بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تحلیل محتوای کتابهای درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از نظر میزان توجه به تربیت بیننسلی میپردازد. روش تحقیق در این پژوهش تحلیل محتوا میباشد. جامعه آماری و نمونه در این پژوهش کتابهای درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی در سال تحصیلی 93-94 است. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش استفاده از سیاهه تحلیل محتوای اهداف مصوب دوره ابتدایی در پایههای سوم، چهارم، پنجم و ششم، سیاهه تحلیل محتوای کتابهای درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی وسیاهه تحلیل محتوای کتاب راهنمای معلم مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی میباشد. سپس اطلاعات پژوهش با توجه به ابعاد هشتگانه تربیت بیننسلی در جدول تحلیل محتوا آورده شده است.
روش تجزیه و تحلیل بر اساس دادهها و اطلاعات به دست آمده از جدول تحلیل محتوا و آمار توصیفی مربوط به سئوالات تحقیق میباشد، که این اطلاعات بر اساس اهداف پیشبینی شده و سئوالات مطرح شده در این تحقیق، مورد تجزیه و تحلیل و تفسیر قرار گرفتهاند. در ابتدا به بررسی و مطالعه مفاهیم تربیت بیننسلی پرداخته شد و سپس به بررسی و مطالعه کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی مطابق با ابعاد تربیت بیننسلی جهت گنجاندن در جدول تحلیل محتوا پرداخته شد، که بعد از تجزیه و تحلیل این مفاهیم با استفاده از جداول و نمودارهای مربوطه مشخص شد در میان کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی، کتاب مطالعات اجتماعی پایهی ششم بیشترین توجه را به ابعاد و ویژگیهای تربیت بیننسلی معطوف داشته است.
مقدمه
ارزشها یکی از ابعاد مهم و اساسی شخصیت و زندگی اجتماعی به شمار می آیند. ارزشها به عنوان آرمانها و اهداف فراموقعیتی توصیف و تعریف میشوند که اصول راهبردی زندگی هر فردی را تعیین میکنند
تفاوت بین حالات و رفتار افراد از دیرباز مهم بوده و عدهای را به داوری در مورد آن وا داشته است. بحث و گفتگو در این زمینه موجب شکلگیری حوزه "گفتمان نسلی" به عنوان یکی از عرصههای دانش بشری شده است. در درون این گفتمان اختلاف نظر وجود دارد.
بحث در مورد نسلها از رابطه، تعامل و تضاد تا انفکاک و گسست نسلی انجام شده است. بدین لحاظ موضوع برخورد نسلها پدیدهای تازه نیست، بلکه امری تاریخی است. زیرا جوانان به عنوان نیروی با انرژی و توانائیاند که در صورت عدم مدیریت آنها و شکل گیری تضادگونه بین نسلی می تواند حتی به نابودی تمدن نیز بینجامد. همانگونه که به رسمیت شناختن آنها در یکی از جلوههای حیات جمعی - از خانواده تا حوزه عمومی - می تواند به تعامل و سازندگی فرهنگی اجتماعی بینجامد.
برخورد تضادگونه بین نسلی زمانی شکل می گیرد که هم جهتی ارزشی و رفتاری وجود نداشته باشد. در اینکه برخورد تضاد گونه بین نسلی امری تاریخی است اشاره به این نقل قول لازم است: "اگر اجازه دهیم اعمال بیسابقه نسلهای جوانتر ما ادامه یابد، تمدن ما محکوم به نابودی است". این گفتاری است که بر یک لوح باستانی کشف شده در شهر "اور" - از مراکز مهم تمدن سومری که به گفته تورات زادگاه ابراهیم نبی بود و در حدود 3500 سال قبل از میلاد شهر آبادی بود - نقش بسته است. این جملات بازتاب عقیدهای نسبت به جوانان است که در هر عصری شایع است.
