بخشی از مقاله
چکیده :
امروز در کشورهاي اسلامی به دلیل تفاوتهاي بنیادي محیطی با غرب موضوع حسابداري اسلامی مطرح شده است. حسابداري اسلامی به صورت فرایند شناسایی، اندازه گیري و گزارشگري مشروعیت فعالیتهاي مالی که براي تصمیم گیري ،محاسبه سود واقعی عملیات سرمایه گذاري اسلامی براساس دستورات اسلام مفید باشد، تعریف شده است. منظور از فعالیتهاي مشروع عبارت است از مضاربه ،مرابحه ،مشارکت، اجاره به شرط تملیک و... که در مقابل فعالیتهاي غیر مشروع مانند ربا ، قرار ،بهره تضمین شده و....مطرح می شوند. در ادامه به ترتیب مفهوم حسابداري اسلامی ، اهداف حسابداري اسلامی و خصوصیات حسابداري اسلامی ، تفاوت حسابداري اسلامی باحسابداري مرسوم، محاسبه زکات و معایب محاسبه زکات مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
کلمات کلیدي : حسابداري اسلامی، سوداسلامی، اسلام
مقدمه:
اسلام داراي جهان بینی و سیستم اعتقادات خاص خود است.اسلام دینی است که تنها به حوزه هاي فردي محصور نمیشود بلکه سیستم منسجمی براي زندگی انسان در حوزه هاي سیاسی،اقتصادي ، فرهنگی ،مذهبی و هر جنبه دیگر زندگی انسان عرضه می کند. بنابراین جدایی دانش از رهنمودهاي مذهبی براي مسلمانان ناروا است. چرا که منجر به رفتارهاي غیر اسلامی میشود . بسیاري از اندیشمندان مسلمان عقیده دارند که نظام حسابداري باید به آموزه هاي دین اسلام متصل گردد و این چیزي است که حسابداري اسلامی نامیده میشود.
توسعه موسسات مالی اسلامی و رشد این باور که مفروضات زیربنایی سیستمهاي حسابداري مالی غربی با ارزشها و اعتقادات اسلامی سازگار نیست منجر به توسعه تحقیقات حسابداري اسلامی و گزارشگري اسلامی گردیده است.گزارشهاي اسلامی نقش شایانی در زمینه تحقیقات حسابداري بین المللی داشتهاند،بهطوري که بهجاي اینکه تفاوتهاي نحوه عمل در کشورهاي مختلف را تشریح کنند،به توسعه روشهاي حسابداري جدید پرداختهاند.در این فرایند پژوهشگران،بر حسابداري اسلامی صورتهاي مالی استفادهشده در سطح دنیا،برچسب صورتهاي مالی حسابداري غربی زدهاند . در محافل دانشگاهی و مراجع حرفهاي کشورهاي مسلمان مدتی است که بحث حسابداري اسلامی مطرح و در این زمینه سمینارهایی نیز برگزار شده است. گروهی از حسابداران مسلمان معتقدند بنابه ملاحظات جهان بینی اسلامی و غربی، حسابداري سنتی که مبتنیبر جهانبینی غربی است نمیتواند پاسخگوي تامین نیازهاي گزارشگري مالی در کشورهاي اسلامی باشد. لذا حسابداران مسلمان باید در کشورهاي اسلامی تعریفی از حسابداري اسلامی ارائه کنند و با تبیین اهداف و خصوصیات حسابداري اسلامی، الزامات گزارشگري را روشن کنند. در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است که نتایج آنها همه در یک جهت نمیباشدروه.گ دیگري از حسابداران مسلمان اصرار دارند که حسابداري اسلامی یا غربی ندارد، اگر حسابداري اسلامی مطرح شود قاعدتاً حسابداري مسیحی یا حسابداري یهودي هم میتواند مصداق داشته باشد. جانکلام مخالفان حسابداري اسلامی این است که حسابداري، حسابداري است.
