بخشی از مقاله
بررسی امنیت و تاثیرات آن در شهرهای مرزی مطالعه موردی شهر زابل
چکیده
امنیت نیاز اولیه آدمی است که در زندگی انسانها حساسیت خاصی دارد. بیتردید هیچ عنصری برای پیشرفت، توسعه و تکامـل یک جامعه و همچنین شکوفایی استعداها، مهمتر از عنصر امنیت و آرامش نیست. همچنـان کـه توسـعه اجتمـاعی، خلاقیـت و فعالیتهای ارزشمند بدون امنیت امکان پذیر نخواهد بود. امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج ناامنیهای اجتمـاعی در شهرها، مطالعه موضوع امنیت، عوامل موثر بر امنیت و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت یافته است و این موضوع در شهرهای مرزی از حساسیت بیشتری بر خوردار است. زابل از جمله شهرهای مرزی میباشد که به دلیل انـزوای جغرافیـایی، تفاوتهای محیطی، اجتماعی، با دیگر مناطق کشور سبب شده که این منطقه در حصار سیاسـی، اجتمـاعی و اقتصـادی خـود باقی بماند. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی امنیت شهری، عوامل موثر بر امنیت و سـپس تـاثیر آن بـر کارکردهـای اقتصـادی، اجتماعی و توسعه شهر زابل میباشد. روش تحقیق مبتنی بر متد توصیفی تحلیلـی، از طریـق مطالعـات کتابخانـه ای و سـپس جمع آوری اطلاعات پیمایشی میباشد و در آخر راهکارهایی مناسب برای ارتقاء امنیت شهرهای مرزی در قالـب مـدل Swot ارئه میشود.
واژگان کلیدی: امنیت، احساس امنیت، سیستان، شهر مرزی
مقدمه:
تاریخ جوامع انسانی حاکی از آن است که بشر همواره در جستجوی امنیت و دورری از مخاطرات بوده است دشمنان خارجی و داخلی و گروههایی که مخالف نظم موجود در اجتماع هستند همواره آرامش و ثبات جوامع را در معرض خطر قرار دادهاند. بدیهی است این خطرهای بالقوه همیشگی, جوامع را بر آن داشته تا برای استقرار نظم و ثبات بیش از هر چیز به مسئله امنیت و راه های استقرار آن در جامعه بیندیشند. واژه امنیت به لحاظ لغوی عبارت است از ایمنی , آسایش خاطر و اطمینان. بدیهی است احساس ناامنی, ترس و نگرانی سنت به آینده مبهم معمولاً حالت روانی ناخوشایندی در انسان ایجاد می کند . در
پیدایش این انگیزه محیط زیستی, اقتصادی, فرهنگی و حتی سیاسی تأثیر بسیار زیادی دارد ( لرنی , 1385، ( 1 امنیت موضوعی است که با حیات بشر همواره همراه بوده است. در گذشته امنیت با بقای جان تعریف میشد اما امروزه از خوف و وحشت فراتر رفته و به نیازهای فرهنگی و مدنی تبدیل شده است امنیت بسان فرصت تحولات اجتماعی تلقی میشود. مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می آیند. طبیعت منزوی و غیرحاصلخیز مناطق مرزی بخصوص در عرصه-های کوهستانی و بیابانی، پیوسته به دلیل فقدان رفاه و نبود انگیزه لازم برای زندگی، زمینه ساز مشکلات سیاسی، اقتصادی و
امنیتی برای دولتهای وقت بوده است، ناتوانیهای بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه، عمده ترین آسیب های اقتصادی و اجتماعی این مناطق است. یکی از ویژگیهای اصلی مناطق مرزی، دوری از مرکز کشور است. این مسئله جغرافیایی که از طبیعت مناطق مرزی ناشی میشود، پیامدهایی نامطلوبی را برای مناطق مرزی به همراه دارد که مهمترین آن، محرومیت شدید و حاشیه ای بودن این مناطق و قرار گرفتن آنها در مسیر امواج توسعه کشور است. دوری از مرکز جغرافیایی کشور، که به معنای دوری از مراکز تصمیمگیری سیاسی، اداری، قضایی و اجرایی است، باعث میشود مناطق مرزی هم به دلیل دوری از مرکز و هم به دلیل فقدان قابلیتهای جمعیتی و صنعتی در این مناطق، کمتر در جریان برنامههای توسعه داخلی قرار گیرند. لذا این مناطق از محرومیت شدیدی رنج میبرند. بیشک وجود محرومیتهای شدید اقتصادی و میزان بالای بیکاری در مناطق مرزی در افزایش عبور غیرمجاز افراد، قاچاق کالا و سایر اموری که مخل امنیت مرز محسوب میشوند، تاثیر شگرفی دارد. امنیت و توسعه در مناطق مرزی با ضریب همبستگی بالا دارای رابطهای مستقیم و دو سویه با یکدیگر هستند. به عبارت دیگر، توسعه و امنیت، تاثیرات متقابلی در مناطق مرزی بر هم دارند. به گونهای که هر اقدامی در فرایند تحقق توسعه، تاثیرات مستقیمی بر فرایند تحقق امنیت میگذارد و بالعکس. به این ترتیب مناطق دارای اخصهای بالای توسعه از ضرایب امنیتی بالاتری نسبت به مناطق توسعه نیافتهتر برخوردارند (عندلیب،.(196:1380 از اینرو این پژوهش کوششی در جهت بررسی امنیت و عوامل موثر بر آن در شهر زابل میباشد.