شکاف نسلی، نارسایی و انسداد در فرایند انتقال هنجارها و ارزشهای جدید است. به اعتقاد پارسونز، ما در جامعه با مسألهای به نام انتقال ارزشهای اساسی به افراد روبرو هستیم و این ارزشها هستند که کیفیت عمل افراد را تعیین میکنند و در بقای نظم و جامعه سهیماند - نراقی، . - 1383 بنابراین یکی از مسائل مهم اجتماعی در عصر حاضر بحث شکاف نسلی و تربیت بین نسلی است که باید سعی شود از طرق گوناگون به این مسائل پرداخته شود. یکی از راههای اساسی در این زمینه استفاده بهینه از پتانسیل و امکانات آموزش و پرورش خصوصاً برنامه درسی و محتوای کتابهای درسی می باشد.
تربیت بین نسلی به ارتباط بین والدین و فرزندان اشاره دارد و به دنبال این است که والدین تا چه اندازه در انتقال فرهنگ، آداب و رسوم و مفاهیم تربیتی به فرزندان و نسل بعد از خود موفق هستند.
برنامه های تربیت بین نسلی به منظور کاهش شکاف نسلی طراحی شده اند - نیومن و هاتون 2، . - 2008 هدف تربیت بین نسلی، تبادل فرهنگی اجتماعی و حمایت از خانواده هاست که ممکن است بوسیله عوامل اجتماعی و اقتصادی و ... به مخاطره بیفتد. در این راستا اگر محتوای کتب درسی به گونه ای تدوین گردد که در برگیرنده مولفه های تربیت بین نسلی باشد می تواند گامی موثر در کاهش شکاف نسلی تلقی گردد. چرا که مدرسه - برنامه درسی - می تواند قطب اصلی و پشتیبان کننده و صاحب نفوذ در بسیاری از موارد و روش های یادگیری باشد؛ گرچه ممکن است برخی از عوامل به گونه ای سیستماتیک رخ دهد
یکی از اجزای مهم برنامه درسی محتوای آموزشی می باشد. در پی تغییرات نظام آموزشی، کتابهای درسی هم دستخوش تغییراتی شده اند. درکتابهای جدیدالتالیف بر آموزش مهارتهای زندگی تاکید بیشتری شده است که منجر به تربیت بهتر نسل جدید می شود. تربیت نسل امروز از جهات گوناگون رخ می دهد. در این میان هر یک از عوامل ذکر شده می تواند نقش بسزایی در ایجاد تربیت صحیح،ایفاء کند.
یکی ازعناصر برنامه درسی، محتوای کتابهای درسی می باشد که می تواند نقش بسیارموثری در پرکردن این خلاءها داشته باشد. با بررسی نظام آموزشی حاضر، محتوای آموزشی و عملکرد مربیان آموزش و پرورش ، می توان پی برد که موارد ذکرشده تا چه اندازه در برقراری ارتباط بین نسل امروز و دیروز تاثیر گذار بوده است؟
از آنجاییکه محتوای کتابهای اجتماعی در فرایند اجتماعی شدن دانش آموزان نقش موثری دارد،محقق برآن شده است به تحلیل محتوای کتب اجتماعی دوره ابتدایی از این منظر بپردازد؛ که به چه میزان به تربیت بین نسلی پرداخته اند؟
آموزش و پرورش از مهمترین نهادهای اجتماعی میباشد. در واقع، کیفیت فعالیت سایر نهادهای اجتماعی تا اندازه زیادی به چگونگی عملکرد آموزش و پرورش بستگی دارد. آموزش و پرورش در پروراندن فرد و در بالنده کردن جمع نقش حیاتی دارد. شناسایی استعدادها و ایجاد شرایط لازم برای شکوفایی آنها در زمینههای مختلف و رشد موزون و متعادل انسان در جنبههای عقلانی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی مسئولیتهای سنگینی است که آموزش و پرورش باید به انجام برساند.
کمال انسان در گرو تربیت صحیح وی میباشد و آموزش و پرورش وسیله رسیدن آدمی به نهایت شرافت انسانی است. »کانت« فیلسوف شهیر قرن هیجدهم معتقد است:
»بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم تواند شد و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او میسازد نیست. « از اینرو مساله تعلیم و تربیت بزرگترین و دشوارترین مسالهای است که انسان با آن درگیر است.
