بخشی از مقاله
چکیده
فرایند مدیریت استراتژیک شامل سه مرحله مهم تدوی ن برنامه راهبرد ي، اجراي برنامه و سرانجام ارزیابی و کنترل برنامه است. در هریک از این سه مرحله لازم است هوش استراتژی ک و ابزارهاي مرتبط، به کمک سازمان آیند. تدوین برنامه راهبردي بهتنهایی ضامن موفقی ت سازمان نیست. براي جلوگیري از تبدیل برنامههاي راهبردي به جزوات بدون کاربرد، همچنین کمک به مدیران براي جلوگیري از غلبه ضعفهاي عملیاتی و استراتژیک در پیشبرد برنامه، باید سازمان به ابزار مناس ب هوش استراتژیک تجهیز شود. با توجه به اهمیت این مقوله در مقاله حا ضر ضمن بیان دلایل پیوند مدیریت استراتژیک و هوش استراتژیک، به چارچوب مفهومی طراحی سامانه رصد و کنترل اجرا و ارزیابی میزان پیشرف ت برنامه راهبردي پرداخته میشود.
در این خصوص به اهمیت طراحی و بهکارگیري این سامانه بهعنوان یکی از ال زامات پیادهسازي و رصد پیشرفت برنامه راهبردي 1404 وزارت نیرو نیز اشاره میشود. در طراحی این سامانه به گونه اي عمل شده است که امکان ردیابی، نظارت و کنترل بر چگونگی پیشرفت اجراي برنامه استراتژیک را در همه سطوح آن - اهداف ، استراتژيها، شاخصها و پروژهها - فراهم آورده و به وزارت نیرو در بررسی چگونگی روند حرکت و اقدامات انجام شده در راستاي اهداف یادشده در سن د راهبردي در بخ شهاي مختلف آن خدمترسانی می کند تا در صورت مشاهدة انحرا ف عملیاتی / استراتژیک اقدامات اصلاحی در نظر گرفته شود.
کلیددواژه: ارزیابی و کنترل، برنامه استراتژیک، سامانه.
مقدمه
برنامه راهبردي 1404 وزارت نیرو در سال 1392 به تصویب رسیده است. این برنامه راهبردي شامل سه بخش اصلی آب، آب و فاضلاب، برق و انرژي و دوازده حوزة فرابخشی آموزش پژوهش و فناوري، پشتیبانی صنعت آب و برق، مالی، منابع انسانی، خصوصیسازي، صدور خدمات فنی و مهندسی، همکاريهاي بینالمللی، امور مشترکین، روابط عمومی، فناوري اطلاعات و ارتباطات، ساختار و فرایند و مدیریت بحران و پدافند غیرعامل است. در هر یک از این حوزه ها تعدادي راهبرد تعریف شده است و براي هر راهبرد تعداد زیادي شاخص و پروژه وجود دارد. بنابراین، ابعاد محتوایی برنامه بسیار گسترده است.
ضمن آنکه با توجه به درگیري وزارت نیرو و کلیه شرکت هاي تابعه در اجرا و پیاده سازي برنامه راهبردي، حوزة اجرایی آن نیز بسیار گسترده است. با توجه به اینکه هماکنون برنامه راهبردي در مرحله پیادهسازي است، بهمنظور کنترل اجرا و نظارت دقیق و یکپارچه بر چگونگی پیادهسازي آن در وزارت نیرو و همه شرکتهاي تابعه، بهکارگیري نوعی سیستم مکانیزه - سامانه - نیاز است. این سامانه با ایجاد آمادگی سازمان در رکن فناوري، امکان ردیابی، نظارت و کنترل بر چگونگی پیشرفت اجراي برنامه استراتژیک را در همه سطوح آن - اهداف، استراتژيها، شاخصها و پروژهها - فراهم آورده و به وزارت نیرو در بررسی چگونگی روند حرکت در جهت اهداف یادشده در سند راهبردي در بخش هاي مختلف آن خدمترسانی میکند تا در صورت مشاهدة انحراف و لزوم ایجاد تغییرات، اقدامات اصلاحی لحاظ شود.
