بخشی از مقاله
چکیده
درایران مدیریت شهري سابقه بسیارطولانی دارد.امادرطول تاریخ باکش وقوسهایی همراه بوده است.به موازات افزایش جمعیت شهري درایران اداره شهرها نیز بسیاربااهمیت گردید.آنچه که امروزه درشهرهاي ایران دراداره شهرها رخ می دهد ،تلفیقی ازشیوه هاي مدیریت ازفرهنگ ایرانی و غربی است.برنامه ریزان شهري از صدهاسال پیش تلاش داشته اند تاشیوهاي مناسب دراداره شهروشاخص هاي مناسب براي زندگی درمناطق شهري راتعیین وپیشنهادنمایند.اماباپیشرفت تکنولوژي وافزایش سریع جمعیت ،تغییرات مهمی دراداره شهرهاوشاخص هاي زندگی شهري ایجاد گردید .اگرفرض شود شاخص هایی که براي یک زندگی شهري مناسب دیده شده واین شاخص هادریک شهري تحقق پیداکند وآن شهرراتوسعه یافته بنامیم، بایدببینیم توسعه پایدار - sustainability development - براي این شهرچه معنایی پیدامی کند.آیا توسعه پایدار، توازن بین جمعیت وخدمات ارائه شده است؟
آیاتوسعه پایدارهمان مدینه فاضله یااتوپیاي یونانی است؟آیادرتوسعه پایدار مدینه فاضله درفرهنگ اسلامی است؟ یاشهرایده آل افلاطون ؟آیادرایران باشیوه هاي برنامه ریزي فعلی ونظام مدیریت شهري می توان به توسعه پایدار شهري دست پیداکرد؟اگردرجامعه شهري ایران اسلامی مابه همه شاخصهاي فیزیکی،اقتصادي، تعریف شده دست پیداکردیم،به توسعه پایداررسیده ایم ؟و شهر ما و جامعه مادرپناه رفاه ایجادشده پایدارخواهدماند ؟این مقاله تلاش کرده است تاچالشهاوپیامدهاي عوامل ناپایداردرتوسعه پایدارشهري رابررسی نماید. مطالعه نشان می دهد که عوامل متعددي مانع ازتحقق توسعه پایدارشهري در ایران می شود.اگراصلاحات واقدامات اساسی درحوزه هاي اقتصادي ،اجتماعی ،فرهنگی،نظام اداري وقانون گذاري انجام نشود،توسعه نیا فتگی شهرهاي ایران استمرارخواهدیافت ودست یابی به توسعه پایدارشهري امکان پذیرنخواهدبود.
واژگان کلیدي : چالش، توسعه پایدار، شهر
مقدمه
ازآغازخلقت انسان ،یک سري اصول وقواعدازجانب خالق انسان یعنی خداوندبراي روابط اجتماعی بین انسانها وضع گردید.بتدریج که جمعیت انسانی روبه فزونی گذاشت به موازات نیاز انسان برخی قوانین اصلاح وبرخی دیگراضافه گردید.بتدریج که تعدادانسانهاي یکجانشین دریک مکان جغرافیایی بیشترشد،نام آن مکان ازمکانهاي اطراف متفاوت گردید.شهر،مدینه ،سیتی - - cityو...اسامی جدیدي بودندکه ازتجمع انسانهاي بیشتردریک مکان بوجودآمدند.خصلتها وویژگیهاي انسانها اقتضامی کرد تاجمعیت دریک مکان بابرقراري یک سري قواعد واصول بتواننددرکناریکدیگرزندگی کنند.درنتیجه مدیریت شهري درتمدنهاي اولیه شکل گرفت.به موازات افزایش جمعیت شهرهاوافزایش نیازهاي انسانی وتحول درتکنولوژي ،مدیریت شهرها نیزمتحول وپیچیده گردیدند. درکشورهاي مختلف نظام مدیریت شهري متفاوت است . نظام مدیریت شهري درکشورهاي مختلف متفاوت است .دربعضی ازکشورها مدیریت شهري یکپارچه است ودر بعضی ازکشورها ازجمله ایران مدیریت شهري چند پارچه است . این مقاله ضمن بررسی برخی نظامهاي مدیریت شهري دردیگرکشورها به ساختار مدیریت شهري درایران بویژه مدیریت شهرداري پرداخته وتلاش داردتا چالشهاي توسعه پایدارشهري وارتباط آن رابامدیریت شهري بویژه شهرداریهارانشان دهد.
