بخشی از مقاله
چکيده
مباحث مربوط به حسابداري اسلامي چندي است که در بين کشورهاي اسلامي رواج يافته وعلي الخصوص ريشه هاي ان را بايد در مباحث بانکداري اسلامي وعقود اسلامي جست .علي ايحا ل اينکه رسيدن به اين مقصود توهم است يا يک واقعيت آينده بيان واقع بينانه اي است از انچه که بر سر اين مباحث خواهد امد.به هر حال کشورهاي اسلامي بدشان نمي آيد که موضوعات گوناگون را اسلاميزه کنند تا مگر کور سوئي براي عرض اندام در قبا ل کشورهاي غربي يافته باشند.از اين گونه مفاهيم مي توان به بانکداري اسلامي، اقتصاد اسلامي، حسابداري اسلامي واخيرا نيز در گفته ها از خودرو اسلامي سخن به ميان آورده شد.اين گونه سخن گفتن وارزشي کردن چيزها معلوم نيست چه بر سر اسلام ومسلمين آورد ويا چگونه گفتمان تمدنها را به کوفتمان تمدنها ونظام هاي ارزشي بدل خواهد کرد اما فعلا براي تقويت پوشالي اينکه ما هم چيزي در بساط داريم شايد کاربرد پيدا کند.هر چند ذکر اين نکته ضروري است که آوردن پسوند اسلامي به خودي خود علم حسابداري نيست ولي مي تواند به مفهوم شاخه اي از اين علم به منظور اشتباه نشدن با ساير تخصص هاي موجود در اين علم که گزاره هاي منحصر به فرد خود را دارد تلقي شود.
واژگان کليدي : حسابداري اسلامي ،حسابداري اسلامي در سطح نظري ، اهداف حسابداري اسلامي
مقدمه
در محافل دانشگاهي و مراجع حرفه اي کشورهاي مسلمان مدتي است که بحث حسابداري اسلامي مطرح و در اين زمينه سمينارهايي نيز برگزار شده است . گروهي از حسابداران مسلمان معتقدند بنابه ملاحظات جهان بيني اسلامي و غربي، حسابداري سنتي که مبتنيبر جهان بيني غربي است نميتواند پاسخگوي تأمين نيازهاي گزارشگري مالي در کشورهاي اسلامي باشد. لذا حسابداران مسلمان بايد در کشورهاي اسلامي تعريفي از حسابداري اسلامي ارائه کنند و با تبيين اهداف و خصوصيات حسابداري اسلامي، الزامات گزارشگري را روشن کنند. در اين زمينه تحقيقاتي انجام شده است که نتايج آنها همه در يک جهت نمي باشد.
گروه ديگري از حسابداران مسلمان اصرار دارند که حسابداري اسلامي يا غربي ندارد، اگر حسابداري اسلامي مطرح شود قاعدتا حسابداري مسيحي يا حسابداري يهودي هم ميتواند مصداق داشته باشد. جان کلام مخالفان حسابداري اسلامي اين است که حسابداري، حسابداري است .
حسابداري اسلامي در سطح نظري
شايد آنچه که به عنوان تفاوت بنيادي محيطي قابل طرح است حضور دين در زندگي فردي و تجزيه آن از مسائل اجتماعي است . در کشورهاي اسلامي نقش تعاليم اسلامي در زندگي جمعي پررنگ ميباشد و در قوانين و مقررات حکومت داري، قرآن و سنت درنظر گرفته ميشود.
بعضي از صاحبنظران مبانـي اقتصـاد اسلامي را بـا اقتصـاد غـربـي کـامـلا متفاوت ميداننـد
در اسـلام انسـان امانـت دار است . درصورتي که در غرب انسان مالک نهايي شناخته ميشود. لذا پاسخگويي نهايي مسلمان از نظر مسائل مالي در برابر خداوند است و چنين پاسخگويي از طريق زکات و خمس در عمل پياده ميشود.
در غرب حداکثرسازي سود، فردگرايي، منافع شخصي زيربناي حرکتهاي اقتصادي است اما يک مسلمان پايبند به ارزشهاي اسلامي در پي سود معقول ، منافع جمعي و انصاف و عدالت است .
در اسلام بعضي از معاملات رايج در غرب مانند ربا، قمار، تجارت مشروبات الکلي عملي حرام است و ممنوع است . بعضي از رهبران ديني معتقدند، فعاليتهاي اقتصادي در اسلام بر دو ستون اخلاقي عدالت و احسان استوار است . بنابراين تجارت اسلامي بايدبرپايه اين ارزشها انجام شود اين تفاوتها محرک اصلي حسابداران مسلمان براي ارائه يک تعريف و الگو براي حسابداري اسلامي ميباشد.
حسابداري اسلامي را به شرح زير تعريف کرده است :
حسابداري فرايند منظم ثبت معاملات مشروع در دفاتر و اندازه گيري نتايج مالي برمبناي اين معاملات به منظور استفاده در تصميم گيري است .
در اينجا تنها تفاوت اصلي آن با تعريف حسابداري سنتي اضافه کردن واژه ” مشروع “ است . به نظر نميرسد با اضافه کردن اين واژه بتوان حسابداري سنتي را به حسابداري اسلامي تغيير داد. اين موضوع در کشور ما که تمام قوانين ازجمله قوانين حاکم بر تجارت توسط شوراي نگهبان از نظر انطباق با شرع بررسي ميشود بيشتر زير سؤال ميرود، زيرا بنابر مشروع بودن معاملات است .
افزون بر اين ، حسابداري بايد تمام معاملات را ثبت و گزارش کند. حتي اگر برخلاف شرع ، معامله غيرمشروع انجام شود حسابداري ناگزير به ثبت واقعيت است و نميتوان به دليل غيرمشروع بودن از گزارش آن خودداري کرد.الخدش عـلاوه بر مشروعيت ، مسئـله زکـات را در تعريف حسابـداري اسلامي گنجـانـده است .
حسابداري اسلامي عبارت است
از فرايند شناسايي، اندازه گيري و گزارشگري مشروعيت فعاليتهاي مالي که براي تصميم گيري، محاسبـه زکات و محاسبه سود واقعي عمليات سرمايه گذاري اسلامي براساس دستورات اسلام ، مفيد باشد. تعاريف ديگري نيز غير از اين وجود دارد. در اينجا به جز بحث مشروعيت ، مسئله زکات اضافه شده است . يکي از مسائلي که در کشورهاي اسلامي در مذهب سني مورد توجه جدي است اندازه گيري عناصر صورتهاي مالي براي محاسبه زکات است . اين موضوع در حوزه بانکداري اسلامي بعضا نيز پياده شده است . يعني زکات به عنوان آخرين رقم سود و زيان گزارش ميشود. محاسبه زکات بايد مبتنيبر ارزشهاي جاري داراييها باشد.
در مذهب شيعه زکات به کالاهاي معدودي (شتر، گاو، گوسفند، خرما، جو، کشمش ، طلا و نقره ) تعلق ميگيرد، اما به منفعت کسب به طور عام تعلق نميگيرد. لذا نميتوان در ايران مسئله زکات را به عنوان يک عامل مهم در تعريف حسابداري اسلامي بيان کرد. حوزه گزارشگري مالي اساسا مربوط به شرکتها و ديگر شخصيتهايي است که محاسبه زکات براي آنها مورد ندارد. در مذهب شيعه خمس به منفعت کسب تعلق ميگيرد اما خمس هم اساسا در حوزه فردي است و انتقال آن يا پرداخت آن توسط شخصيت حقوقي يا شرکت تاکنون مطرح نشده است .
