مقاله چالشها وفرصت های توسعه اکوتوریسم در ایران

بخشی از مقاله

چکیده

موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع دیده های طبیعی باعث شده تا ایران به عنوان پنجمین کشور دارای تنوع طبیعی جهان شناخته شود. این در حالی است که علی رغم برخورداری از جاذبه های طبیعی فراوان اکوتوریسم کشور با مشکلات و موانع گوناگونی در جذب طبیعت گرد مواجه بوده که مانع از گسترش آن شده است.بر این اساس هدف این پژوهش شناخت موانع موثر در جذب طبیعت گرد و ارایه راهکارهای مناسب برای توسعه اکوتوریسم است . نوع پژوهش کیفی و روش آن - توصیفی – تحلیلی - است که با بررسی منابع اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است . یافته های پژوهش بیانگر آن وجود چالشهای فراوان در صنعت اکوتوریسم کشور است ، به گونه ای که سالانه 90 دلار از سهم تولید ملی هر خانوار ایرانی برای رونق توریسم به بازار جهانی توریست پرداخت میشود.در حالی که از این بازار سهم اندکی به ایران اختصاص می یابد.

کلید واژه:اکوتوریسم ؛ توسعه ؛ توسعه پایدار ؛ چالش ؛ فرصت ؛ گردشگری

مقدمه

رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضای گردشگری در طبیعت امروز مورد توجه فراوانی قرار گرفته است.اکوتوریسم میرود تا در قرن 21 بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضای جدیدی در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نمایید.در سالهای کنونی توسعه توسعه پایدار نیز به عنوان روشی نو مطرح شده تا جوامع بتوانند.بدان وسیله در باره سطح زندگی ، عدالت اجتماعی ، و حفظ منابع بیندیشند. - - اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت ، از گونه های مهم گردشگری است . که بیشترین سازگاری را با توسعه دارد.در حال حاضر اغلب کشورهای جهان دررقابتی تنگاتنگ و نزدیک ، در پی بهره گیری از توانمندیهای کشور خود هستند . تا بتوانند سهم بیشتری از درآمد ناشی از صنعت توریسم را به خود اختصاص دهند.و با ساده ترین شکل ممکن به اشتغالزایی بپردازند. - مولایی هشتجین و خوشنود ، . - 1 : 1386

کشور ما با برخورداری از انواع مختلف جاذبه های گردشگری تا کنون نتوانسته از این مزیت به خوبی استفاده کند.با وجودی که مناطق طبیعی کشور میتواند یکی از جاذبه های ارزشمند برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار میاید ، آما برنامه ریزی برای استفاده از این شرایط هنوز در ابتدای راه است.و کار مهم اساسی برای بهره برداری از جاذبه های طبیعی صورت نگرفته است.بر اساس برآورد WTO در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه پیش رو 2000 - تا - 2010 بین 4/3 تا حداکثر 6/7 درصد پیش بینی میشود.یافته های موجود بیانگر ان است که قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 در صد خواهد بود.به این ترتیب انتظار میرود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون 7 درصد از کل مسافران جهان را شامل میشود . به بیش از 20 درصد برسد، - کرمی ، 1382؛ . - 184

ایران سالانه ذر حدود یک میلیارد دلار بابت مسافرت های اتباع خود پرداخت مینماید. به تعبیری هر خانوار ایرانی که به طور متوسط پنج عضو دارد ، سالانه 85 درصد از سهم تولید ملی خود را بابت رونق این بخش به بازار جهانی توریست میپردازد.بدون آنکه از این بازار سهمی برده باشد - ظهوریان و امیری ، 1384 ، - 146 این مساله ضرورت توجه به موانع و چالشهای توسعه اکوتوریسم را در کشور مطرح مینماید . ضمن اینکه ایران دارای فرصت های بی نظیری است که میتواند از آنها در راستای توسعه اکوتوریسم خود بهره گیرد.در این ارتباط تامنون پزوهش مستقلی صورت نگرفته و اکثر پژوهشهای انجام شده به بررسی موانع و راهکارهای توسعه گردشگری در کشور پرداختند.در حالی که توسعه اکوتوریسم ، نیاز به شناخت دقیق چالش ها و ارایه راهکارهای موثر برای توسعه آن دارد.

