنشینان و مشارکت آنان در تأمین و حفظ امنیت مرز را برگزید که به کارگیری این استراتژی خود بیانگر توجه ویژه مسئولان نظام به نواحی مرزی و اهمیت این نواحی در فرایند توسعه و هم چنین حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور است. از یک سو

مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می آیند و در فرآیند توسعه نقش انکارناپذیری دارند و از سوی دیگر این مناطق با تهدیدات و چالشهای مانند عدم توسعه، پایین بودن سطح درآمد، اقدامات تروریستی و غیره روبه رو هستندکه تبدیل کردن این چالشها به فرصتها و ازبین بردن این تهدیدها خود نیازمند به کار گیری استراتژیهای مختلف و مدیریت صحیح میباشد. در این راستا شهر پیرانشهر به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. شهر پیرانشهر یکی از شهرهای مرزی ایران میباشد که برقراری امنیت در آن و به ویژه در مرزهای آن از اهمیت ویژهای برخوردار می باشد. از این رو تحقیق حاضر با هدف برررسی امنیت مرزی آن در صدد پی بردن به پیامدهای برقراری امنیت یا عدم وجود امنیت در مرز آن جهت ارائه راهکارهایی در توسعه بیشتر و بهتر برقراری امنیت در آن انجام میشود.

اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه توجه به مفهوم امنیت شهری و روشهای ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویتهای اساسی حرفهمندان و تئوری پردازان شهری تبدیل شده است. لازمه داشتن زندگی رضایت بخش و برقراری آسودگی و آسایش افراد جامعه، توجه به شرایط، امکانات، منابع و همچنین کمبودها، کاستیها در شهر و مناطق و محلههای شهری است. در این راستا، امنیت از جایگاه قابل توجه ای برخوردار است، چرا که تضمین حیات و پایداری زندگی در سایه امنیت تحقق می گیرد. امنیت شهرها موجب آرامش افراد شده و جریان امور زندگی در بستر طبیعی آن میسر خواهد بود. در واقع، شرط لازم برای حیات و زندگی شهری، امنیت است و هرچه شهرها ضریب ایمنی بالاتری داشته باشند، میزان تعاملات و مناسبات اجتماعی، فرهنگی واقتصادی بیشتر خواهد بود و بالعکس هر چه ضریب ایمنی شهرها کمتر باشد، افراد در فضای رعب و وحشت قرار گرفته و سطح مراودات و مبادلات کاهش یافته و از نظر کیفی آسیب میبیند. لذا امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج نا امنی های اجتماعی در شهرها، مطالعه موضوع امنیت، عوامل مؤثر بر آن و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت یافته است و این موضوع در شهرهای مرزی از حساسیت بیشتری برخوردار است.

متدولوژی تحقیق:
از آن جایی که مقاله حاضر در قالب تحقیقی بنیادین ارائه میگردد عمدتا" از روش تحقیق توصیفی در آن استفاده شده و از نظر روش جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای – اسنادی استفاده شده است و نهایتا " با استفاده از مدل SWOT بهترین استراتژی و راهبرد در رابطه با موضوع مورد تحقیق ارائه گردیده است.

موقعیت محدوده مورد مطالعه:
پیرانشهر یکی از شهرهای استان آذربایجانغربی بوده که در شمالغربی ایران است. این شهر به سبب مرزی بودن و نزدیکی به ارومیه و قرار گرفتن در مرز شهرستانهای مهاباد، نقده، اشنویه و سردشت از موقعیت تاریخی،

اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و استراتژیک بسیار ممتازی برخوردار است. پیرانشهر با وسعتی درحدود 3 کیلومترمربع در36درجه و42دقیقه عرض شمال و45درجه و8دقیقه طول شرقی قرارگرفته و کل شهرستان پیرانشهر 2402کیلومترمربع مساحت دارد.این شهر از شمال به نقده و اشنویه، از جنوب به سردشت، از شرق به مهاباد و از غرب به مرز ایران و عراق محدود میشود. کوههای بلندی چون سیاه کوه در شمال و شیخان در جنوب این منطقه سر برافراشته و از همین کوهها چشمههای رود زاب روان است.

مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری

- مرزنشین((Border Resident

یکی از اصلاحات مرزی است که به کلیه اشخاصی که در عمق نوار مرزی سکونت دایمی دارند اطلاق میشود. کارکنان نظامی و انتظامی و ساکنین شهرهای بزرگ مستثنی میباشند (رحتمی راد، 74، ص .(16
- امنیت((Security

امنیت یکی از ابهام آمیزترین واژههایی است که تاکنون پس از تعاریف گوناگونی که از آن توسط دانشمندان و متخصصان نظامی و دفاعی صورت گرفته هنوز به تعریف جامع و دقیق دست نیافته است. شاید بتوان علت آنرا در گستردگی کاربرد آن دانست، در همین رابطه رابرت ماندل بر این اعتقاد است که امنیت بر »احساس آزادی از ترس« یا »احساس ایمنی« که هر دو ناظر بر امنیت مادی و روانی است تأکید دارد (ماندل، 1377، ص .(44 آرنولد ولفرز در تعریف امنیت معتقد است که این واژه در بعد عینی فقدان تهدیدات نسبت به ارزشها و در بعد ذهنی ترس از هجوم فیزیکی و غیر فیزیکی به ارزشها را مورد سنجش قرار می دهد (تاجیک، 1381، ص .(4 به هر روی امنیت را باید اساسی ترین نیاز بشر دانست که حفظ و تأمین آن نخستین وظیفه حکومتها و دولتها است و تمامی هدف گذاریها در مباحث اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... مرهون امنیت پایدار است؛ هرچند امنیت پایدار در جوامع ناممکن است بلکه می توان از امنیت نسبی نام برد.
- امنیت اقتصادی((Economical Security

پس از پایان جنگ جهانی دوم جنبههای اقتصادی بیش از جنبههای نظامی مورد توجه سیاستمداران قرار گرفت به طوری که با آغاز جنگ تحمیلی و تهاجم صدام به خاک جمهوری اسلامی ایران این مسئله از اهمیت زیادی برخوردار گردید. به این دلیل واژه »امنیت اقتصادی« مورد تأکید قرار گرفت، که اولا تمام نیروهای تولیدی کشور همیشه در نوعی بسیج اندیشهای باقی بمانند و در ثانی بخشهای خصوصی و دولتی در یک خط و هدف اقتصادی متمرکز شوند. در واقع میتوان گفت امنیت اقتصادی منوط به داشتن نیروهای نظامی مقتدر در جهان است تا در خصوص ثبات امنیت اجتماعی که امنیت اقتصادی را نهادینه مینماید، گام بر دارد و کشورهایی که از چنین اقتداری برخوردار باشند از جهت سرمایهگذاری و بالطبع وضعیت اقتصادی، معیشت و اشتغال در رده بالایی قرار میگیردند (افتخاری، .(150 :1387

- امنیت اشتغال((Occupation Security
با افزایش رشد جمعیت در کشور و عدم تناسب در ایجاد شغل برای جوانان شاهد گسترش موج بیکاری در گسترهی وسیعی از اجتماع میباشیم. البته این موضوع در استانهای مرزی بیشتر به چشم میخورد. استانهایی که سرمایهگذاری بخشهای دولتی و بالاخص بخش خصوصی در آنها بسیار کمتر از استانهای مرکزی است و همین امر در نهایت موجب خروج نیروی جوان جویای کار از استانهای مرزی و هجوم بی رویه به شهرها می-گردد. از سوی دیگر چنانچه مشاغلی نیز در این استانها بوجود آیدعموماً با عدم ثبات مواجه است و جوانان بعلت عدم ثبات شغلی پس از مدت کوتاهی از کار بیکار میگردند، که نمونههای زیادی از این موارد را شاهد هستیم. در شهرهای مرزی چنانچه اشتغال و اقتصاد به عنوان دو مولفهی تأثیرگذار بر معیشت مرزنشینان مورد توجه قرار گیرد و دولت از مشاغل ایجاد شده حمایت نماید نه تنها شاهد خروج نیروی جوان از شهرهای مرزی نخواهیم بود؛ بلکه موجب آبادانی هرچه بیشتر آن شهرها خواهیم بود. به هر روی مسئولین کشور همراه با انجام کارهایی چون مبارزه با قاچاق کالا، قاچاق مواد مخدر و انسداد مرزها میبایست زمینه و بستر لازم را در ایجاد فرصتهای پایدار اشتغال در شهرهای مرزی فراهم سازند، تا از آمار بیکاری شهرهای مرزی بکاهند. چراکه چنانچه در مناطق مرزی فقر و بیکاری وجود داشته باشد هر اندازه هم به بحث انسداد مرزها، دیواره های بتنی و تجهیزات نوین پرداخته شود بازهم جوابگوی نیاز مرزنشینان نخواهد بود. بنابراین با توسعه مناطق مرزی از طریق اقدامات اقتصادی و ایجاد اشتغالقطعاًامنیت حاکم خواهد شد (همان پیشین).