تربیت بین نسلی به این نکته اشاره دارد که نسل قبل - والدین - تا چه اندازه در انتقال موارد مذکور به نسل جدید - فرزندان - موفق هستند و اینکه درمحتوای کتابهای درسی چقدر به این مهم پرداخته شده است. با بررسی کتابهای اجتماعی دوره ابتدایی می توان پی برد که آیامفاهیم آموزشی درکتابهای مذکور به تربیت بین نسلی کمک می کند؟ در صورتیکه انتقال این مفاهیم به کمک معلم به خوبی صورت گیرد،محتوای کتابهای اجتماعی در فرایند اجتماعی شدن دانش آموزان می تواند موثر باشد.
انتقال علم و معرفت از یک نسل به نسل دیگر، به گونه ای که تبادل فرهنگی اجتماعی اتفاق بیفتد
تربیت بین نسلی به ارتباط بین والدین و فرزندان اشاره دارد و به دنبال این است که والدین تا چه اندازه در انتقال فرهنگ، آداب و رسوم و مفاهیم تربیتی به فرزندان و نسل بعد از خود موفق هستند.
زمانیکه کودک در محیط خانه و در کنار اعضای خانواده زندگی میکند، والدین و سایر اعضای خانواده الگوهای تربیتی وی محسوب میشوند؛ پس از ورود به محیط آموزشی به تدریج الگوهای رفتاری او تغییر میکنند. در اینجا اولیای مدرسه، معلم، گروه همسالان و کتابهای درسی جای الگوهای قبلی را میگیرند. معمولاً این تغییر الگوها تعارضاتی را در ذهن وی ایجاد میکند که همگام بودن خانه و مدرسه در شکلگیری صحیح شخصیت و رفتار کودک در این مرحله بسیار اهمیت دارد. والدین وظیفه دارند با ارتباط مستمر با مدرسه، معلم و بررسی برنامه درسی کودک که کتایهای درسی مهمترین آنها هستند برای تحکیم تربیت صحیح وی تلاش نمایند.
مفهوم روابط بین نسلی با مناسبات نسلی یکسان است. در حالی که نسل به کنشگر اطلاق میشود روابط بین نسلی به وضعیت تعاملی و یا تقابلی گفته میشود. نسلها در موقعیتهایی قرار میگیرند. این موقعیتها دارای ساختار میباشند، در نتیجه ساختار نسلها با یکدیگر مرتب، متعامل و یا متعارض است. این تعبیر از نسل، بیشتر جامعهشناسانه است تا زیستشناسانه، مردمشناسانه، و جمعیتشناسانه مطالعه روابط بیننسلی در مقایسه با مطالعه نسلی بیشتر جامعهشناختی است. در این مطالعه بر مناسبات و نظام تعاملی و تقابلی بین نسلها تأکید میشود. حوادثی که به وقوع میپیوندند ریشه در ساختار مناسبات بین نسلی دارد تا نیاز نسلی
از گذشته تاکنون پژوهشهای بسیاری پیرامون روابط نسلی در ایران با عناوینی که بیشتر تعارض در ارزشها و نگرشها در متن آن قرار داشت انجام شده است. یکی از قدیمیترین آنها پژوهشی است که در سال 1351، با موضوع "تفاوت نظام ارزشهای نوجوانان و پدران و مادران" به منظور دستیابی به موارد اختلاف نظر بین جوانان و اولیای آنان که اغلب میتواند مسبب ناسازگاریهای آنان باشد با در نظر گرفتن مواردی مثل: ارزشهای اخلاقی، آزادی طلبی، مسائل اقتصادی و اجتماعی، معاشرت با جنس مخالف، مسائل مذهبی و رابطه نوجوانان با والدین انجام شد. خلاصه نتایج حاکی از آن بود که علیرغم وجود موارد تضاد یا اختلاف میان جوانان و والدین آنها در مقولهای چون آزادی معاشرت بین دو جنس، در سایر موارد علیرغم اختلافهای اندک، هماهنگیهای زیادی میان این دو نسل دیده میشود - ایمانی، . - 1381 این مقاله به دنبال این است که:
-1آیا در محتوای کتاب اجتماعی دوره ابتدائی به مؤلفه های تربیت بین نسلی توجه شده است؟
-2آیا از بررسی کتابهای اجتماعی مؤلفه های تربیت بین نسلی استخراج می شود؟