مبانی نظری:
تعاریف لغوی مفهوم امنیت در فرهنگ لغوی عبارتند از : در امان بودن , آرامش در آسودگی , حفاظت در برابر خطر , احساس آزادی , احساس ایمنی , رهایی از تردید و اعتماد به دریافت های شخصی. امنیت یکی از عناصر بنیادی بعد سیاسی نظم اجتماعی محسوب می گردد که دارای ابعاد متنوعی شامل ذهنی و عینی , داخلی و خارجی فردی و جمعی است. یکی از مفاهیم پر اهمیت، پیچیده و جدید در دنیای امروز که بسیاری از مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تاثیرگذار میباشد موضوع امنیت است. در رابطه با نیازهای انسانی میتوان گفت تمام انسانها این موضوع را پذیرفتهاند که امنیت یکی از اساسی-ترین عوامل جهت ادامه زندگی است امنیت اندیشه لاتین ( شسلپخسش ) است که در لغت به معنای » نداشتن دلهره و دغدغه است « بنابراین معنای لغوی امنیت رهایی از تشویق , اضطراف , ترس ( نصری, ( 114 ,1381 یا احساس آرامش و اطمینان خاطرات ( ماندل 1379 ص .( 44 امنیت به مفهوم حفاظت جامعه و ارزشها و نهادهای داخلی آن در برابر تهدیدات داخلی و خارجی یا تهدیداتی است که بقای رژیمها و نظام شهروندی و شیوه زندگی افراد جامعه را مختل میکند و موجودیت آنها را به خطر میاندازد (قریب، 1377، .(102 تعاریف لغوی مفهوم امنیت در فرهنگهای لغت، در امان بودن، آرامش و آسودگی، حفاظت درمقابل خطر (امنیت عینی و مادی)، احساس آزادی از ترس و احساس ایمنی (ذهنی و روانی ) و رهایی از تردید و اعتماد به دریافت های شخصی میباشد (عمید،.(44:1354 در حقیقت آن چه که امروزه همه درباره آن متفقالقول هستند این است که داشتن مرزهای مطمئن و امن در اجرای سیاست حسن همجواری و اعمال حاکمیت دولت در هر کشوری نقش کلیدی و هدایت کننده داشته و از کاربرد وسیعی برخوردار میباشد و پیچیدگی مسایل مرزی در عصر کنونی ضرورت توجه به ابعاد گوناگون آن را خصوصا از بعد امنیتی بیشتر نمایان میسازد. افزون بر این، تاثیرات مستقیم و گسترده مرزهای هر کشور بر استقلال، تمامیت ارضی، حاکمیت ملی، امنیت داخلی، اوضاع اقتصادی، فرهنگی و .... آن کشور، اهمیت پرداختن به تاثیرات امنیتی مرزها را آشکار میسازد. یکی از ویژگیهای اصلی مناطق مرزی، دوری از مرکز کشور است. این مسئله جغرافیایی که از طبیعت مناطق مرزی ناشی می شود، پیامدهایی نامطلوبی را برای مناطق مرزی به همراه دارد که مهمترین آن، محرومیت شدید و حاشیهای بودن این مناطق و قرار گرفتن آنها در مسیر امواج توسعه کشور است. دوری از مرکز جغرافیایی کشور، که به معنای دوری از مراکز تصمیمگیری سیاسی، اداری، قضایی و اجرایی است، باعث میشود مناطق مرزی هم به دلیل دوری از مرکز و هم به دلیل فقدان قابلیتهای جمعیتی و صنعتی در این مناطق، کمتر در جریان برنامههای توسعه داخلی قرار گیرند.