با توجه به سه فرایند اصلی تدوین، اجرا و ارزیابی نتایج پیادهسازي راهبردها، در مدیریت استراتژیک، تجربیات بنگاه هاي کشور نشان می دهد بیشترین کار انجام شده مربوط به مرحله تدوین اسناد راهبردي است و کنترل اجرا و ارزیابی نتایج پیاده سازي برنامه راهبردي به دلیل پیچیدگی و سختی، کمتر عملیاتی شده است. حتی در مجموعه اقدامات محدود مرحله اجرا و ارزیابی، معمولاً سازمان ها امور را به صورت سنتی و غیره مکانیزه انجام می دهند و در صورت استفاده از سیستم هاي مکانیزه از راهکارهاي توسعه دادهشده توسط شرکتهاي بیرونی - نظیر داشبوردهاي عملیاتی، نرم افزارهاي ترجمه شدة داراي source خارجی و... - و بومیسازي آن با نیازهاي داخلی استفاده کرده اند.
این راهکارها شاید براي شرکت هاي کوچک و با برنامه هاي استراتژیک نه چندان پیچیده گسترده مناسب باشد، اما براي سازمان بزرگی نظیر وزارت نیرو با توجه به گستردگی ابعاد سند راهبردي مرتبط لزوم انجام کنترل و ارزیابی عملیاتی و استراتژیک متعدد در لایه هاي مختلف، صرفاً ابزار داشبوردهاي عملیاتی توسعه داده شده توسط شرکت هاي بیرونی جواب گو نیست. این سازمان ها باید سیستمی را توسعه دهند که کاملاً در خدمت اهداف سازمانی باشد و امکان کنترل عملیاتی و استراتژیک را براي آنها به ارمغان آورد - پژوهشگاه نیرو، . - 1395 با توجه به نکات یادشده در این مقاله چارچوبی معرفی میشود که با طی کردن گام هاي آن شرایط براي توسعه نوعی سیستم مکانیزه کنترل اجرا و ارزیابی نتایج به دست آمده از برنامه استراتژیک سازمان فراهم و نتایج پیادهسازي این چارچوب براي برنامه راهبردي 1404 وزارت نیرو تشریح میشود.
پیشینه نظري
اهداف هر سازمان فلسفه وجودي آن سازمان محسوب میشود. رفتار موفق مدیران استراتژیک سرشار از توجه به محیط، تشخیص بهموقع فرصتها و جهتگیري در راستاي بهرهگیري از آن است. امروزه دیگر براي باقیماندن در چرخه رقابت و عملکرد بهینه، وجود مدیرانی با قدرت خلق استراتژي هاي اثربخش ضروري است. مدیرانی که هوش استراتژیک1 داشته باشند تا از این عنصر براي ایجاد استراتژي هاي مناسب بهره ببرند و موجبات رشد و توسعه سازمان را فراهم کنند - تارخ, . - 1389 مدیریت استراتژیک عبارت است از مدیریت، هدایت و کنترل سازمان به گونه اي که بتواند واکنش مناسب و سریع در برابر تغییرات محیط درونی و بیرونی سازمان نشان دهد. مدیریت استراتژیک شامل فریندهاي تدوین، اجرا و ارزشیابی استراتژيهاست - شکل . - 1
زمانی که سازمان به برنامه ریزي استراتژیک اقدام می کند و خواهان اجراي آن میشود، در واقع بهنوعی درگیر تغییرات استراتژیک شده است. به منظور آنکه سازمان بتواند با مقاومت کمتر و سهولت بیشتر فرایند مدیریت استراتژیک را طی کند، به همه ارکان سازمان براي چنین تغییري نیاز دارد تا آن را آماده و مهیا کند.طبق دسته بندي لویت2 هر سیستم سازمانی از چهار جزء افراد، وظایف، ساختار و فناوري تشکیل شده است، به گونه اي که تعامل این عناصر سرنوشت یک سازمان را معین میکند. هر تغییر سازمانی مستلزم توجه به این عناصر است. تدوین و اجراي برنامه استراتژیک در یک سازمان تغییراتی بنیادین است که براي انجام هر چه بهتر آن به آمادگی لازم در سازمان با توجه به چهار عنصر یادشده نیاز دارد - ویگاند، . - 2007 شکل 2 ارکان سازمان با درنظرگرفتن مدل لویت را نشان میدهد.
