بخشی از مقاله
چکیده :
کشاورزی اولویت نخست اسلام در بین بخش های اقتصادی می باشد. در این مقاله ضمن بیان اهمیت این راه تامین مالی قرآنی که منجر به کاهش فقر و افزایش اشتغال و توزیع عادلانه ثروت خواهد شد ، تلاش می نماید علاوه بر تمرکز بر بخش کشاورزی در پرداخت زکات ، برجنبه های مالی ، مدیریتی و اسلامی زکات نیز توجه شود. زکات به عنوان یکی از راه های تامین مالی اسلامی بر نه چیز واجب است که هفت مورد - گندم ، جو ، خرما،کشمش، شتر ، گاو ، گوشفند - از آن مر بوط به بخش کشاورزی است.
کلید واژه ها : زکات ؛زکات کشاورزی؛مدیریت زکات؛ تامین مالی اسلامی.
.1مقدمه :
نظام مالی اسلامی هم شبکه ای از بازارهای مالی، نهادهای مالی و ابزارهای مالی است که در چارچوب اصول و مبانی اسلام وظیفه نقل و انتقال وجوه را از جایی که مازاد وجوه وجود دارد، به جایی که کمبود وجوه وجود دارد، برعهده دارند .از جمله ابزارهایی که در دین اسلام وظیفه انتقال این وجوه را بر عهده دارد، زکات می باشد .بنابراین زکات یکی از منابع تامین وجوه نقد قابل دسترسی در اقتصاد اسلامی می باشد .به همین جهت از ویژگی های زکات می توان به این نکات توجه داشت که زکات ثروت را در میان جریانات مصرفی فقرا و نیازمندان توزیع می کند و منابعی را که در سطح جامعه به خوبی و درست تخصیص پیدا نکرده اند را به درستی باز تخصیص می کند - فرهادیان آرانی و وثوق، . - 1390
بر طبق منابع تاریخی، مهمترین درآمدهای بیت المال؛ زکات، خمس، جزیه، خراج و انفال است - محمدی سلیمانی، . - 1391 قرآن برای ترغیب مسلمانان به انفاق کردن ، صدقه دادن و زکات پرداختنی از روش های مختلفی استفاده کرده است .اگر به درستی درباره این منابع تبلیغ شود و مسلمانان به خوبی از این منابع استفاده کنند می توان این انتظار را داشت که فقر به زودی از میان مسلمانان رخت بربندد چون ثروت در جامعه تعدیل می شود و شکاف طبقاتی به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد - شعبان پور، . - 1388خداوند در قرآن کریم به منظور بهبود روز افزون تامین و رفاه مسلمانان هم در حوزه فردی و هم در حوزه اجتماعی سه منبع مالی مهم و غنی را در نظر گرفته است: انفاق، زکات و صدقه - همان منبع، . - 163
.2 مبانی و چارچوب نظری تحقیق:
زکات که به عنوان مالیات مذهبی اسلامی شناخته می شود یکی از ستون های اسلام است که باید توسط مسلمانانی که واجه شرایط هستند مواجه شود. ریشه زبان واژه " زکات" از ریشه عربی کلمه zaka می آید - Al Jaffri Saadand et al., 2014, 509 - .مولف کتاب قاموس قرآن درباره معنای واژه " زکات " نوشته است : اصل زکات به معنای نمو و زیادت است.هم چنین زکات 32 بار در قرآن مجید به کار رفته و در بیشترین منظور مالی است که در راه خدا مصرف می شود - شعبان پور، . - 1388 از منظر اقتصادی، زکات ، به صورت تئوریک، نتیجه یک موفقیت اقتصادی است که از سوی افرادی با مازاد درآمد سالانه با رعایت حد نصاب مشخصی به افراد فقیرپرداخت می گردد .