لذا این مناطق از محرومیت شدیدی رنج میبرند. بیشک وجود محرومیتهای شدید اقتصادی و میزان بالای بیکاری در مناطق مرزی در افزایش عبور غیرمجاز افراد، قاچاق کالا و سایر اموری که مخل امنیت مرز محسوب میشوند، تاثیر شگرفی دارد.
پیشینه تحقیق:
امنیت پیش زمینه یک اجتماع سالم است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقاء امنیت و احساس ناشی از آن است. با توجه به اهمیت امنیت در مرزها تحقیقات زیادی در پیرامون این زمینه انجام شده که به مواردی از آنها در اینجا اشاره می-کنیم.
کامران و شعاع برآبادی در سال 1388 به بررسی امنیت در شهرهای مرزی(تایباد) با استفاده از نرم افزار spss پرداختهاند. که در این پژوهش شاخصها و مولفههای امنیت رابیان و شرح نمودهاند. و نتایج نشان میهد بین احساس امنیت و شاخص-هایی چون سرمایه اجتماعی، عملکرد رسانهها، نقش نیروی انتظامی، پایگاههای اجتماعی افراد و فضای فیزیکی شهر رابطه معناداری وجود دارد. و در نهاین راهکارهای مناسب برای ارتقاء امنیت اجتماعی شهرهای مرزی ارائه میدهند.
زرقانی به برسی عوامل موثر در امنیت مرزی با ناکید بر مرز شرقی ایران و افغانستان پرداخته و مهمترین عوامل تاثیر گذار بر امنیت مرزی را برشمارده و مورد بررسی قرار داده است. و بیان میکند که شدت و ضعف تاثیرگذاری این عوامل با توجه به مکان جغرافیایی و عنصر زمان متفاوت خواهد بود. این عوامل تاثیرگذار بر امنیت در بیشتر کشورها مشابه است اما گاه خاص یک کشور است و در گذر زمان ممکن است میزان تاثیرگذاری آن عامل کاهش یا افزایش پیدا کند.
پیشگاهیفرد و احمدی دهکاءدر سال 1389 ارزیابی تهدیدات امنیت ملی در مناطق مرزی شمال ایران را مورد بررسی قرار دادهاند. در این بررسی از مدل ماتریس تحلیلی بهره گرفتهاند و زمینههای تهدیدات امنیتی ملی نظیر حفرههای دولت و تهدیدات خارجی در سه حوزه عملکردی محلی، منطقهای و ملی با متغیی زمان(جنگ و صلح) مورد تحلیل قرار دادهاند.
عندلیب و مطوف در سال 1388در پژوهشی تحت عنوان توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران ضمن تبیین جایگاه آمایش مناطق مرزی در نظام برنامهریزی کشور، شناخت عناصر و مولفه آن، چگونگی ارتباط این عناصر با دیگر عناصر نظام برنهریزی کشور و شناخت اهمیت و ضرورت پرداختن به آمایش مناطق مرزی میپردازند و به این نتیجه دست یافتهاند که امنیت و توسعه در مناطق مرزی لازم و ملزوم یکدیگرند و شدت عدم تعادل منطقهای میان مناطق مرزی و مناطق داخلی در ایران بر توسعه ملی تاثیرگذار است.
قاسمی در سال 1389 بررسی نقش رسانهها در ایجاد همگرایی ملی و امنیت پایدار(آذربایجان غربی) مورد برسی قرار داده است. و به این نتایج دست یافته است که تلویزیون در ایجاد همگرایی(4 عامل، جامعه پذیری، تقویت همبستگی و جلوگیری از واگرایی، تقویت ارزشهای ملی، تقویت ارزشهای اسلامی)، رادیو فقط بر 2 عامل، تقویت ارزشهای ملی، تقویت ارزشهای اسلامی) اثر معناداری دارند و مطبوعات بر هیچ یک از این عوامل اثر معناداری ندارند.
عبدالحمدی در سال 1389 مطالعه و بررسی عوامل اجتماعی موثر بر قاچاق کالا در ایران را مورد تحقیق قرار داده. در این تحقیق به تاثیر ناموزون اقتصادی و اجتماعی بر قاچاق کالا در ایران میپردازد که در بخش نظری با استفاده از برخی نظریه-های مرتبط تعدادی فرضیه تدوین و سپس در قسمت تجربی از طریق پرسشنامهای پایا با آلفای کرونباخ به جمع آوری اطلاعات پرداخته و در نهایت به تایید این فرضیه میرسد، توسعه ناموزون اقتصادی ـ اجتماعی بر تکرار اقدام به قاچاق کالا توسط قاچاقچیان میباشد.