- مناطق مرزی
به دنبال انقلاب الکترونیکی دگرگونی عظیمی در مفهوم مرزها به وجود آمد، به طوری که مفهوم آن از یک خط به یک منطقه، از فیزیکی به فرهنگی و از فضایی به کارکردی و از نفوذناپذیری به نفوذ پذیری بدل شد (موسوی و دیگران، 1389، ص.(108 همین انقلاب باعث توجه روز افزون به مناطق مرزی کشور در سرتاسر جهان شده است. به عقیده جونز و وایلد، مناطق مرزی به عنوان مناطق حاشیهای و توسعه نیافته شناخته می شوند. این حاشیهای بودن گرچه می تواند نتیجه شرایط جغرافیایی مناطق مرزی باشد، اما خود پدیده مرزی بودن، بسیاری از امکانات و قابلیتهای آن منطقه را مضمحل میسازد. آنان معتقدند که با برقراری مرز بین دو کشور، فضاهایی که به یکدیگر متصلاند و تداوم فضایی را تأمین میکنند، از یکدیگر جدا شده و حاشیهای میشوندکه علت عقبماندگی این نواحی است (حسن کامران و همکاران، 1388، ص.(8 مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار میروند؛ به خصوص در مناطق کوهستانی و بیابانی ایران به دلیل فقدان رفاه و نبود انگیزههای لازم برای زندگی، زمینه ساز مشکلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای دولتهای وقت بوده است. کمبودهای باالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه عمدهترین مشخصهی اقتصادی - اجتماعی مناطق مرزی است که زمینه را برای معضلات و نابسامانیهایی چون مهاجرت، قاچاق کالا، شورش و ناامنی در این مناطق فراهم آورده است (سعیدی و همکاران، 1388، ص.(95 از جمله این

مسائل نبود امنیت و اشتغال در شهرهای مرزی و تهدید حیات شهری و توسعه پایدار شهری است. نبود امنیت و اشتغال؛ توسعه شهری را با چالش مواجه کرده است. در سالهای اخیر مسائل و حساسیتهای مناطق مرزی توجه روز افزونی را به مرزها و مناطق مرزی باعث شده است و کشورها را به این فکر واداشته که مناطق مرزی را در برنامههای توسعه مورد توجه قرار دهند.

- اقدامات انجام شده در راستای امنیت و توسعه مرزنشینان توسط مرزبانی ناجا:

فرماندهی مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که مأموریت حفظ نظم و امنیت و حفظ و حراست از مرزها را در سراسر کشور اسلامی ایران بعهده دارد و اقداماتی را در مرزها به مرحله اجرا درآورد که اهم آنها عبارتنداز:

1. انسداد فیزیکی معابر ورودی و نفوذی در مرزها با استقرار پاسگاهها و برجکهای مرزی مجهز به آخرین وسائل الکترونیکی و اپتیکی موجود در مرزها
2. انعقاد پروتکلها، توافقنامهها بین ایران و کشورهای همسایه برای جلوگیری از تردد متجاوزین مرزی و قاچاقچیان از مرزها.

3. تعیین مناطق ممنوعه مرزی و اقدامات عملیاتی مانند گشت و کمین در محلهای تردد مترددین غیرمجاز مرزی.
4. استفاده از قانون بکارگیری سلاح برای برخورد قاطع با قاچاقچیان و مترددین غیرمجاز مرزی.
5. اقدامات فرهنگی در استانهای مرزی برای فرهنگسازی و اطلاعرسانی به مرزنشینان در خصوص عواقب اقدام به قاچاق کالاهای ممنوعه.
6. ایجاد بازارچههای مرزی برای رفاه حال مرزنشینان.
7. سایر اقدامات بازدارنده دیگر که موجب پایین آمدن ورود کالای قاچاق به داخل کشور گردیده است.

- رابطه اقتصاد و اشتغال مرزنشینان و تأثیر آن بر کارکردهای امنیتی مرزها

در آموزههای دینی دو خطر بنیادین همواره انسان را از تولد تا مرگ گمراه میسازد. »جوع« و »خوف.« اگر بخواهیم این دو تعبیر را در نگاهی وسیع و امروزین مورد توجه قرار دهیم، میتوان اقتصاد و اشتغال را معادل تعبیر اول و امنیت را معادل تعبیر دوم قرار دارد. در واقع این دو موضوع به عنوان دو نیاز اساسی بشر در طول تاریخ بوده است که همواره مورد تأکید دولتمردان و سیاستمداران نیز بوده است و از روشهای گوناگون برای تأمین آنها استفاده شده است. امروزه با تغییر شرایط مقوله امنیت جایگاه و منزلتی چند جانبه در زندگی انسان و برنامه ریزیهای کشور یافته است و اصولاً کشورها در بحث امنیت به تک بعدی بودن آن نمیاندیشند. اگر در گذشته امنیت با بقای جان تعریف میشد و جامعه ایمن جامعه ای بود که از هجوم اقوام یا عناصر مهاجم در امان