حسابداري اسلامی:
شاید آنچه که به عنوان تفاوت بنیادي محیطی قابل طرح است حضور دین در زندگی فردي و تجزیه آن از مسائل اجتماعی است. در کشورهاي اسلامی نقش تعالیم در زندگی جمعی پر رنگ می باشد و در قوانین و مقررات حکومت داري، قرآن و سنت در نظر گرفته میشود.بعضی از صاحبنظران مبانی اقتصاد اسلامی را با اقتصاد غربی کاملا متفاوت می دانند and Willet, 2000 ) (Taheri, 1999; Rahman, 1999, Baydoun
در اسلام انسان امانت دار است. در صورتی که در غرب انسان مالک نهایی شناخته می شود. لذا پاسخگویی نهایی مسلمان از نظر مسائل مالی در برابر خداوند است و چنین پاسخگویی از طریق زکات و خمس در عمل پیاده می شود. در غرب حداکثرسازي سود، فردگرایی ،منافع شخصی زیربناي حرکتهاي اقتصادي است اما یک مسلمان پایبند به ارزشهاي اسلامی در پی سود معقول،منافع جمعی و انصاف و عدالت است. در اسلام بعضی از معاملات رایج در غرب مانند ربا، قمار،تجارت مشروبات الکی عملی حرام است و ممنوع است. بعضی از رهبران دینی معتقدند ،فعالیتهاي اقتصادي در اسلام بر دو ستون اخلاقی عدالت و احسان استوار است. بنابراین تجارت اسلامی باید برپایه این ارزشها انجام شود
. ( Yaya and Hameed, 2004)
این تفاوتها محرك اصلی حسابداران مسلمان براي ارائه یک تعریف و الگو براي حسابداري اسلامی می باشد.
زید (Zaid,1997) حسابداري اسلامی را به شرح زیر تعریف کرده است: حسابداري فرایند منظم ثبت معاملات مشروع در دفاتر و اندازه گیري نتایج مالی برمبناي این معاملات به منظور استفاده در تصمیم گیري است.
در اینجا تنها تفاوت اصلی آن با تعریف حسابداري سنتی اضافه کردن واژه˝مشروع" است. به نظر نمی رسد با اضافه کردن این واژه بتوان حسابداري سنتی را به حسابداري اسلامی تغییر داد.این موضوع در کشور ما که تمام قوانین از جمله قوانین حاکم بر تجارت توسط شوراي نگهبان از نظر انطباق با شرع بررسی میشود بیشتر زیر سوال می رود، زیرا بنا بر مشروع بودن معاملات است. افزون بر این، حسابداري ناگزیر به ثبت واقعیت است و نمی توان به دلیل غیرمشروع بودن از گزارش آن خودداري کرد.
الخدش علاوه بر مشروعیت ، مسئله زکات را در تعریف اسلامی گنجانده است.((AL-khadash,2001
حسابداري اسلامی عبارت است از فرایند شناسایی ،اندازه گیري و گزارشگري مشروعیت فعالیتهاي مالی که براي تصمیم گیري ،محاسبه زکات و محاسبه سود واقعی عملیات سرمایه گذاري اسلامی براساس دستورات اسلام،مفید باشد.تعاریف دیگري نیز غیر از این وجود دارد.در اینجا به جز بحث مشروعیت، مسئله زکات اضافه شده است. یکی از مسائلی که در کشورهاي اسلامی در مذهب سنی مورد توجه جدي است اندازه گیري عناصر صورتهاي مالی براي محاسبه زکات است. این موضوع در حوزه بانکداري اسلامی بعضاً نیز پیاده شده است. یعنی زکات به عنوان آخرین رقم سود و زیان گزارش می شودمحاسبه زکات باید مبتنی بر ارزشهاي جاري دارایی ها باشد.
در مذهب شیعه زکات به کالاهاي معدودي (شتر، گاو، گوسفند، خرما، جو، کشمش، طلا و نقره) تعلق می گیرد، اما به منفعت کسب به طور عام تعلق نمی گیرد. لذا نمی توان در ایران مسئله زکات را به عنوان یک عامل مهم در تعریف حسابداري اسلامی بیان کرد. حوزه گزارشگري مالی اساساً مربوط به شرکتها و دیگر شخصیتهایی است که محاسبه زکات براي آنها مورد ندارد. در مذهب شیعه خمس به منفعت کسب تعلق می گیرد اما خمس هماساًاس در حوزه فردي است و انتقال آن یا پرداخت آن توسط شخصیت حقوق ي یا شرکت تاکنون مطرح نشده است.
معاملات مشروع در اسلام:
مضاربه: قرادادي است بین دو طرف که یکی سرمایه را بر عهده می گیرد و دیگري تجارت با آن سرمایه را متقبل میشود تا سود حاصله را برا اساس نسبتی که با هم قرار گذاشتند بین خود تقسیم کنند . در صورت وجود زیان تنها صاحب سرمایه خسارت تحمل میکند و ضرر کارپرداز تنها کوشش و اقدامات بی نتیجه است(تعیین سود معین در مضاربه ممنوع است چون حالت ربا به خود میگیرد)