همچنان که مطالعه نمودید مطالعات در این زمینه در سالهای اخیر رواج شدیدی پیدا کرده که این دال بر اهمیت امنیت مرزی میباشد.
روش تحقیق:
تحقیق حاضر به صورت ترکیبی ( اسنادی، پیمایشی) میباشد ابتدا جهت تبیین مبانی نظری تحقیق از مطالعات کتابخانهای استفاده شده سپس به جمع آوری اطلاعات و مصاحبه با مردم در خصوص امنیت و عوامل تاثیرگذار بر امنیت و اثرات اقتصادی اجتماعی آن بر شهر میباشد و حاصل این اطلاعات و دادههای پیمایشی مشخص شدن نقاط قوت و ضعف امنیت در شهرهای مرزی و سپس تبدیل نقاط ضعف به قوت و از بین بردن نقاط ضعف و ارایه راهبردهای عملی در قالب مدل سوات میباشد.
Swot حروف چهار گلمه انگلیس با معادل فارسی، قوت (STRENGTH) ضعف (WEAKNESS) فرصت (OPPORTUNITY) و تهدید (THREATS) میباشد (زیاری، 1383، .(238 تجزیه و تحلیل swot شناسایی نظامند عواملی است که راهبردها، باید بهترین سازکاری زا با آنها داشته باشند. منطق رویکرد مذکور این است که راهبرد اثزبخش، باید قوتها و فرصتهای سیستم را به حداکثر، ضعف و تهدیدها را به حداقل برساند. ابن منطق اگر درست به کار رود نتایج بسیار خوبی برای انتخاب و طراحی یک راهبرد اثزبخش خواهد داشت( پیرز و رابینسون، 1383، (155 همچنین این مدل یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سبیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است(هریسون و جان، 1382، .(192
محدوده مورد مطالعه:
شهر زابل درشمال استان سیستان بلوچستان و در َ61° 29 طول جغرافیایی شرقی وَ31°13 عرض جغرافیایی شمالی واقع گشته است (سازمان برنامه و بودجه استان سیستان و بلوچستان، 1379، .(5 ارتفاع این شهر 498/2 متر از سطح دریا بوده و در جلگهای وسیع و هموار واقع شده که اطراف آن را اراضی مسطح فرا گرفته است. » بیرند رایس3« محقق آلمانی در کتاب خود به نام » زابل« زمان پیدایش زابل را سال 1869 میلادی میداند .(Rist, 1981, 4) زابل در فاصله 215 کیلومتری زاهدان و 700 کیلومتری شرق کرمان واقع شده است (نوبان، 1376،.(274 شهرستان زابل همانند یک شبه جزیره از سه جهت به افغانستان منتهی میشود و تنها از جهت غرب با ایران پیوند خورده است (شهر و خانه، 1369، جلد 16، .(25 شهرستان زابل همانند یک شبه جزیره از سه جهت به افغانستان منتهی می شود و تنها از جهت غرب با ایران پیوند خورده است (شهر و خانه، 1369، جلد 16، .(25
یافتههای تحقیق:
ایران در دو منبع اصلی تولید(افغانستان) و مصرف (اروپا) مواد مخدر قرار دارد. انتقال مواد از آسیای مرکزی به اروپا، نیازمند عبور این مواد از فضاهای سرزمین چند کشور است در حالی که معبر ایران بدون واسطه دیگری به ترکیه و اروپا منتهی می-
شود. کوتاهی مسیر و فضاهای تقریبا خالی شرق فلات (کویر لوت و نمک) بخشی از این امتیازات است(کریمی پور،1379، .(151 به همین دلیل ایران به عنوان مناسبترین مسیر قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ترکیه و اروپا محسوب میشود. شهرستان زابل همانند یک شبه جزیره از سه جهت به افغانستان منتهی می شود. شهر زابل به عنوان یک شهر مرزی که از مرکز دور و همواره با تهدید محرومیت و حاشیهای بودن روبهرو میباشد. این منطقه مرزی هم به دلیل دوری از مرکز و هم به دلیل فقدان قابلیتهای جمعیتی و صنعتی، کمتر در جریان برنامههای توسعه داخلی قرار میگیرد. لذا این منطقه از محرومیت شدیدی رنج میبرد. بیشک وجود محرومیتهای شدید اقتصادی و میزان بالای بیکاری در منطقه مرزی سبب کاهش اشتغال افراد بومی، افزایش بیکاری، افزایش اشتغال غیررسمی همچون قاچاق، افزایش عبور غیرمجاز افراد، قاچاق کالا و غیره شده. این موارد امنیت شهر را مخدوش کرده و ناامنی را سبب شده است. امنیت مرزی به معنی جلوگیری از هرگونه اعمال خلاف قانون در طول مرزهای یک کشور و قانونی کردن تردد اشخاص و حمل و نقل کالا و حیوانات اهلی، با رعایت ضوابط قانونی و از راه دروازههای مجاز مرزی است. زمینه و عوامل مختلفی از جمله ویژگیهای طبیعی (توپوگرافی، اقلیم)، انسانی (بافت قومی و مذهبی مرزنشینان)، سیاسی (سطح و نوع روابط سیاسی دو کشور)، اقتصادی (وضعیت اقتصادی، رفاهی)، اجتماعی (سطح سواد، آگاهی و فرهنگ مرزنشینان) و غیره در بهبود و تضعیف امنیت مرز موثرند بر همین اساس به بررسی این عوامل میپردازیم.