-1 مفهوم شهر: فردریک ریشتفن می گوید:شهراجتماعی ازانسانهادرمکان معینی است که مبانی حیات عادي آن دردرجه اول برصنعت وتجارت استوارباشد - خمر1385ص. - 63
شهرهامحل اجتماع انسانی است.شهرنشینی درجهان خاصه مشرق زمین ،سابقه اي کهن داردواولین شهرهادرمناطقی مانندبین النهرین،دره سند،دره رودخانه نیل،سواحل رودزرد،دره مکزیکو درسواحل ونقاط مرتفع پرو - واقع درامریکاي جنوبی - شکل گرفته اند واولین تمدنهاي جهان راتمدنهاي بین النهرین،مصروهندمیدانند - توسلی،11374ص. - 10 مفهوم توسعه درمحیط هاي شهري صرفا دلالت بر استفاده بهینه از زمین وتوزیع مناسب سرانه هادرشهرنیست. بلکه بخش هاي اقتصادي واجتماعی وفرهنگی جامعه رانیز شامل می شود.اماچون بخش عمده اي ازمسائل توسعه پایدارازجمله ساماندهی کالبدي شهر، معماري وسیماي شهر،محیط زیست شهري،توزیع مناسب سرانه ها،توسعه فیزیکی شهر،حمل ونقل وتردددرشهر،مدیریت تفکیک ونظارت برانواع کاربریهاي زمین به حوزه مدیریت شهرداریها مربوط می شود،دراین مقاله تلاش شده چالشهاي توسعه پایدارشهري درایران را بررسی شود.
-2 مفهوم مدیریت : در کتاب هاي علمی ،مدیریت داراي تعاریف گوناگونی میباشد.یکی ازتعاریف به کار رفته عبارت است از کارکردن با افراد و گروه ها براي رسیدن به مقاصد سازمان که داراي شاخه هاي متفاوتی میباشد. از قبیل مدیریت شهري ،مدیریت روستایی ،مدیریت دولتی ،مدیریت صنعتی ،مدیریت مالی وغیره.مدیریت داراي وظایف گوناگونی است که عبارتست از برنامه ریزي ،سازماندهی ،نظارت و انگیزش که البته این وظایف همه با هم در ارتباط می باشند.مدیرت شهري بخشی از دانش مدیریت است. اما شهر داراي سازمانهایی است که با بهره گیري از الگوها و مفاهیم دانش مدیریت، اداره امور شهر را بر عهده دارد . مدیرت شهري را می توان یکی از شاخه هاي نسبتاً جدید علم مدیریت دانست . همانطور که گفته شد اگر شهر همچون یک سازمان در نظر گرفته شود لازم است که در رأس آن عنصري براي برنامه ریزي آینده و اداره امور کنونی قرار گیرد . این عنصر را می توان مدیریت شهر نامید - رجب صلاحی ص103،سال. - 1383اگر چه در گذشته شهرداري تنها نماد مدیریت شهري تلقی می شد. اما امروز شوراهاي شهر، سازمانها وشرکتهاي آب و فاضلاب ،گاز،برق مخابرات ،پست ،پلیس راهنمایی وانتظامی،بخشداریها،فرمانداریها،استانداریها ونظایر آنهانیز در مجموعه مدیریت شهري ایران حضور دارند
-4تعریف مدیریت شهري
واژه هایی نظیر مدیریت شهرداري1، مدیریت شهري2، حکومت محلی3، به ندرت به طور صحیح تعریف می شوند و معمولاً با مسامحه استفاده و به جاي یکدیگر به کار برده می شوند. حال آنکه مدیریت شهري می تواند به عنوان زیر مجموعه اي از حکومت محلی تعریف شود و با عنوان شهرداري موردتوجه قرارگیرد - همان،ص. - 105 مشخصات شهرداري از کشوري به کشوردیگر متفاوت است. اما می توان حوزه شهرداري را به طور کلی با خصوصیات زیر تعریف کرد : ناحیه اي که به وسیله مرزهاي اداري معین مشخص شده است، وتوسط یک مجموعه از ماموران ، محلی اداره می شود و در محدوده یک واحد حکومتی بالاتر مثل بخشداري وفرمانداري - درایران - قرار دارد. به طور کلی مدیریت شهري به عنوان الگویی براي مدیریت و توسعه سکونتگاههاي شهري اعم از شهرهاي کوچک و بزرگ و مادر شهرها مطرح می شود. هسته فعالیت هاي بین المللی در مورد مدیریت شهر، برنامه مدیریت شهري - UMP - است که به وسیله برنامه توسعه سازمان ملل - UNDP - و بانک جهانی بنیان نهاده شده است.
