بخشی از مقاله
چکیده
دگرگونیهای ارزشی خانوادهها و نسلها، یکی از عناصر کلیدی نظام فرهنگی جامعه به شمار می رود که شناخت آنها، نقش بسزایی در شناسایی تحولات فرهنگی دارد و مطالعه تحول و تغییر ارزشی، روشی برای شناخت تحولات اجتماعی عمده است. با تغییر ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران و توسعه استفاده از تکنولوژیهای ارتباطی نظیر اینترنت و ماهواره بویژه توسط جوانان در دهه های اخیر، نظام اجتماعی دچار چالشهای جدی در روابط میان نسلها شده و زمینه مساعدی برای تفاوت و به اعتقاد برخی صاحبنظران تعارض در نظام ارزش های جوانان با بزرگسالان گردیده است.
هدف پژوهش حاضر مطالعه چالش های روابط نسلی از دیدگاه دانشجویان دختر متولد دهه 70 با تأکید بر عوامل فرهنگی در دانشگاههای دولتی شهر تهران در سال 1395میباشد. چارچوب نظری پژوهش براساس نظریههای »اینگلهارت، گیدنز، مانهایم، مید، مک لوهان و نظرات جان برو تامپسون در زمینه رسانه ها و اثرات آن ها« است. روش پژوهش کمی و پیمایشی و جامعه آماری 11406 نفر می باشد که از میان 382 نفر بوسیله پرسشنامه اطلاعات جمع آوری گردید. در این پژوهش تاثیر متغیر مستقل عوامل فرهنگی بر متغیر وابسته روابط نسلی بررسی گردید و پس از انجام آزمونهای مختلف فرضیه های پژوهش تأیید شدند.
ضریب تعیین تعدیل یافته - 2 0 077 - بدست آمد که این یافته نشان میدهد متغیرهای وارد شده به معادله توانستهاند 7 درصد از واریانس تغییرات متغیر وابسته را تبیین نمایند. ضرایب تاثیر مدل تبیین کننده روابط نسلی نیز نشان میدهد که متغیرهای میزان دسترسی به وسایل ارتباط جمعی و دانش و آشنایی والدین با ICT وارد شده به معادله رگرسیون معنادار گشتهاند. همچنین براساس ضرایب بدست آمده تحلیل مسیر، متغیر میزان دسترسی به وسایل ارتباط جمعی با ضریب 0,231 بیشترین تاثیر را بر متغیر روابط نسلی نشان میدهد.
مقدمه
با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی در خانواده ها، ارزش های اجتماعی خانواده ها تحت تأثیر قرار گرفته و موجب شده تا شاهد تغییراتی در رفتار و گفتمان نسل جوان باشیم. از جمله این وسایل دسترسی آسان به اینترنت می باشد. اینترنت علاوه بر نقاط قوت، امروزه دارای نقاط ضعفی هم هست. ظهور اینترنت به عنوان یک ابزار جدید سریع و ارزان ارتباطی عرصه های مختلف زندگی بشر را دگرگون کرده و معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشیده است.
با حضور اینترنت و جهانی شدن تکنولوژی و فرهنگ، مرزهای جغرافیایی درهم شکسته شده معادلات زمانی و مکانی گذشته برهم خورده است، فشردگی فاصله ها موجب شده تا نسل جدید در هر جامعه، جدا از مسائل معمول مرتبط با روحیات و شرایط محیطی خود از طریق امواج در معرض ارزش ها و هنجارها و فرهنگهای مختلف و متنوعی قرار بگیرد و این امر سبب فاصله گرفتن نسل جدید از نسل قبل از خود می شود. در جوامع درحال توسعه موج قدرتمند رسانههای جمعی و بالاخص اینترنت و ماهواره که ساختاری غیرقابلکنترل دارند. رشد علوم و تکنولوژی مدرن، نسل جدید این جوامع را تبدیل به تماشاگران فنون جدید و زندگی مدرن دیگران از طریق وسایل ارتباط جمعی کرده و باعث نارضایتی های فراوان از شرایط خویش، درمیان آنان شده است.