عوامل موثر بر امنیت مرزی الف) عوامل اقتصادی:
آن چه که امنیت مرزها را به خطر میاندازد دیگر عوامل نظامی نیست بلکه این عوامل به سمت مسایل غیر نظامی گرایش پیدا کرده است که مهمترین آنها اقتصادی است. یکی از ویژگیهای اصلی مناطق مرزی، دوری از مرکز کشور است. وجود اختلاف فراوان در قدرت اقتصادی دو کشور همسایه که منجر به تفاوت قابل توجه قیمت کالا، خدمات و تسهیلات و بازار کالا در دو سوی مرز میگردد، باعث خواهد شد تا اغلب اتباع کشوری که از توان اقتصادی ضعیفتری برخوردار هستند، اقدام به قاچاق کالا و یا تردد غیرقانونی از مرز به منظور استفاده از بازار کار و همچنین استفاده از خدمات و تسهیلات موجود در آن سوی مرز کنند (زرقانی، ، .(178 بنابراین، توسعه اقتصادی مناطق مرزی و افزایش رفاه و درآمد اقتصادی مرزنشینان از طریق فعالیتهای سالم اقتصادی، با حمایت و سرمایهگذاری دولتهاف بر کارکرد امنیتی مرز تاثیر مثبت دارد. از سویی دیگر، افزایش فعالیتهای اقتصادی سالم و سرمایهگذاری دولت ها در مناطق مرزی، مشروط به عدم اختلاف فاحش اقتصادی در دو سوی مرز، نیز می تواند بر کارکرد ارتباطی مرز تاثیر مثبت داشته باشد. (زرقانی، .(192 :1386
اختلاف سطح توسعه و قیمت کالاها در در دو شهر زابل و مرز افغانستان و همچنین وجود فقر و بیکاری شدید در کشور افغانستان سبب ورود غیرقانونی افاغنه شده و پی آمد این ورود غیر مجاز افزایش بیکاری، مشاغل غیررسمی، قاچاق مواد سوختی همچون گازوئیل، بنزین، و غیره شده از طرف دیگر کمبود زیرساختهای توسعه در شهر زابل و دوری از مرکز جغرافیایی کشور سبب محرومیتهای برای این منطقه بوده. بی شک وجود محرومیتهای شدید اقتصادی و بیکاری در منطقه زابل سبب افزایش عبور غیرمجاز افراد، قاچاق کالا و سایر امور دیگر که به گونهای بر امنیت مرز تاثیر نامطلوبی دارند. تاثیر شگرفی گذاشته است. تا زمانی که بیکاری در شهر بیداد میکند احتمال اینکه افراد دست به هر ناهنجاری بزنند و بر ناامنی دامن بزنند وجود دارد.