رستمی - - 1382 سقایی - - 1384 نعمتی - - 1384 ، ذوالفقاری - 1384 - ، لطفی و رئیسی - 1384 - ، زارعی - 1384 - رحیمی - 1384 - درویش وتولی و همکاران - 1384 - ساحتی مهر - 1384 - بیگمحمدی - 1385 - موانع و راهکارهای گسترش گردشگری رابررسی و ارائه نموده اند.از جمله پژوهش های مرتبط با موضوع که به نحوی با چالشهای اکوتوریسم کشور را مطرح کرده اند میتوان به پژوهش های رضوانی - 1384 - اشاره نمود که پیامدهای زیست محیطی گردشگری را در حوضه ابخیز سد لتیان با استفاده از مدل - SWTO - مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.شایان و همکاران - 1386 - موانع و مشکلات ژئوتوریسم در ایران را با تاکید بر موقعیت ژئوتوریسم بیابان لوت مطرح می نمایند . ضرابی و همکاران - 1385 - در پژوهشی تحت عنوان «برنامه ریزی توسعه فضای اکوتوریسم استان سیستان و بلوچستان » با بهره گیری از روش Z – score جاذبه های اکوتوریسم استان سیستان و بلوچستان را سطح بندی نموده و راهکارهای لازم را برای توسعه اکوتوریسم استان ارایه نموده اند.

ضرابی و رخشانی نسب - - 2008 نقاط اکوتوریستی شهر اصفهان را سطح بندی نموده اند و لزوم بهره گیری از توانمندیهای فضایی آن را برای رونق اکوتوریسم شهری ضروری دانسته اند.همچنین ضرابی و همکاران - 1388 - کاربرد مدل تحلیل خوشه ای را در تحلیل فضایی اکوتوریسم ناحیه سیستان بررسی نموده و ضمن معرفی پتاننسیل های موجود ، به شناخت تفاوتهای فضایی و ارایه راهکارهای موثر برای افزایش جذابیت فضاهای اکوتوریستی سیستان مبادرت نموده اند.در پژوهش حاضر سعی شده تا با توجه شناخت نگارنده از مناطق و پتانسیل های اکوتوریستی کشور و آشنایی با صنعت اکوتوریسم ، چالشها و چشم اندازهای توسعه طبیعت گردی در ایران مطرح شود.

مبانی نظری

توریسم دارای اشکال مختلف و انواع گوناگونی است که بسته به شرایط محیطی ، متفاوت میباشد. - - اکوتوریسم رویکرد جدید گردشگری در طبیعت بوده که در سال های اخیر مطرح شده است. اینگونه از گزدشگری در قرن بیست و یکم از چنان اهمیتی برخوردار میشود که سازمان ملل متحد قرن حاضر را قرن اکوتوریسم نامیده است.اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت از انواع توریسم مسئولانه است که هدف اصلی آن حفاظت از محیط زیست است . این الگوی فضایی در برگیرنده الگوهای متفاوتی از گردشگری شامل گردشگری زیست محیطی ، گردشگری دریای، گردشگری ورزشی ، گردشگری صید و شکار ، گردشگری و جمع آوری گیاهان و حیوانات و نظیر اینهاست. - بابلی ، یزدی و سقایی ،1385 ؛ . - 216به اعتقاد گودوین ، گردشگری مبتنی بر طبیعت همه انواع گردشگری متمرکز ، گردشگری با انگیزه های هیجان طلبی و گردشگری با پیامدهای خفیف را که در آنها انگیزه اصلی بهره برداری از طبیعت وحشی دست نخورده همراه با گونه ها و زیستگاههای جانوری ، سیماهای طبیعی و رودخانه های جذاب و تماشایی است را شامل میشود. - -

 به عبارت دیگر ، گردشگری مبتنی بر طبیعت مسافرت به منظور لذت بردن از نواحی طبیعی دست نخورده و مشاهده نزدیک حیات وحش گیاهی و جانوری است - ورائی و رخشائی نسب ، . - 1384:303فنل معتقد است اکوتوریسم نوعی گردشگری در طبیعت است که تاثیرات اندکی را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد نموده و در حفظ و بقای گونه ها و زیست گاههای طبیعی سهیم میباشد. - فنل: 1385؛ - 63 والارس و پیرس اکوتوریسم را سفر به مناطق طبیعی تقریبا دست نخورده که به منظور مطالعه و کسب لذت انجام میشود، میدانند - - در واقع اکوتوریسم به آن نوع از توریسم اطلاق میشود که مبتنی بر مسافرت هدفمند به مناطق نسبتا طبیعی برای مطالعه ، لذت جویی ، و استفاده معنوی از مناظر گیاهان و جانوران و هر نوع جنبه فرهنگی معاصر یا گذشته موجود در این مناطق میباشد. - مجنونیان ، 1381، . - 5