خانوادهها به عنوان گرانیگاه این تضادها و تفاوتها بارزترین صحنه جدال بین فهم نسل گذشته - پدر و مادر - و فهم نسل جدید - فرزندان - از زندگی هستند. عرصه جدال فوق، حوزه تعاملی دو نسل را نیز شامل میشود، به این معنا که تعامل درونی خانوادهها در شکل جدید، تعاملی همراه با تضاد و کشمکش است؛ برخلافگذشته که ارتباطات، یکسره فرمانبردارانه بود. از طرفی دگرگونیهای ارزشی خانوادهها و نسل ها، یکی از عناصر کلیدی نظام فرهنگی جامعه به شمار می رود که شناخت آنها، نقش بسزایی در شناسایی تحولات فرهنگی دارد و مطالعه تحول و تغییر ارزشی، روشی برای شناخت تحولات اجتماعی عمده است.
میتوان اذعان داشت که براساس تحولات ارزشی، جریان تحولات آینده در جامعه چگونه است. »به نظر می رسد ریشه بسیاری از مسائل اجتماعی و ناهنجاری های رفتاری چه در سطوح فردی و چه در رفتار گروهها، جریانها و اقشار اجتماعی، ناشی از حالت عدم تعادل و سیالیت و طیفگونگی نظام ارزشی است.« - حاضری: 1380 ، - 45 رفتارها و دیدگاههای نسل امروز برای بسیاری از مردم غیر قابل درک است. جوان امروز چیزهایی را می پسندد که با سلیقه و ذائقه نسل های پیشین تفاوتهای فاحشی دارد.
آرمانهای او بسیار متفاوت از ایدهآلهای بزرگترهای اوست سطح اطلاعات و دا خصوصیات اخلاقی، رفتارهای اجتماعی و علایق و نوع تفکر این نسل چنان متفاوت از نسلهای پیشین است که او را در موقعیت ممتازی قرار داده است با این حال در رفتارها و دیدگاههای همین نسل نیز دگرگونیهای اساسی و ساختاری در حال شکلگیری است که بخش عمده آن متاثر از ورود و شیوع فناوری نوین ارتباطات یعنی اینترنت و ماهواره است. در واقع یکی از نقاط افتراق و جدایی این نسل با نسلهای پیشین، آشنایی، بهره گیری و انس و الفت با این رسانه ها و فناوری ارتباطی است و شناخت واقعی و عملی نیازهای نسل جوان امروزه مستلزم بررسی ابعاد مختلف عوامل تاثیرگذار و اثرپذیری از فنآوری نوین ارتباطی است.
با توجه به اینکه حفظ فرهنگ و درعینحال تغییر و تحول فرهنگی از دغدغههای همیشگی بشر و جوامع انسانی میباشد، انسانها از سویی با نیاز به پیوستگی و همبستگی با گذشته تاریخی- اجتماعی خویش - مفهوم هویت جمعی - و از سوی دیگر در جستجوی انطباق ارزشها و هنجارها با محیط و بهبود وضعیت خویش و جامعه خود - مفهوم تغییرات فرهنگی - بوده و هستند. بنابر اهمیت موضوع، این پژوهش درصدد بررسی ابژه های فرهنگی تاثیرگذار بر روابط نسلی با تأکید بر فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی از دیدگاه دانشجویان دختر دهه 70 میباشد.
چراکه تکنولوژی یکی از عوامل تاثیرگذار در بروز و ظهور تحولات اجتماعی فرهنگی است و میتوان اذعان داشت از آن زمان که رشد تکنولوژیکی در جهان شتاب گرفته و بر ساختارهای جامعه تاثیر گذارده، فرهنگ و ارزش حاکم بر سیستم اجتماعی نیز دستخوش تغییر و تحول شده است، و با توجه به اینکه دختران این مرز و بوم مادران فردا میباشند و در تربیت نسل بعدی و انتقال فرهنگی در جامعه نقش اساسی خواهند داشت، آشنایی با نقطه نظرات آنان مهم است.
لذا محقق قصد دارد تا ضمن آشنایی با دیدگاه دانشجویان دختر نوع روابط نسلی در جامعه نمونه را شناسایی و میزان اثرگذاری عوامل فرهنگی بر روابط نسلی را سنجیده و به پرسشهای: "روابط بین نسلی والدین و دانشجویان دختر از چه نوعی است؟ آیا می توان گفت که عوامل فرهنگی بر روابط نسلی تاثیر دارد؟ آیا می توان ترتیبی اندیشید تا با استفاده از فناوری روز و تکنولوژی در جهت تقویت ارتباط نسل ها گام برداشت؟" پاسخ دهد.