ب) عوامل سیاسی
شاید اولین و مهمترین عامل در تامین امنیت مرز وضعیت روابط سیاسی دو کشور همسایه است. در واقع امنیت یا عدم امنیت مرزی تا حدود بسیار زیادی به همین عامل بستگی دارد و بین نوع رابطهی سیاسی و میزان امنیت مرزی رابطهای مستقیم وجود دارد. وجود روابط سیاسی حسنه بین دو کشور باعث ایجاد همکاری در زمینههای مختلف از جمله در زمینه تامین امنیت مرزهای دو کشور میشود. با توجه به جنبههای جدید زندگی امروزی، برای هیچ ملتی میسر نیست که در چهاردیواری سرزمین کشور خود محصور بماند. حس کنجکاوی، نوعپروری، ارضاء نیازمندیهای روزانه و میل به تجدید عادات و رسوم، آمیزش بینالملل را ایجاب کرده است و یک جریان داد و ستد جهانی به وجود میآورد، که اثر این جریان، در صحنه جهانی روابط خصوصی افراد با یکدیگر، جلوهگر میشود. در سیستم بین المللی معاصر، ارتباط و مراوده بین کشورها نه تنها از طریق مجاری سیاسی و کنسولی افزایش یافته است، بلکه ارتباط بین شهروندان کشورهای گوناگون نیز به علت پیشرفت وسایل ارتباطی و نیز از طرق بازرگانی و جهانگردی افزایش یافته است (عامری،1370، .(168 در زندگی ملل، مرزها را نباید مانع مراودات و مناسبات انسانی دانست، چون مرزها در عین حال که قلمرو حاکمیتهای مختلف را از یکدیگر متمایز میسازند غالباً روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حسنهای نیز بین دولتهای همجوار پدید می آورند. همان طوری که در زندگی عادی خانوادهها، دیوار مشترک همسایگان مانع رفت و آمد و معاشرت نیست بلکه عامل دوستی و همکاری است، مرز دولتهای همسایه نیز یک عامل جغرافیایی پرارزش است که در تحکیم روابط طرفین، نقش بزرگی بازی میکند (معتمدنژاد، 1348 ، .(87 مرزهای بین المللی ایران و افغانستان در بخشی از سیستان، واقع در رود هیرمنداست. این مرز سالهای زیادی است که مورد پذی رش دو همسایه قرار گرفته است؛ اما اختلافات زیادی بر سر چگونگی تقسیم آب هیرمند و دیگر حقوق مربوط به آن وجود دارد. این رودخانه از کوههای بابا در هندوکش سرچشمه گرفته و پس از طی 1100 کیلومتر به دریاچه هامون در سیستان میریزد . این رودخانه همواره یکی از عوامل اثرگذار در روابط دو کشور همسایه ایران و افغانستان بوده است. دولتهای افغانستان همواره از هیرمند بعنوان ابزاری برای حل مسایل خود با ایران سود بردهاند. آنچه اهمیت دارد این است که در رابطه با ارتباطات مرزی باید یک سری موضوعات را مد نظر قرار داد از جمله: توجه به مرزنشینان، موقعیت اقتصادی مناطق مرزی، داشتن گذرنامه و سیاستهای مرزی.
عدم وجود ثبات سیاسی، اداری و اقتصادی در کشور افغانستان همواره منشاء بروز مشکلاتی در مرز میباشد. در واقع با افزایش بیکاری و فقر در افغانستان و به دنبال آن مهاجرتهای غیرقانونی از طریق مرز، سبب افزایش قاچاق کالا، شرارتها و در نتیجه ناآرامیهای داخلی میشود.
ج) عوامل طبیعی
طول مرزهای ایران بالغ بر 8731 کیلومتر است که منطبق بر ده ناحیه فیزیوگرافیک اصلی شامل: مناطق کوهستانی، کوهپایه-ای، کویری، باتلاقی، مردابی، رودخانهای، جنگلی، استپی، دریاچهای ، دریایی است (کریمی پور، 1379، .(221 تنوع جغرافیایی مرزی ایران ( خشکی، آبی، کوهستانی، کویری) نیازمند تدابیر دفاعی و امنیتی متفاوتی است. و نقش عوامل طبیعی باید در هر کدام از مرزهای کشور به تفکیک مورد مطالعه قرار گیرد. مرز بین زابل و افغانستان از نظر ساختار توپوگرافی به دو قسمت کوهستانی و پست تقسیم میشود. وجود گوهستانو ارتفاعات که تا مرز امتداد دارند تاثیر منفی بر امنیت در مرز گذاشته است چرا که این ارتفاعات دارای نقاط کوری هستند که اخفاء در آنها به راحتی امکان پذیر است و در نتیجه سبب نفوذ و تردد غیرمجاز اشرار و قاچاقچیان میشود. و هنگام عملیات دستگیری مجرمان را سختتر کرده و تلفات جانی و مالی مرزبانی و نیروها را در پی دارد.