این کار سبب افزایش قدرت خرید و افزایش تقاضا برای تحصیل کالا و خدمات می شود - مهدوی خو، . - 1394بر اساس آیات قرآن و احادیث، زکات مالی است که به منظور پاکی و وارستگی انسان ها و تأمین مالی مستمندان وضع گردیده و سبب افزایش روزی و وفور اموال و امنیت اقتصادی در جامعه است - همان منبع، . - 111فرهادیان آرانی و وثوق در مقاله خود در سال 1390 با توجه به اهمیت زکات در دین اسلام و تاکیدات زیاد نسبت به پرداخت زکات در قرآن و کلام اهل بیت - ع - به بررسی مهم ترین عوامل موثر بر میزان مشارکت افراد در پرداخت زکات پرداختند - فرهادیان آرانی و وثوق، . - 1390
مهدی و رضا مهدوی خود در تحقیقی در سال 1394 نیز با نگرش بر موضوع زکات به عنوان یکی از شاخه های مالیات اسلامی، به تبیین مفاهیم مالیه اسلامیپرداختند و عوامل مؤثر بر تحقق مالیات های اسلامی را بررسی نمودند - مهدوی خو، مهدی و رضا، . - 1394محمدزین و دیگران - 2015 - در مقاله خود با انجام مصاحبه های انگیزه مشارکت ذی نفعان در موسسات مالی را حل و فصل مباحث مربوط به زکات بیان نمود - Mohamed Zain and et .al., 2015 - نظرالعلیم - 2015 - در تحقیق خود این موضوع را نشان داد که قانون زکات در اندونزی پاسخی است ازاین که زکات می تواند در راستای فقر و بهبود کیفیت مردم به کار گرفته شود - . - Nizarul Alim, 2015
از اهداف اصلی مقوله زکات تطهیر و خالص سازی مال و دارایی است؛ زیرا با پرداخت زکات، بخشی ازحقوق افراد وابسته به فرد زکات دهنده ادا می گردد .این دیدگاه از آنجا ناشی می شود که بر اساس مفاهیم اسلامی تمام ثروت در دست افراد، امانتی از سوی خداوند متعال بوده و صاحب و مالک اصلی تنها خداوند است - همان منبع، . - 112امام علی - ع - در نامه مشهور خود به مالک اشتر زمانی که او را به عنوان والی مصر بر می گزیند به وی زمان می دهد که هرگز نیازمندان و مستمندان جامعه - طبقه پایین - را فراموش نکند به ویژه افرادی که از روی آبرومندی حاضر به اظهار فقر نمی شوند و نیز کسانی که در دورترین نقاط جامعه اسلامی به سر می برند. در این زمان حضرت علی - ع - دو منبع مالی را برای رسیدگی به امور محرومان مشخص می کند:
.1بخشی از بیت المال
.2بخشی از غلات خالصه - شعبان پور، . - 1388
منابع مالی برای تامین و رفاه اجتماعی در ایران :
.1 منابع مالی رسمی :
قانون اساسی دو منبع مالی را برای گسترش برنامه های تامین و رفاه اجتماعی تعیین کرده است: درآمدهای عمومی - بودجه عمومی کشور - و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم - دریافت حق بیمه از بیمه شدگان - .همین طور گاهی قوانینی هم چون قانون تامین اجتماعی و قانون بیمه بیکاری ، قوانین مربوط به صندوق های بازنشستگی کشوری و لشگری نیز چگونگی تامین مالی را مشخص کرده اند.
.2 منابع مالی غیر رسمی :
فرهنگ ایرانی اسلامی سرشار از آموزه ها و دستورهای اخلاقی و دینی درباره کمک به هم نوعان ، نیازمندان ، مستمندان و مسکینان است. در ادبیات فارسی که تاثیر فراوانی از متون معتمد اسلامی پذیرفته است نیز از انسان ها دعوت کرده است تا به یکدیگر کمک کنند - شعبان پور، . - 1388زکات بر نه چیز واجب است :اول : گندم ، دوم : جو، سوم: خرما، چهارم : کشمش، پنجم : طلا، ششم: نقره، هفتم : شتر، هشتم : گاو، نهم : گوسفند - امام خمینی - ره - ، 244، مسئله . - 1853
پایه های سه گانه پرداخت زکات عبارتند از:
- 1 زکات بر مبنای ثروت - زکات نقدین - .
- 2 زکات بر مبنای تولید - زکات غلات اربعه - .
- 3 زکات بر مبنای دام ها - زکات انعام ثلاثه - .