پیشینه پژوهش های داخلی و خارجی
باقر ساروخانی و مجتبی صداقتی فرد - 1388 - در مقاله شکافِ" نسلی در خانواده ایرانی؛ دیدگاه ها و بینش ها" به شناخت وضع موجود در زمینه شکاف نسلی و بررسی و تحلیل عواملی که شکاف بین نسلها در خانواده معلول آن است؛ پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد در عرصه ارزش های خانوادگی تفاوت های قابل ملاحظه ای میان نسل ها وجود ندارد و کمابیش نوعی وفاق جمعی در رابطه با ارزشها، میان نسل جوان و بزرگسال جامعه دیده می شود. حبیب صبوری خسروشاهی و نفیسه توکلی نیا، - 1391 - پژوهش "بررسی تاثیر رسانه ملی در ایجاد شکاف نسلی" را با روش پیمایش و از طریق پرسشنامه در دو دانشگاه آزاد، علوم تحقیقات و تهران شرق و با یک نمونه 414 نفری انجام داده و یافته ها نشان میدهد به طورکلی شکاف نسلی میان والدین و فرزندان وجود ندارد و نوعی اتفاق نظر میان آنان وجود دارد.
لیکن این اتفاق نظر در برخی از حوزه ها بیشتر و در برخی از حوزه ها کمتر می باشد. نتایج این تحقیق حاکی از آنست که رسانه ملی بر شکاف نسلی تاثیر چندانی نداشته است. علی ربانی و عاطفه محمدزادهیزد - 1392 - پژوهش "بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکاف نسلی ارزشی در منطقه 9 شهرداری مشهد با تأکید بر ارزشهای دینی" را انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که مادران و دختران در جامعه آماری، دارای گرایشهای متفاوت به ارزشهای دینی هستند.
اما تفاوت میانگین ارزشهای دینی بین مادران و دختران آنقدر نیست که بتوان معنای شکاف نسلی را استخراج کرد. در واقع بین این دو نسل تفاوت نسلی ارزشی حاکم است نه شکاف. پروانه دانش، زهرا ذاکری نصرآبادی و عظیمه سادات عبداللهی - 1393 - در مقاله "تحلیل جامعه شناختی شکاف نسلی در ایران" به تحلیل دادههای تجربی به منظور شناخت وضعیت شکاف نسلی در جامعه کنونی ایران، با استفاده از تحلیل ثانویه داده های موج پنجم پیمایش ارزش های جهانی پرداختند. نتایج نشان داد گرایش نوجوانان و جوانان به ارزش های مدرن و احساس بحران هویت ناشی از جداافتادگی آنها از نسلهای پیشین به مرور افزایش یافته است و در صورت نبود مدیریت صحیح از سوی دولت و رسانه ها، تعارضات نسلی و در نهایت گسست نسلی آینده مسیر توسعه جامعه را به مخاطره خواهد انداخت.
در پژوهشهای خارجی نیز، نتایج تحقیق ولمن در سالهای 1998-1999 در منطقهای در حومه تورنتو نشان داد کسانی که به اینترنت دسترسی داشتند نسبت به کسانی که نداشتند پیوندهای اجتماعی قوی ضعیف بیشتری داشتند. این افراد پیوندهای اجتماعی قویتری هم با مناطق دورتر و هم با منطقه محلی خود داشته اند. این افراد به واسطه ایمیل و عضویت در اجتماعات اینترنتی از اخبار محلی بیشترآگاه بودند.
نتایج این تحقیق بیانگر ارتباط مثبت و مکمل میان روابط اینترنتی و واقعی بود. اکثر کاربران اینترنتی روابط سابق خود را حفظ کرده وگسترش دادند. - کاستلز: 2001، - 123 دانیل لرنر در پژوهش "گذر از جامعه سنتی: نوسازی خاورمیانه" نشان می دهد، استفاده از وسایل ارتباط جمعی تا چه اندازه میتواند نگرش و عقیده مردم را نسبت به توسعه سیاسی و اقتصادی و ملی این کشورها تغییر دهد. از نظر لرنر، براساس الگوی نوگرایی، حرکت از مرحله سنتی به مرحله گذار و سپس به مرحله جامعه نوین، همواره با تغییر نظامهای سنتی به نظامهای نوین و نه بالعکس همراه بوده است.