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع پژوهش های »کیفی « بوده که به روش » توصیفی – تحلیلی« انجام شده و منابع اسنادی و کتابخانه ای بخش مهمی از اطلاعات پژوهش را شامل میشود . علاوه بر این شناخت نگارنده از صنعت اکوتوریسم و نیز آشنایی با جاذبه های اکوتوریستی ایران مد نظر قرار بوده است.این پژوهش به بررسی » چالشها و فرصت های توسعه اکوتوریسم« در ایران م یپردازد. ایران از نظر ویژگیهای طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی از موقعیت ممتاز و کم نظیری در بین کشورهای جهان برخوردار است.وجود رشته کوههای البرز و زاگرس در شمال غرب کشور به عنوان مانعی در برابر توده های هوای مرطوب دریای خزر و دریای مدیترانه و دریای سرخ باعث شده تا رطوبت توده های مذکور در دو طرف رشته کوههای البرز و زاگرس به نسبت یکسانی توزیع نشده و در نتیجه بخشی از کشور از رطوبت و بارش کافی برخوردار بوده و برعکس قسمت اعظم آن خشکی هوا گسترش نواحی بیابانی مواجه باشد.چنین ویژگی اقلیمی طیف وسیعی از پدیده های جذاب طبیعی را برای اکوتوریست ها به ارمغان آورده است.علاوه بر این سایر ویژگیهای طبیعی کشور بویزه ساختار زمین شناسی آن به گونه ای است که در کنار هزاران جاذبه طبیعی ، می تواند جاذب طبیعت گردان ماجراجو باشد.علی رغم همه توانمندیها به دلایل گوناگونی از چشم انداز طبیعی گشوربهره چندانی گرفته نشده و توسعه طبیعت گردی در ایران - مانند گردشگری - همواره با چالش ها و موانع متعددی روبرو است.

بحث چالشهای اکوتوریسم ایران:

به طور کلی عمده ترین چالشهای اکوتوریسم کشور را میتوان به صورت زیر بیان نمود:

-1 کمبود امنیت در مناطق کویری و بیابانی ایران.

-2 کمبود و نارسایی خدمات زیر بنایی مانند راهنما که در فصل زمستان - سرما - در مناطق شمالی ، شمال غرب ، و غرب کشور و در فصل تابستان - گرما - در مناطق شرقی به دلیل وقوع طوفانهای گرد و غبار حادثه خیز هستند.

-3 عدم شناخت کامل پدیده های جذاب اکوتوریستی کشور و شناسایی آنها به اکوتوریستها.

-4 عدم وجود امکانات فرودگاهی در مناطق مستعد طبیعت گردی و لغو بسیاری از پروازهای هوایی در فصل زمستان به دلیل شرایط نامساعد جوی.  

-5 کمبود مدیران متخصص در امر اکوتوریسم و عدم وجود رشته طبیعت گردی و مدیریت مناطق اکوتوریستی در دانشگاههای کشور.

-6 نبود علایم راهنما و هشدار دهنده در مسیرهای خطرناک اکوتوریستی.

-7 عدم سهولت در تهیه ویزا برای ورود طبیعت گردان خارجی به کشور.

-8 عدم آشنایی با روش زندگی و تعاملات طبیعت گردان که موجب میشود ، بازدید آنها از نواحی اکوتوریستی کشور تداوم نیابد.

-9 عدم پاسخگویی هتل ها و مراکز اقامتی به نیاز طبیعت گردان.

  -10 شکاف فرهنگی بین جامعه میزان و میهمان.

-11 عدم درک ارزش واقعی منابع طبیعی کشور توسط مردم.  

-12 عدم رشد و آگاهی جامعه به منظور بهره گیری از سایر مناطق تحت مدیرت کشور حتی بخش گسترده ای از مناطق کویری
و بیابانی.
-13 تمرکز گرایی شدید در برنامه ریزیهای توسعه گردشگری و طبیعت گردی.

-14 نگرانی از تاثیرات سوء فرهنگی ناشی از توسعه اکوتوریسم.

فرصت های توسعه اکوتوریسم ایران:

علی رغم موانع متعدد ،فرصتهای بسیار زیادی نیز برای توسعه اکوتوریسم کشور وجود دارد که میتوان آنها را به صورت زیر بیان نمود:

-1 قرارگیری ایران در مسیر جاده ابریشم و راه ارتباطی بین دنیای غرب و شرق میتواند ایران را به عنوان یکی از اکوتوریستپپذیرترین کشور دنیا تبدیل نماید.

-2 ایران با داشتن یک میلیون و 200 هزار تپه و 150 هزار اثر ثبتی تاریخی و منابع متنوع جزو ده کشور اول دارای جاذبه های گردشگری دنیا و پنج کشور اول در زمینه تنوع و جذابیت اکوتوریسم دنیا ست. - سقایی، - 1386:455

-3 تنوع اقلیمی در کشور به گونه ای است که مسافرت را در همه فصول سال برای طبیعت گردانان داخلی و خارجی امکانپذیر مینماید.

-4 تنوع پوشش گیاهی در مناطق مختلف کشور از جمله جاذبه های مهم طبیعی است که همه ساله گردشگران و طبیعت گردان زیادی را به سوی خود جذب میکند.