این برنامه توسط برخی از دولتها حمایت می شود و توسط مرکز سکونتگاههاي بشري سازمان ملل - Habitat - و بانک جهانی، با هدف کمک به شهرهاي بزرگ و کوچک کشورهاي در حال توسعه در جهت رشد اقتصادي، توسعه اجتماعی و تخفیف فقر، به رسمیت شناخته شده است. UMP تلاش می کند تا سیاست ها و ابزارهاي مناسب براي تامین اعتبار مالی، بهبود روش اداره شهرداري، مدیریت زمین، مدیریت زیر ساختمانها، مدیریت محیط شهري و کاهش اختلاف منطقه اي در شهر را معرفی کرده و به کارگیري آنها را تشویق نماید - رجب صلاحی،1383ص. - 105قبل از پرداختن به مباحث دیگر، بهتر است چند نکته را درباره مدیریت شهري متذکر شویم :
اول : باید الگویی از مدیریت شهري خوب و قابل تطبیق با شهرها در هر اندازه، کوچک یا بزرگ ارائه شود.
دوم : واژه شهرداري - Municipality - هم به حوزه مورد عمل شهرداري و هم به مجموعه اداري شهرداري اشاره دارد و هم بازیگران فعال در امور شهري نظیر شرکتهاي خصوصی، نیروهاي اقتصادي، مجامع و سازمانهاي اجتماعی و بالاخره، همه کسانی که در شهرکار و زندگی می کنند و در نقشهاي شهري اجتماعی شرکت می جویند را شامل می شود.
سوم : مدیریت شهري هم به وظایف روزمره و هم به برنامه ریزیهاي دراز مدت مربوط می شود. از سوي دیگر، شهرداري به تصمیم گیري، جستجوي راههایی براي توافق، توسعه همه جانبه ناحیه شهري به عنوان یک هویت فیزیکی، توسعه فعالیتهاي اقتصادي و اجتماعی که رفاه و بهبود وضعیت همه ساکنان شهر را به دنبال دارد،می پردازد. این مسئولیتها عمومی است که وجه یک حکومت شهري را توجیه می کند، بنابراین حکومت شهري نه یک موسسه منشعب شده از سطوح بالاتر حکومتی است و نه یک تشکیلات اداري غیر وابسته که در حوزه عملش قدرت مطلق دارد. در جوامع پیشرفته، حکومت شهري مشروعیتش را از انتخاب کنندگان می گیرد، زیرا وظیفه اش خدمات رسانی کارا به شهروندان است. مدیریت شهري، ابزاري است که به وسیله آن حکومت می تواند توسعه مشارکتی و پایدار را به وجود آورد. - سعیدي رضوانی ص3و4، - 1373
-5 تبیین و تشریح مفهوم سیستم مدیریت شهري
منظور کلی از سیستم مدیریت شهري عبارت است از : یک سازمان گسترده متشکل از عناصر و اجزاي رسمی و غیر رسمی موثر و ذي ربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادي و کالبدي حیات شهري با هدف اداره، هدایت و کنترل توسعه همه جانبه و پایدار شهر مربوطه.
-6 شناسایی مسائل عمومی مبتلا به سیستمهاي مدیریت شهري
با یک دید کلی به مسائل به صورت کلان، ریشه اي ترین مساله مبتلا به شهرها در دوران معاصر به ویژه جهان سوم تمرکز فزاینده جمعیت در شهرها و گسترش فیزیکی شدید محدوده هاي شهري است. در نتیجه این روند، شهرنشینی دنیاي معاصر، به خصوص در جهان سوم دچار مسائل و مشکلات جدي شده است که اهم آنها را می توان به شرح زیر فهرست کرد :
الف - موج گسترده مهاجرت روستایی
ب - شهري شدن فقر
پ - سوء تغذیه و بیماري در شهرها ت - کیفیت پایین و غیر قابل قبول محیط زیست شهري
ث - ناکارایی و کمبود کمی و کیفی مسکن
ج - کمبود شدید تاسیسات و زیر ساختهاي شهري. - گزیده مسائل اقتصادي،اجتماعی شماره 114-113، . - 1990
